Dərslik müəllifləri: “Arsak” sözünə “t” hərfi əlavə edərək saxtalaşdırıblar və onun formasını dəyişib “Artsax” kimi təqdim edirlər”
Azərbaycan tarixi dərsliyinin ölkəmiz üçün böyük strateji əhəmiyyətə malik olduğunu unutmaq lazım deyil. Bu dərslik Vətən tarixini olduğu kimi əks etdirməli, şagirdlərimizdə milli şüurun, milli dövlətçilik ideologiyasının formalaşdırılmasında mühüm rol oynamalıdır. Tarix dərsliklərini yazan müəlliflər elmi titulundan, vəzifəsindən asılı olmayaraq, bu məsələyə ciddi yanaşmalıdırlar.
Bilirik ki, Azərbaycan müstəqillik əldə etdikdən sonra bir neçə dəfə ayrıca Azərbaycan tarixi vəsaiti hazırlanıb, müxtəlif siniflər üçün dərsliklər çap olunub. Təəssüflə qeyd etməliyik ki, çox az sayda müəllifin yazdığı Azərbaycan tarixi milli dövlətçilik maraqlarımızı tam təmin edib, qalan dərsliklər haqqında isə bunları demək mümkün deyil. Dərsliklərimizdə ən böyük problem xəritələrlə bağlıdır ki, çox zaman Azərbaycan dövlətinin əraziləri təhrif edilmiş formada göstərilir. Dağlıq Qarabağ ərazisinə gəlincə isə təəssüf ki, bəzi dərsliklərimizin içindəki xəritələrdə Qarabağ “Arsak” kimi təqim edilir.
Sabir Ağayev,Yaqub Mahmudov, Leyla Hüseynova, Həcər Əlişova, Sevil Bəhrəmova, Babək Xubyarov, Qabil Əliyevin müəllifi olduğu VII sinif “Azərbaycan tarixi” dərsliyində də biz bu mənfi halı müşahidə etdik. Son günlər sosial şəbəkələrdə sözügedən dərslikdəki xəritə problemi ilə bağlı ictimai narazılıqlar böyüyür.
VII siniflər üçün dərslik olaraq tədris edilən “Azərbayan tarixi” kitabında verilən “Azərbaycan 6-7-ci əsrlər”də xəritəsində Qarabağ ərazisi müəlliflər tərəfindən“Arsak” kimi qeyd edilib. Növbəti dövrə aid olan xəritədə də analoji biabırçılıq davam etdirilib. Guya ki, Ərəb Xilafəti dövründə Qarabağ “Arsak” olub. Bir sözlə, bütün xəritələrdə Qarabağ “Arsak” kimi göstərilib. Bu xəritələrdən belə çıxır ki, guya keçən əsrlərdə, xüsusən də qədim dövrlərdə Qarabağ ərazisi “Arsak” olub.
İşğal altında olan ərazilərimizdə erməni separatçılarının qondarma “Artsax respublikası” yaratdığı və bu saxta rejimi təbliğ etdiyi, tanıtmağa çalışdığı bir vaxtda “Azərbaycan tarixi” dərsliyinin müəllifləri niyə düşmən dəyirmanına su tökürlər? Bunu anlamaq çətindir.
Ölkə ictimaiyyətində böyük narazılıqla qarşılanan bu məsələ sosial şəbəkə istifadəçilərinin də qınağına tuş gəlib. Əksər mütəxəssis bunu rəzalət adlandırır. Bildirirlər ki, məlum dərsliklərdəki xəritələrdə Qarabağın “Arsak” kimi təqdim edilməsindən qondarma rejimin təmsilçiləri, Ermənistan hökuməti bizim əleyhimizə istifadə edə bilər.
- Yaqub Mahmudov: “Dərslikdə “Artsax” deyil, Arsak (Ərsak) yazılıb”
Dərslikdə yer alan məsələ ilə bağlı Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının (AMEA) A.Bakıxanov adına Tarix İnstitutunun direktoru, akademik Yaqub Mahmudovla əlaqə saxlamağa dəfələrlə cəhdlər göstərsək ki, dərsliyin həmmüəlliflərindən biri olan Y.Mahmudovun telefonuna zəng çatmadı, xidməti otağında telefona cavab verən əməkdaş isə bildirdi ki, direktor yerində yoxdur.
Tarix İnstitutunun mətbuat xidməti ilə əlaqə saxladıq. Mətbuat xidməti Y.Mahmudovun məlum məsələ ilə bağlı açıqlamasını redaksiyamıza təqdim etdi. Y.Mahmudovun açıqlamasında bildirilir ki, Arsak (Ərsak) saklarla bağlıdır. “Sosial şəbəkələrdə və bəzi saytlarda "Tarix dərsliyində Qarabağın adı "Artsax" olaraq yazıldı" başlığı ilə yanlış xəbər yayılıb” - deyə bildirən Y.Mahmudov “dərslikdə “Artsax” deyil, Arsak (Ərsak) yazılıb” deyib.
O vurğulayıb ki, nəşrdə Arsakın (Ərsak) izahı da verilib: “Maraqlıdır ki, Qafqazda ilk xristian məbədi Qarabağda - qədim türk tayfası olan sakların toplu halda yaşadığı Ərsakda (Arsak) yaradılmışdır. Hazırda xristian məbədlərimiz erməni işğalı altındadır.
Ermənilər bu məbədlərin üzərindəki kitabələri saxtalaşdırıb dünyaya erməni abidəsi kimi təqdim edirlər. Ərsak – erkən orta əsrlərdə Qarabağın dağlıq hissəsi sak ərinin – igidinin adı ilə bağlı belə adlanırdı. Erməni işğalçıları qədim Azərbaycan torpağı olan Qarabağın dağlıq ərazilərinə sahib çıxmaq üçün Ərsak adını saxtalaşdırıb “Artsax" kimi təqdim edirlər” - deyə Y.Mahmudov vurğulayıb.
İnstitutun bizə təqdim etdiyi digər açıqlama isə “Azərbaycan tarixi” dərsliyinin müəlliflərinin “Arsak” toponimi barədə açıqlaması oldu. “Sosial şəbəkələrdə 7-ci siniflər üçün “Azərbaycan tarixi” dərsliyindəki xəritələrdə “Arsak” yer adının erməni toponimi kimi verilməsinin tənqidi əsassız iddiadır. Bu dərslik 2018-ci ilin nəşridir və müəllifləri akademik Yaqub Mahmudov, Qabil Əliyev, Leyla Hüseynova, Sabir Ağayev, Sevil Bəhramova və Həcər Alışovadır”.
Dərslik müəllifləri tərəfindən hazırlanan açıqlamada bildirilir ki, dərsliyin 8-ci səhifəsində “Azərbaycan VI-VII əsrlərdə”; 14-cü səhifəsində “Albaniya VII əsrdə”; 17-ci səhifəsində “Azərbaycan Ərəb Xilafətinin tərkibində” adlı xəritələrində indiki Qarabağ ərazisi “Arsak” adı ilə verilib: “Maraqlıdır ki, Qafqazda ilk xristian məbədi Qarabağda – qədim türk tayfası olan sakların toplu halda yaşadığı Ərsakda* (Arsak) yaradılmışdır. Hazırda xristian məbədlərimiz erməni işğalı altındadır. Ermənilər bu məbədlərin üzərindəki kitabələri saxtalaşdırıb dünyaya erməni abidəsi kimi təqdim edirlər. Ərsak erkən orta əsrlərdə Qarabağın dağlıq hissəsi sak ərinin – igidinin adı ilə bağlı belə adlanırdı. Erməni işğalçıları qədim Azərbaycan torpağı olan Qarabağın dağlıq ərazilərinə sahib çıxmaq üçün Ərsak adını saxtalaşdırıb «Artsax» kimi təqdim edirlər. Azərbaycan ərazisinin qərbində aran və dağlıq Qarabağ bölgəsində sak tayfalarının məskunlaşma arealı geniş olduğundan, qədimdən bu günə qədər “Ərsak” və ya “Arsak” toponimi daha çox işlənib və yazılı mənbələrdə əks olunub... Bu barədə görkəmli tarixçilərimizdən Əbdürrəşid Bakuvinin, Rəşid bəy İsmayılovun, Mirəli Seyidovun, Ziya Bünyadovun, Rəmzi Yüzbaşovun, Qiyasəddin Qeybullayevin və başqalarının əsərlərində ətraflı məlumatlar verilib. Qarabağın aran və dağlıq hissəsində sak tayfaları uzunmüddətli məskunlaşma və yerli tayfalarla qaynayıb-qarışma formasına üstünlük verdiklərindən, bu yerlərin bir sıra sinonim toponimləri meydana gəlib. Məsələn, sakasinlər (sakabənzərlər) Mil düzündən Qarabağ dağlıq silsiləsinə və yaylasına qədər ərazilərdə yaşayıb və müxtəlif yer adları onlarla bağlı olub. Və yaxud, şişparaq saklar Urmiya gölünün şimalına qədər olan ərazilərdə məskunlaşıblar və eyni hal orada da təkrarlanıb. Beləliklə, həm Qarabağ, həm də də Arsak sözləri türk mənşəlidir.
Ermənilər böyük bağ mənasını verən Qarabağ (“qara” böyük, “bağ” isə bağ) sözünü erməniləşdirə bilmədiklərindən, “Arsak” sözünə “t” hərfi əlavə edərək saxtalaşdırıblar və onun formasını dəyişib “Artsax” kimi təqdim edirlər. Sonda bir daha vurğulayırıq ki, “Ərsak” türk mənşəli sözdür. Eramızdan əvvəl, l 7-ci əsrdən sonra Kür və Araz çayları arasında Sak çarlığı var idi ki, bu da bizim indiki Qarabağın ərazisində olub. “Ar” sözünün mənası da “ər, igid" deməkdir”- deyə dərslik müəllifləri vurğulayıblar.
Dərslik müəllifləri fikirlərini belə əsaslandırırlar, amma, bütün hallarda, tarixçilər, mütəxəssislər hesab edirlər ki, indiki dövrdə bunu bu şəkildə dərsliyə salmaq ziyanlı tendensiyadır. Tarixçilər qeyd edirlər ki, “Ərsak” sözünün bizə aid olduğu məlumdur, amma onun dərslikdə Qarabağın adı kimi təqdim edilməsi zərərlidir.
İradə SARIYEVA
