Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ətrafında yaranan vəziyyətin təhlili göstərir ki, bu gün işğalçı Ermənistan tam təklənmiş bir duruma düşməkdədir. Artıq ənənəvi hamilərinin işğalçıdan üz döndərməsi İrəvanın indiki Qarabağ siyasətini davam etdirməsini də müşkül hala gətirib.
Bunlar fonunda dünya miyqasında Azərbaycana dəstəyin artması müşahidə olunmaqda, ölkəmizin haqq mövqeyi daha çox dəstək almaqdadır. Bakı bu fonda indi bütün dünyanın diqqətini ona yönəldir ki, Qarabağ münaqişəsi məhz Ermənistanın mövqeyi üzündən həllini tapmır və buna görə Ermənistana qarşı konkret addımlar atılmalıdır.
Digər tərəfdən, Azərbaycan həm də o məsələyə xüsusi diqqət yönəldir ki, mövcud Ermənistan rəhbərliyinin sərsəm bəyanatları münaqişənin dinc müstəvidə həllini əngəlləyir və müharibə faktorunu ön plana çıxarır. Bununla belə, Azərbaycan müəyyən müddət də sülh danışıqlarını davam etdirmək və bu da nəticə verməsə, onda digər çözüm variantlarını nəzərdən keçirməyə hazırdır. Hələlik isə əsas diqqət qarşıdakı təmaslara yönəlib. Rusiyanın xarici işlər naziri Sergey Lavrovu qəbul edərkən bu məsələyə toxunan Prezident İlham Əliyev bildirib: “Təəssüf ki, Ermənistanla Azərbaycan arasında münaqişənin nizamlanması istiqamətində nəzərəçarpan nəticələr olmayıb. Hesab edirəm ki, bunun əsas səbəbi Ermənistan rəhbərliyinin səmərəsiz siyasəti, xüsusən “Qarabağın Ermənistan olması” barədə bəyanatıdır. Şadam ki, həm sizin tərəfinizdən, həm də digər ölkələrdən olan həmsədrlər tərəfindən, yumşaq desək, bu qəribə bəyanata düzgün qiymət verilib. Biz Minsk Qrupunun həmsədrləri ilə əməkdaşlığı davam etdirəcəyik. Yaxın vaxtlarda Azərbaycanın və Ermənistanın Xarici İşlər nazirlərinin görüşü olacaq. Biz ümidvarıq ki, siz danışıqlar prosesində fəal iştirakınızı davam etdirəcəksiniz”. Elə Sergey Lavrovun səsləndirdiyi fikirlərdən də belə bəlli olur ki, Moskva bu məsələdə Bakının mövqeyindən çıxış edir: “Biz bundan sonra da ortaq mövqelərimizin dəstəklənməsinə, Azərbaycan və Rusiya üçün xüsusi maraq doğuran mühüm məsələlərin həllinə kömək edəcəyik. Bu, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin nizamlanmasına aiddir. Biz həm Vyana sammitində, həm də sonradan nazirlərin Moskva görüşündə etimad tədbirləri, humanitar əlaqələrin, kütləvi informasiya vasitələri xəttilə əlaqələrin nizamlanması barədə əldə edilmiş razılaşmaların bu il təsdiqlənməsində və həyata keçirilməsində maraqlıyıq. Onlar tədricən reallaşır və ümidvaram ki, Azərbaycan və Ermənistan xarici işlər nazirlərinin bu həftə keçiriləcək görüşü bu prosesləri əlaqələndirməyə imkan verəcək. Eyni zamanda, sizinlə razıyam ki, siyasi nizamlama, uzunmüddətli nizamlama baxımından hələ çox iş görülməlidir. Burada sizin bu tezisinizi tam dəstəkləyirəm ki, hər iki tərəfin bəyəndiyi əsas prinsiplərə, BMT Nizamnaməsində və Helsinki Yekun Aktında təsbit olunmuş prinsiplərə zidd olan ritorikadan çəkinmək lazımdır”.
Xatırladaq ki, Azərbaycan xarici işlər naziri Elmar Məmmədyarovla onun erməni həmkarı Zöhrab Mnatsakanyan arasında görüşün dekabrın 4-də ATƏT-in nazirlər görüşü çərçivəsində Bratislava şəhərində keçirilməsi nəzərdə tutulur. Yuxarıda səslənən fikirlərdən belə bəlli olur ki, bu görüşə ümidlər böyükdür. Lakin ekspertlər istisna etmir ki, bu və sonrakı görüşlərdən yaxın tezlikdə istənilən nəticə əldə olunmazsa, savaş variantının işə düşməsi qaçılmaz olacaq. Özü də bu dəfə Ermənistan hamilərinin, xüsusən də Rusiyanın yardımına ümid edə bilməz. Əvvəla, Lavrovun yuxarıda səslənn fikirlərindən aydın görünür ki, Moskva məsələnin beynəlxalq hüquq, yəni Azərbaycanın ərazi bütövlüyü çərçivəsində həllini istəyir. Bunun üçün Ermənistanın müvafiq addımlar atmasının vacibliyini də yaxşı başa düşür. Məhz bu səbəbdən Ermənistan lazımi addımlar atmasa, Kreml İrəvanı Bakı qarşısında yalnız qoyacaq. Bunu Moskva Siyasət və Təhlil İnstitutunun direktor müavini, hərbi ekspert Aleksandr Xramçixin də xüsusi olaraq vurğulayır: “Ermənistan üzündən Qarabağda müharibə qaçılmazdır, çünki problem həll olunmamış qalıb. Belə vəziyyətdə təbii olaraq Bakı hücuma hazırlaşır. Azərbaycan öz torpaqları saydığı Qarabağı qaytarmağı düşünür. Başqa variant yoxdur. Bu baş versə, Moskva qarışmayacaq. Rusiya yalnız o halda Ermənistana kömək edə bilər ki, Azərbaycan Ermənistan Respublikası ərazisinə təcavüz etsin. Azərbaycanın isə belə bir niyyəti yoxdur”. Onun sözlərinə görə, Ermənistan Qarabağ savaşında digər KTMT dövlətlərinə də bel bağlaya bilməz. Çünki bu ölkələrin heç biri Qarabağı Ermənistan ərazisi kimi tanımır. Erməni Milli və Strateji Araşdırmalar Mərkəzinin direktoru, politoloq Manvel Sarkisyan da Bakının İrəvanı Rusiya və digər KTMT üzvləri yanında çıxılmaz vəziyyətə saldığını vurğulayır. Onun sözlərinə görə, KTMT-dən çox şey gözləməyə ehtiyac yoxdur: “Hər birimiz bu günə qədər KTMT-nin necə fəaliyyət göstərdiyini bilirik: passiv olub və Ermənistan cəmiyyəti arasında heç bir inanca ilham verməyib, əksinə, mənfi münasibət var. Baş nazir Nikol Paşinyan vaxtilə deyirdi ki, KTMT ilə bağlı problemlər var və dəqiqləşdirmələr lazımdır. Amma faktdır ki, KTMT-yə üzv dövlətlər indiyə qədər Ermənistana qarşı fəaliyyət göstərib və mən hər hansı bir şeyin kəskin şəkildə dəyişəcəyini düşünmürəm. Əksinə, Azərbaycanın fəaliyyəti sayəsində Rusiya da bizdən üz döndərir. Amma burada əsas günah, təbii ki, Paşinyan hakimiyyətinin yanlış xarici siyasətidir. Elə Azərbaycan da bundan maksimal dərəcədə faydalanır və Qarabağ məsələsində Rusiyanı öz yanına çəkir”. Sarkisyanın sözlərinə görə, KTMT 2016-cı ilin aprel döyüşləri zamanı etmədiyi kimi, Dağlıq Qarabağ ətrafında yaranacaq növbəti eskalasiyanın qarşısını almayacaq: “Əlbəttə, dəstək gözləmək sadəlövhlük olar. Dünya maraqlar üzərində qurulub. KTMT-nin heç vaxt bu cür məqsədləri olmayıb, Rusiya tərəfindən KTMT-nin yaradılması daha çox qonşularla əlaqələrdə təsiri böyütmək mexanizmi idi”. Xatırladaq ki, torpaqlarını işğal etdiyi üçün Ermənistan istisna olmaqla, Azərbaycanın KTMT-yə üzv dövlətlərin hamısı ilə çox yüksək səviyyədə hərbi, iqtisadi, sosial və mədəni əlaqəsi var. Yeri gəlmişkən, rəsmi Bakı dəfələrlə bəyan edib ki, Azərbaycan torpaqlarını işğal etdiyi üçün Ermənistan regional əlaqələrdən və layihələrdən məhrum edilib. Bu isə ölkə iqtisadiyyatını təşkilata üzv olmayan xarici qüvvələrdən də asılı vəziyyətə salıb. KTMT-nin nizamnaməsində isə yalnız üzv dövlətlərin ərazi bütövlüyünün müdafiəsi öz əksini tapıb. Dağlıq Qarabağ və ətraf rayonlar KTMT-nin ərazisi deyil. Bura Azərbaycandır və onun öz ərazisini işğalçıdan azad etmək hüququ var. Bunu, yenə Ermənistan istisna olmaqla, təşkilatın digər üzvləri də açıq mətnlə bəyan edirlər. Bu fonda digər rus ekspert Yevgeni Mixaylov da vurğulayır ki, Ermənistanın yaranmış vəziyyətdən ciddi narahatlıq keçirməsi üçün əsaslar kifayət qədərdir. O bildirir ki, Rusiyadan və KTMT-dən əli üzülməkdə olan İrəvan məntiqə zidd hərəkət edərək, Bakının Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinin sülh yolu ilə həllinə dair konstruktiv danışıqlar barədə çağırışlarına məhəl qoymamağa davam edir. Bu isə Qarabağ məsələsinin həllində irəliləyiş istəyən Rusiyanı da ciddi narahat edir: “Moskva məsələnin həllində irəliəlyiş olmasında maraqlıdır, lakin bunu Ermənistan əngəlləyir. Xüsusən də Paşinyanın tez-tez təkrarlanan ziddiyyətli mövqeyi vəziyyəti daha da mürəkkəbləşdirir. Fikrimcə, Nikol Paşinyanın populizmi, ziddiyyətli mövqeyi artıq erməni xalqının özünü də çox yorub. Ermənistan lideri iqtisadi bərpa və xarici siyasət problemlərini həll etmək vədlərini yerinə yetirmək əvəzinə vəziyyəti gərginləşdirməyə davam edir. Danışıqlar prosesində yalnız işğal olunmuş bölgələrdə yaşayan ermənilərin iştirak edə biləcəyi ilə bağlı deyilənlər heç bir ölçüyə sığmır. Siz əvvəlcə azərbaycanlı qaçqınları geri qaytarın və yalnız bundan sonra belə bəyanatlarla çıxış edin. Dialoq yalnız etnik təmizləmə nəticəsində doğma yurdlarından didərgin düşmüş bütün Qarabağ sakinlərinin iştirakı ilə təklif oluna bilər. Paşinyanın çağırışları yoxluğa aparan yoldur. Üstəlik bu, Azərbaycanı hədəflərinə çatmağa yaxınlaşdıran, yəni işğal olunmuş əraziləri geri qaytarmağa aparan bir yoldur. Çünki Ermənistanda vəziyyət pisləşir. Erməni gənclər ölkələrindəki iqtisadi vəziyyətin pisləşməsini çox gözəl şəkildə görürlər. Onlar üçün pul qazanmaq getdikcə çətinləşir. Və belə bir vaxtda İrəvan, daxili sosial problemləri həll etmək əvəzinə, qonşu ölkələrə qarşı təcavüzkar siyasətini davam etdirir. Bu isə Kremlin də xoşuna gəlmir. Rusiya Bakı ilə müttəfiqlik və tərəfdaşlıq münasibətləri qurmağa köklənib. Moskva bu münasibətləri artıq Erəmnistana görə qurban vermək niyyətində deyil”. Bütün bunlar yaranmış vəziyyətdə Azərbaycanın mövqelərinin daha güclü hala gəldiyini, ona verilən dəstəyin artdığını göstərir. Ermənistanın bu halda yalnız duruma düşməsi onun mövqelərinin daha da zəifləməsi ilə müşayiət edilir. Təbii ki, bu vəziyyətdə güclü Azərbaycan, danışıqlar istənilən nəticəni verməsə, savaş yolu ilə problemi çözməli olacaq. Onda Azərbaycan qarşısında da işğalçı Ermənistanı heç kim müdafiə etməyəcək. Hadisələrin məhz bu səpkidə inkişaf edəcəyini bu gün Ermənistanda da müşahidə edənlərin, Paşinyan iqtidarına bu xüsusda müvafiq xəbərdarlıqlar ünvanlayanların sayı az deyil.
Tahir TAĞIYEV
Yazı Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun maliyyə dəstəyilə çap olunur.
