Zəngəzur dəhlizi beynəlxalq zərurətə çevrilir...

“Azərbaycan, şübhəsiz ki, Türk Dövlətləri Təşkilatının inkişafında əsas hərəkətverici qüvvələrdən biridir. Rəsmi Bakı yeni layihələrin təşəbbüskarı qismində çıxış edir, üzv dövlətlər arasında inteqrasiyanın dərinləşməsini müdafiə edir və əməkdaşlığın iqtisadiyyatdan tutmuş humanitar siyasətə qədər müxtəlif sahələrdə məzmunlu şəkildə inkişafı üçün səylər göstərir...
Bundan əlavə, Azərbaycan mühüm birləşdirici funksiyanı yerinə yetirir. O türk dünyası ölkələrini fiziki və geostrateji baxımdan birləşdirən körpü rolunu oynayır. Məhz buna görə də Zəngəzur dəhlizi məsələsi milli maraqlar çərçivəsindən çıxaraq bütün türk birliyi üçün prioritetə çevrilir. Bu dəhlizin reallaşması regionda birlik, dayanıqlıq və iqtisadi artım üçün yeni imkanlar açacaq”. Bu fikirlər Macarıstan Beynəlxalq Münasibətlər və Ticarət İnstitutunun ekspert, professor Laşlo Vaşa tərəfindən səslənib. Onun dediklərindən bəlli olur ki, dünya miqyasında Zəngəzur dəhlizinə böyük maraq yaranıb və onun açılması beynəlxalq tələbə çevrilir.
Türkiyənin nəqliyyat və infrastruktur naziri Abdulkadir Uraloğlu da bu günlərdə məsələ ilə bağlı maraqlı açıqlamalar verib: “Zəngəzur dəhlizi layihəsini 3-4 il ərzində həyata keçirməyi planlaşdırırıq”. O bildirib ki, Zəngəzur dəhlizi layihəsi Türkiyə ilə türk dünyasını birləşdirəcək: “Həm Azərbaycan, həm də Türkiyə işləri davam etdirir”. Amma o da bəllidr ki, 2020-ci il 10 noyabr bəyannaməsinin 9-cu bəndini yerinə yetirməkdən imtina edən Ermənistan, Naxçıvanla Azərbaycanın əsas ərazisini birləşdirəcək quru yolun açılmasına mane olur. 10 noyabr bəyannaməsini imzalayan Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan öz öhdəliyini yerinə yetirməkdən yayınır. Ermənistan tərəfi Zəngəzur dəhlizi layihəsinə qarşı alternativ kimi “Sülh kəsişməsi” layihəsini irəli sürür. Ermənistan hakimiyyətinin təqdim etdiyi bu layihə regional kommunikasiyaların açılması məsələsində Zəngəzur dəhlizinə qarşı alternativ layihədir. Amma “Sülhün kəsişməsi”nin reallaşması praktik olaraq mümkün deyil. Cari ilin yanvarında nəqliyyat məsələlərinə həsr olunmuş müşavirədə çıxışı zamanı bu mövzuya toxunan prezident İlham Əliyev bir daha vurğulayıb ki, Ermənistanın “Sülh kəsişməsi” layihəsinin Azərbaycansız iki qəpiklik də qiyməti yoxdur: “İndi dünyada bir ölkə qalmayıb ki, o ölkəyə bu layihə təqdim edilməsin. Halbuki bu dırnaqarası layihənin Azərbaycansız iki qəpiklik də qiyməti yoxdur. Əgər siz bu layihəni doğrudan da həyata keçirmək istəyirsinizsə, ilk növbədə, Azərbaycana müraciət etməlisiniz. Çünki bizsiz bu, sadəcə olaraq, kağız parçasıdır, bizim şərtlərimiz isə ədalətlidir, beynəlxalq hüquqa əsaslanır və Ermənistanın özünün götürdüyü öhdəliklərinə əsaslanır”. Azərbaycanın şərtləri isə sülhlə yanaşı, həm də Zəngəzur dəhlizinin aşılmasıdır. Zəngəzur dəhlizinin işə düşməsi “Sülh kəsişməsi” layihəsinə əslində, hansısa ehtiyac da qoymur.
Azərbaycanın yanaşmasının tam reallığı əks etdirməsini dünya ictimaiyyəti də qəbul edir. Məsələn, Rusiyanın xarici işlər naziri Sergey Lavrov bəyan edib ki, Azərbaycanla sülh müqaviləsinin imzalanması Ermənistanın öz ərazisini və maddi-texniki imkanlarını genişmiqyaslı kontinental proseslərə inteqrasiyası məqsədilə hazırladığı “Sülh kəsişməsi” təşəbbüsünün praktiki həyata keçirilməsi üçün vacib şərtdir. Eyni zamanda Sergey Lavrov onu da vurğulayıb ki, Ermənistan Azərbaycanla sülh müqaviləsindən əlavə, Türkiyə ilə də münasibətlərini normallaşdırmalıdır: “Münaqişələrin və onların nəticəsində nəqliyyat və iqtisadi əlaqələrə qoyulan qadağaların aradan qaldırılması qitənin bu hissəsinin və bütün qitəmizin rəqabət qabiliyyətini əhəmiyyətli dərəcədə artıracaq”. O da bəllidir ki, Ermənistanın Türkiyə ilə də münasibətlərini normallaşdırması Azəbaycandan asılıdır. Yəni Ermənistan ölkəmizlə sülh müqaviləsi imzalayıb əlaqələr yaratdıqdan sonra Türkiyə də avtomatik olaraq bu ölkə ilə münasibətlərini normallaşdırmağa hazırdır. Türkiyə rəsmiləri bu xüsusda mövqelərini dəfələrlə açıq şəkildə bəyan ediblər. Ermənitan isə hələ də bunun əksinə ümid edir. “İrəvan Dialoqu – 2025” beynəlxalq forumu çərçivəsində keçirilən panel müzakirəsində xarici işlər naziri Ararat Mirzoyan Ermənistan və Türkiyə arasında münasibətlərin normallaşdırılması mövzusuna toxunarkən bu barədə bildirib: “Ermənistan və Azərbaycan arasında mümkün sülh sazişinin həm də Ermənistan və Türkiyə arasında münasibətlərin normallaşması üçün bir fürsətdir. Ancaq Ankaranın rəsmi mövqeyi ilə bağlı da münasibətimi bildirmək istəyirəm. Biz Türkiyə ilə dialoqumuza həm öz tərəfimizdən, həm də türk tərəfdaşlarımız tərəfindən bu prosesin heç bir ilkin şərt olmadan baş verməsini nəzərə alaraq və ictimaiyyətə bəyan edərək başladıq. Türkiyə ilə Ermənistan arasında dialoq güman edildiyi kimi problemli deyil. İndi biz elə bir nöqtəyə gəlmişik ki, ölkələrimiz arasında diplomatik münasibətlərin qurulduğu, sərhədlərin açıla biləcəyi və kommunikasiya probleminin həll oluna biləcəyi yeganə şey Ermənistanla Azərbaycan arasında danışıqların və dialoqun tam başa çatmamış vəziyyətidir. Mənim şəxsi mövqeyim və qiymətləndirməm ondan ibarətdir ki, əgər Türkiyə ilə sıçrayış əldə edə bilsək, bu, Ermənistan və Azərbaycan araında da münasibətlərin normallaşmasına böyük müsbət təsir göstərəcək”. Amma Türkiyənin mövqeyi məlumdur. Ankara həm də Zəngəzur dəhlizinin açılmasında maraqlı tərəfdir.
Tahir TAĞIYEV