Qarabağda tətbiq edildiyi tam sübuta yetirilmiş “İsgəndər-M” raketləri ilə bağlı qalmaqal Ermənistanın qanunsuz silahlandırılması məsələsini də yenidən gündəmə gətirib. Bu olaydan sonra ortaya çıxan əsas məlumatlar bundan ibarətdir ki, Rusiyadan Ermənistana qanunsuz silah ötürülməsi 2020-ci ilin sonlarına kimi davam edib.
Mediada yayılan məlumatlara əsasən, Rusiya Federal Təhlükəsizlik Xidmətinin hərbi əks-kəşfiyyat departamenti “İsgəndər-M” raketlərinin Ermənistana qanunsuz verilməsilə bağlı artıq xüsusi araşdırmaya başlayıb. İndi iddialar səslənir ki, Rusiyanın Cənub Hərbi Dairəsindən tank əleyhinə raket kompleksləri, hava hücumundan müdafiə raket kompleksləri, onlara aid raketlər və ən azından üç “İsgəndər-M” raketi, üstəlik minalar, patronlar, atıcı silahlar qanunsuz yolla iri miqyasda Ermənistana ötürülüb. Onların pullarını isə Krasnoyarskdan, Krasnodar vilayətindən, Tula, Orlov vilayəti, Moskva, Sankt-Peterburq və hətta Xabarovskdan olan erməni biznesmenlər öz hesablarından ödəyib. Ümumiyyətlə, Ermənistanın ordu üçün rəsmi və qeyri-rəsmi yollarla hərbi texnika, silah və sursat almasına dair çoxsaylı faktlar mövcuddur. Bu fonda Ermənistanla Rusiyanın hərbi-texniki əməkdaşlığı daha çox diqqət cəlb edir. Bu əməkdaşlıq 1997-ci il avqustun 27-də imzalanmış “Dostluq, əməkdaşlıq və qarşılıqlı müdafiə barədə” sazişlə tənzimlənir. Buna baxmayaraq, hələ saziş imzalanmazdan öncə Rusiyanın Ermənistana 1 milyard dollar həcmində qanunsuz silah satması faktı yaddaşlardan silinməyib. 1993-1996-cı illərdə İrəvana əlavə olaraq böyük miqdarda silah və sursat, yəni 9,5 min ədəd raket-artilleriya vahidi, 72 zirehli tank, 600 vaqon sursat verilib. Həm də bu silah Ermənistana müvafiq saziş imzalanmadan, qeyri-leqal yolla verilib.
ATƏT-in İstanbul sazişinə uyğun olaraq, Gürcüstan ərazisində Rusiya hərbi bazalarının ləğvi zamanı həmin bazalara məxsus silah-sursat və texnika müxtəlif hissələrlə Ermənistana yerləşdirilib. “The International Institute for Strategic Studies” təşkilatının məlumatlarına görə, 2006-cı ildə Ermənistan Rusiyadan 8 ədəd P-17 markalı operativ-taktiki raket kompleksi qurğusu və onun üçün 500 kilometr məsafəni vura bilən 32 raket və çoxlu sayda minaatan aldığını bəyan etməyib. 2013-cü ildə Ermənistanda keçirilən hərbi paradda nümayiş olunan 3 kompleks “Toçka-U” operativ-taktiki raketin Rusiya tərəfindən aşağı qiymətə Ermənistana satıldığı bildirilir. 2013-cü ildə Ermənistan mediası ordunun təlimlərində 2C7 “Pion” özüyeriyən haubitsalardan istifadə etməsi barədə məlumat yayıb. Qeyd olunan tarixədək Ermənistan ordusunun silahlanmasında nə “Toçka-U” taktiki raketləri, nə də “Pion” topları mövcud olub. Bu satınalma barədə informasiya da beynəlxalq hesabatlarda yer almayıb. BMT-yə təqdim olunan hesabatlarda belə bir ötürülmə öz əksini tapmayıb. Bununla bərabər, 2013-2014-cü illərdə Rusiyanın “AFM Servis” şirkətindən 4 kompleks “Ptero E-5” tipli pilotsuz uçuş aparatının (PUA) satın alınması informasiyası da hesabatlardan gizlədilib. Bundan əlavə, təmənnasız olaraq Rusiya 2012-ci ilin avqust ayında 102-ci bazanın anbarından Ermənistan ordusuna açıqlanmayan sayda BMP-2 və BMP-3 piyada döyüş maşınları, BTR-80 bazasında R-149 komanda-qərargah maşını, BTR-70 və BTR-80, 152 mm çaplı 2A65 “Msta-B”, 152 mm çaplı 2A36 “Giatsin-B”, 2S3M “Akasiya”, həmçinin 122, 240, 300 mm reaktiv mərmilər, 100, 122 və 152 mm çaplı artilleriya döyüş sursatları, tanklar üçün 125 mm çaplı mərmilər, bir divizion “Kub” zenit-raket kompleksi, S-300 ZRK-lər üçün 5B55K, 5B55R və 5B55U tipli idarə olunan raketlər, aviasiya üçün idarə olunmayan S-8 və S5 raketləri, idarə olunan X-25ML və R-60M raketləri bağışlayıb.
Ermənistan digər ölkələrdən də qanunsuz yolla silah alıb. Məsələn, bu ölkə Çindən 80 kilometr məsafədən hədəfi vura biləcək 273 millimetrlik “WM-80” markalı reaktiv atəş sistemlərinin alınmasına dair faktları gizlədib. Qeyd edək ki, hələ 1999-cu ildə Çinin Ermənistana qanunsuz olaraq “Tayfun” raket qurğularını satması barədə faktlar aşkarlanıb. Rəsmi Pekin o zaman baş verən insidenti alqı-satqı prosesinin silah ixracı ilə məşğul olan qeyri-dövlət şirkəti tərəfindən həyata keçirilməsi ilə əsaslandırıb. Rəsmi Bakının müdaxiləsindən sonra Çin hökuməti həmin şirkətə qarşı cərimə sanksiyaları tətbiq edib. Qərara əsasən, Çin tərəfi nəinki “Tayfun” qurğularının satışını dayandırıb, həmçinin bu tip silahların Ermənistana satışına qadağa qoyub.
Ermənistanın əsas silah alqı-satqısı gizli yollarla Albaniya, Yunanıstan, Kipr, Polşa, Fransa, Moldova, Ukrayna, Livan, Hindistan da daxil olmaqla bəzi ölkələrin şirkətləri üzərindən həyata keçirilib. Xaricdəki erməni diasporunun dəstəyi və maliyyəsindən də bu istiqamətdə geniş istifadə olunub. Bu işdə isə daha çox Ermənistanın əsas silah idxal-ixracatçısı olan “DG Arms Corporotion” şirkətinin adı keçir. Bu şirkət Montoneqronun MDİ, Albaniyanın MEİCO və Bosniyanın UNİS hərbi sənaye qrupu ilə sıx əlaqələrə malikdir. 2012-ci ilin avqust ayında Ukraynanın “Ukrinmaş” Dövlət Xarici Ticarət və İnvestisiya Firması ilə “DG Arms Corporation” şirkəti arasında böyük miqdarda silah alğı-satıqısına dair müqavilənin imzalanması faktı və bunu əks etdirən sənədlər üzə çıxıb. Müqavilə erməni firması vasitəsilə silah və texnikanın üçüncü ölkəyə – BƏƏ-yə satışını nəzərdə tutsa da, bu çərçivədə Ermənistana da müəyyən silah ötürülməsi reallaşıb. Silahların tranziti Albaniya üzərindən yerinə yetirilib. Digər silah satışı faktı isə Fransa-Almaniya istehsalı olan MİLAN tank əleyhinə idarə olunan raketlərin Ermənistana satışı ilə bağlıdır. Bir neçə il əvvəl Ermənistan Müdafiə Nazirliyinin təşkil etdiyi sərgidən üzə çıxan görüntülərdə ermənilərin silahlanmasında MİLAN kompleksinin olması faktı bəlli oldu. Məlumatlara görə, Ermənistan Yunanıstandan 20 ədəd MİLAN sistemi əldə edib. Yunanıstan Ermənistan Ordusunun kadr hazırlığında, o cümlədən müxtəlif döyüş sursatları və optik sistemlərlə təchizatında da önəmli rol oynayır. Livan da Ermənistana Avropadan və digər ölkələrdən müxtəlif hərbi texnologiyaların ötürülməsində vasitəçi ölkə kimi çıxış etməkdədir. Qərb texnologiyalarının Ermənistana transferində bu ildən erməni-polyak birgə müəssisəsi kimi fəaliyyətə başlayan “Lubawa Armenia” şirkəti də müəyyən rol oynayıb. Belə hallar isə Qafqazda vəziyyətin destabil xarakter almasında az rol oynamayıb.
Tahir TAĞIYEV
