Aydın Xan Əbilov: “Şuşa özü, bütövlükdə, bir tarixi abidədir”
Azərbaycanın mədəniyyət mərkəzlərindən biri olan və həm dövlətçilik, həm də mədəni-humanitar tariximizdə önəmli rola malik Şuşa şəhərinin müzəffər ordumuz tərəfindən işğaldan azad edilməsi ölkəmizdə böyük ruh yüksəkliyi ilə qarşılandı.
Şuşanın tarixi mərkəzinin UNESCO-nun Ümumdünya mədəni irs siyahısına salınması bizim qarşımızda duran əsas vəzifələrdən biri kimi aktualdır. Artıq bu istiqamətdə Mədəniyyət Nazirliyi fəaliyyətə başlayıb. Mədəniyyət Nazirliyindən baki-xeber.com-a verilən məlumata görə, Azərbaycan mədəniyyətinin beşiyi olan Şuşanın tarixi mərkəzinin UNESCO-nun Ümumdünya mədəni irs siyahısına salınması məqsədilə Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən nominasiya dosyesinin hazırlanması istiqamətində işlərə başlanıb.
Nazirlikdən o da bildirilib ki, 1977-ci ildə Ulu Öndər Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə yaradılan Şuşa Tarix-Memarlıq Qoruğunun 2001-ci ildə UNESCO-nun Dünya irsinin ilkin siyahısına daxil edilməsi bu istiqamətdə atılan mühüm addımlardan biridir.
Şuşa Tarixi-Memarlıq Qoruğuna daxil olan abidələrdən Yuxarı və Aşağı Gövhərağa məscidləri, Xan qızı Natəvanın evi, Qarabağ xan sarayı, Vaqif türbəsi, Mirzə Salah bəy Zöhrabbəyovun yaşayış evi, Şuşa kurqanı, Şuşa mağara düşərgəsi, Şuşa qalası və digərlərini qeyd etmək olar. Şuşa şəhərində, ümumlikdə, 549 qədim bina, ümumi uzunluğu 1203 metr daş döşənmiş küçələr, 17 məhəllə bulağı, 17 məscid, 6 karvansaray, 3 türbə, 2 mədrəsə, 2 qəsr və qala divarları mövcud olub. O cümlədən, 72 mühüm sənət və tarixi abidəsi, dövlət xadimlərinin və başqa tanınmış şəxslərin evləri vardı. Hazırda Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən qeyd edilən tarix-memarlıq abidələrinin vəziyyətinin öyrənilməsi ilə bağlı işlər aparılır.
Ümumdünya mədəni irs siyahısı UNESCO-nun Dünya Mədəni və Təbii İrsinin Qorunmasına dair 1972-ci il Konvensiyası əsasında yaradılıb. Sözügedən konvensiya Ümumdünya irs siyahısına qəbul olunmaq üçün təbii və ya mədəni yerlərin növünü müəyyənləşdirir və müstəsna universal dəyərə malik olan abidə və məkanlar ümumbəşəri irs elan edilməyə layiq görülür.
Azərbaycandan bu siyahıya “Şirvanşahlar sarayı və Qız qalası ilə birlikdə İçərişəhər”, “Qobustan Qaya Sənəti Mədəni Landşaftı” və “Xan sarayı ilə birlikdə Şəkinin tarixi mərkəzi” daxildir.
- “Bunun üçün bizim əlimizdə kifayət qədər əsas və imkanlar var”
Vətəndaş Cəmiyyəti Alyansının rəhbəri, Yeni Yazarlar və Sənətçilər İctimai Birliyinin sədri, analitik-ekspert, yazıçı-kulturoloq Aydın Xan Əbilov “Bakı-Xəbər”ə bildirdi ki, Şuşanın tarixi mərkəzinin UNESCO-nun Ümumdünya mədəni irs siyahısına salınması olduqca
əhəmiyyətli bir hadisə olardı. Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən bu istiqamətdə atılacaq addımların müsbət nəticə verəcəyini deyən A.X.Əbilov hesab edir ki, biz bununla həm Şuşanın bütün irsini beynəlxalq aləmdə tanıdacağıq, həm də onun Azərbaycanın qədim mədəniyyət mərkəzi kimi bəşəriyyətin toxunulmaz irsi olaraq UNESCO səviyyəsində mühafizəsinə nail olacağıq. “Əslində, Şuşanın müzəffər ordumuzun səyi ilə işğaldan azad ediləcəyinə böyük inamımız vardı. Hələ müharibənin ilk günlərində biz kulturoloqlar Qarabağın 6, bəzi statistik məlumatlara görə isə 8 ümumdünya əhəmiyyətli maddi mədəniyyət abidəsinin hər birinin monitorinqinin keçirilməsini, onlara xüsusi lisenziya verilib pasportlaşdırılmasını təklif etmişik. Həmçinin, onların işğal dövründəki vəziyyətini əks etdirən mövcud foto və videogörüntüləri, eləcə də işğala qədərki zamanda həmin abidələrin fotoloları, onlar haqqında məlumatlar UNESCO-ya təqdim edilsin və UNESCO-nun beynəlxalq səviyyəli ekspertlərinin, mütəxəssislərinin iştirakı ilə təşkilatın Maddi mədəni irs siyahısına salınsınlar. Müharibə gedə-gedə bunu reallaşdırmaq, əlbəttə ki, çətin idi. Artıq Azərbaycan Mədəniyyət Nazirliyinin bu istiqamətdə fəaliyyətə başlaması təqdirəlayiqdir, sevinirəm ki, bizim də bu istiqamətdəki arzularımız reallaşacaq. Şuşa özü, bütövlükdə, bir tarixi abidədir və bəşəriyyətin böyük maddi mədəni irs nümunəsi kimi UNESCO-nun Ümumdünya irs siyahısına salınması çox müsbət hadisə olardı. Hesab edirəm ki, Şuşanın tarixi mərkəzinin UNESCO-nun Ümumdünya mədəni irs siyahısına salınması məqsədilə Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən nominasiya dosyesinin hazırlanması istiqamətində başlanan işlərin bütün mənalarda faydası var.
Bilirsiniz ki, UNESCO BMT-nin dövlətlərarası elm, təhsil, mədəniyyət üst qurumudur. Şuşa, bütövlükdə, şəhər və tarixi abidə olaraq Ümumdünya irs siyahısına daxil edilməlidir. Bunun üçün bizim əlimizdə kifayət qədər əsas və imkanlar var. Uzun illərdir Azərbaycanla UNESCO arasında yüksək səviyyəli əməkdaşlıq mövcuddur. UNESCO-nun xoşməramlı səfiri, ölkəmizin Birinci vitse-prezidenti Mehriban Əliyevanın səyləri, zəhməti nəticəsində bir neçə abidəmiz, maddi və qeyri-maddi irs nümunəmiz UNESCO-ya daxil edilib. Onlar bəşəriyyətin irsi kimi qorunur. Fikrimcə, Şuşanın tarixi mərkəzinin UNESCO-nun müvafiq siyahsına daxil edilməsinə nail olacağıq”.
A.X.Əbilov hesab edir ki, biz həm də bununla ermənilər tərəfindən işğal dövründə mənimsənilən tarixi irsimizi təbliğ edə biləcəyik. Erməni işğalı dövründə Qarabağda, Şuşada və digər ərazilərimizə mövcud olan xristian-alban dövrünə aid olan abidələrimizin erməniləşdirildiyini və onların dünyaya, beynəlxalq mədəniyyət təşkilatlarına “qədim erməni irsi” kimi təqdim edildiyini vurğulayan A.X.Əbilovun sözlərinə görə, biz UNESCO-ya alban xristianlığı dövrü abidələrimizi də daxil etməliyik. Bu cür abidələrin Şuşada da olduğunu deyən A.X.Əbilovun bildirdiyinə görə, Şuşadakı qədim alban kilsəsini ermənilər işğal dövründə “erməni kilsəsi” kimi qələmə veriblər və bununla da beynəlxalq aləmi çaşdırmaq istəyiblər. “Şuşadakı, Kəlbəcərdəki və digər bölgələrimizdəki alban abidələrinin, alban monastrlarının, eləcə də Azıx mağarasının, digər arxeoloji və s. abidələrimizin UNESCO-ya salınması istiqamətində də işlər görülməlidir. Biz Şuşanın tarixi mərkəzi ilə yanaşı, Qarabağdakı digər ümumdünya əhəmiyyətli abidələrimizi də UNESCO-ya daxil etməliyik. Biz onları UNESCO-ya daxil etməklə indən sonra baş verə biləcək hər hansı bir əməliyyat zamanı onların qorunması məsələsini qaldıra bilərik.
Hesab edirəm ki, Xocalı-Gədəbəy mədəniyyətinə aid irsimizin də bu təşkilata salınması istiqamətində işlərə başlamalıyıq” - deyə A.X.Əbilov qeyd etdi.
A.X.Əbilovun fikrincə, bu irsin qiymətləndirilməsi üçün UNESCO-nun və digər beynəlxalq təşkilatların ekspertlərini işğaldan azad edilən ərazilərimizə dəvət etməliyik ki, onlar ermənilərin bizim maddi mədəni irsin başına gətirdikləri faciələri görsünlər.
İradə SARIYEVA
