Türkiyə - Rusiya işbirliyi geosiyasi proseslərdə Azərbaycanın mövqeyi ilə əla sinxronlaşır
Ölkəmizin əsas strateji müttəfiqi olan qardaş Türkiyə Yaxın Şərqdə mövqelərini sürətlə möhkəmləndirir. Bu proses indiki mərhələdə Qərbi narahat etdiyi halda, Rusiya sözügedən məsələdə Türkiyə ilə koordinasiyalı şəkildə fəaliyyət göstərməyə can atır. Ekspertlər isə hesab edir ki, Ankara Yaxın Şərq niyyətlərini uğurla reallaşdıra bilsə, bu prosesin davamlı olmasını, növbəti mərhələdə Cənubi Qafqazı, Mərkəzi Asiyanı əhatə etməsini gözləmək olar.
Hazırda müşahidə olunan budur ki, Ankara Moskvanın yardımı ilə bu ərazilərdə mövqelərini gücləndirməyə getdikcə daha çox önəm verir. Ümumiyyətlə, Ankara ilə Moskva arasında müşahidə edilən yaxınlaşmanın geosiyasi nəticələri barədə analitiklər indi maraqlı proqnozlar verir. Bu prosesin bütövlükdə qlobal siyasətə təsir edəcəyi istisna edilmir. O cümlədən Cənubi Qafqazda da mühüm hadisələr baş verəcəyi gözlənir. Qeyd edək ki, region dövlətlərinin iki böyük ölkənin əlaqələrinin inkiaşfına münasibətləri fərqlidir. Azərbaycan əvvəlcədən Ankara ilə Moskvanı bir arada görmək istəyir, Tiflis isə hadisələrə elə də reaksiya vermir. Ermənistan tamamilə fərqli mövqedədir. İrəvan Rusiya ilə Türkiyənin münasibətlərinin normallaşmasını özünə təhlükə kimi qiymətləndirir, amma buna qarşı da heç bir addım ata bilmir. Fikirlər səslənir ki, Türkiyə ilə yaxınlaşma fonunda Kreml Ermənistanın təhlükəsizliyininin müdafiəsində ardıcıl olmaya bilər. Erməni ekspertlər hesab edirlər ki, bu, daha çox geosiyasi əhəmiyyətli Türkiyə və Azərbaycan faktoru ilə bağlıdır. O da açıq şəkildə vurğulanır ki, Ankara Yaxın Şərqdə sürətlə hədəflərinə yaxınlaşır və növbədə məhz Qafqazdır. Bunu Rusiyanın “regnum.ru” portalı da istisna etmir. Portal Türkiyənin Yaxın Şərqdə güclənmək üçün Qətərdə yeni hərbi baza açmasına da diqqət çəkərək yazır: “Ankara və Doha Qətərdə ikinci hərbi bazanın tikintisini bitirir. Türkiyənin “Hürriyet” nəşrinin xəbər verdiyi kimi, o, Türkiyənin artıq Əmirliklərdə 2015-ci ildən olan və Türkiyə quru qoşunları və HHQ bölmələrinin yerləşdiyi “Tarik bin Ziyad” bazası ilə yanaşı Dohadan güneydə yerləşəcək.
Ekspertlərin dəyərləndirməsinə görə, bu gün onların sayı üç min hərbçiyə yaxındır. Bu rəqəm bu ilin payızına nəzərdə tutulan yeni bazanın açılışından sonra beş minədək yüksələ bilər. Bu, hadisənin ixtisaslı qiyməti hesablama sistemini seçməkdən asılıdır. Fars körfəzində indiki böhran geniş mənada ABŞ və İran arasında bəzən qaynar mərhələyə keçmək qarşısında olan “tanker savaşı” deyilən qarşıdurma ilə əlaqələndirilir. Fars körfəzində dünyanın bir çox həlledici tendensiyalarının fokuslaşması baş verir. Bunlardan biri - Fars körfəzini əlyetən iqtisadi bölgələr sırasından çıxarmaq, təkcə “Şimal-Cənub” layihəsini deyil, həm də Çinin Hind okeanının şimal hissəsindən başlayaraq inteqrasiya proseslərinin transformasiyasına yönəlmiş yeni “İpək Yolu” layihəsinin ayrı-ayrı logistik yönlərini pozmaq. Hələ bu və başqa layihələrin yatırım cazibədarlığı amilindən danışmırıq.
Belə ki, Amerika-İran hərbi-siyasi qarşıdurması geniş mənada yenə də çoxmənalıdır. Buna görə də Türkiyənin Qətərdə ikinci bazasının meydana çıxması Ankaranın Vaşinqton, Paris və Londonla yanaşı bölgədə möhkəmlənmək və orada ya təhlükəsizliyin “ümumi”, ya da məhəlli sistemini formalaşdırmaqda iştirak etmək səyləri kimi qavranılır. Bununla yanaşı, indi Suriya yönündə “yoxlamadan” keçən Rusiya ilə alyans Türkiyə, İran və müttəfiq Qətər üçün ən önəmli məna qazanır, halbuki, ABŞ və NATO Fars körfəzi bölgəsində Türkiyə ilə qarşılıqlı fəaliyyətin səviyyəsini yüksəltmək niyyətində deyil.
Türkiyə İranla birgə Qətəri dəstəkləyərək şiələrin tərəfində durmaqla, şiələr və sünnilər arsındakı münaqişənin, az qala, göbəyində görünür. Nəticədə Yaxın Şərqdə güc bölgüsü o dərəcədə dəyişməyə başlayıb ki, hələ bu yaxınlarda belə bir şeyi təsəvvür etmək mümkün deyildi. Amma bax, buna diqqət yetirmək gərəkdir. Türkiyə XİN başçısı Mövlud Çavuşoğlu Türkiyənin Qətərdəki hərbi bazasından danışaraq bildirib ki, Ankara “ayrıca bir ölkənin deyil, bütün Fars körfəzi bölgəsinin təhlükəsizlik təminatı ilə məşğuldur”, “biz Fars kötfəzi ölkələrini təhdid edən təhlükəni sanki bizə də qarşı yönəlmiş kimi qəbul edirik”. Yəni Türkiyə bölgədə haçansa Osmanlı imperiyasına daxil olmuş ərazilərdə özünün tarixi maraqlar zonasını açıq göstərməyə başlayıb. Hətta ABŞ HHQ-lərinin ən güclü bazasının, Vaşinqtonun başçılığı altında əməliyyatların icrasına sorumlu hərbi kontingentin Mərkəzi Komandanlığı qərargahının Yaxın Şərqdə yerləşməsinə baxmayaraq. Türkiyənin “Yeni Şafak” qəzeti bununla bağlı versiya səsləndirir ki, amerikalılar “bölgəni tezliklə tərk edə bilər” və “Türkiyə öz planını gerçəkləşdirməyə başlayar”. Hələlik gerçək bölgə liderliyi roluna iddiaçı iki bölgəsəl lider – İran və Türkiyə Qətər əməliyyat meydanında ümumi oyun aparır. Bu, Qətərin və yumşaq deyilsə, onun opponentlərinin öz maraqları olduğu Suriyadakı duruma tətbiqən Rusiya üçün mənalı ola bilər. İstənilən halda, ABŞ-ın mövqeyinin ikili və zəif göründüyü bir durumda Doha Türkiyə tərəfdən ciddi dəstək alıb. Bütünlükdə isə Yaxın Şərqdə tarixən formalaşmış son dərəcə çox ziddiyyətlər var. Burada müstəqil siyasət yürütməyə çalışan və ya aparan bütün ölkələrin bunu nəzərə alması lazım gəlir. Rusiya mətbuatı yazır ki, Yaxın Şərqdə proseslər istənilən şəkildə inkişaf etdyi təqdirdə Türkiyə Qafqaz və Mərkəzi Asiyada da Rusiya ilə işbirlyi nəticəsində mövqelərini gücləndirməyə can atacaq. Mərkzəi Asiyada türk dövlətləri, Qafqazda isə Azərbaycan buna maksimal dərəcədə şərait yaratmağa çalışacaq. Qeyd edilənlərdən aydın görünür ki, Ankara ilə Moskvanın yaxınlaşması Cənubi Qafqaza da təsirsiz ötüşməyəcək. Ermənistan bundan narahat olduğundan, onun destruktiv mövqe tutmaqda davam etməsi gözləniləndir. Amma İrəvanın hansısa nəticə əldə edə bilməsi də mümkünsüz sayılır. Beləliklə, Ermənistan faktoru Rusiya-Türkiyə yaxınlaşması fonunda Cənubi Qafqazda daha zəif mövqe sahibi olacaq. Hesab edilir ki, bu gedişlə regionda ermənilərin proseslərə təsir amili ən zəif bir hala gələcək. Belə vəziyyət isə Azərbaycanın maraqlarına tam cavab verir.
Nahid SALAYEV
