Bazar ertəsi günü, 14 iyul 2025
     

Əsrlərin əsərləri... Xəmsə...

Image

 Sənət bir xalqın varlığının ehtivasına xidmət edən ən dəyərli məqamların məcmusudur. Hər xalqın milli-mənəvi dəyərləri, adət-ənənələri, yaşam tərzi onun ədəbiyyat və incəsənət nümunələrində əks olunur. Ədəbiyyat insan ruhunun qidasını təşkil edir. Daha doğrusu poezia və nəsrlə qidalanan millətin mənəviyyatı ilk bahar çiçəyi kimi təravətli və ətirli olur. Bir millətin ədəbiyyat nümunələri çox zaman gizlədilmək istənilən tarixi belə aşkar edir. Çoxəsrlik tarixə malik olan odlar diyarının dünyaya təqdim etdiyi dəyərli incilər kimi.

            XII əsrin söz, sənət ustadı Şeyx Nizami... Bu ad daxilində dərin mənaları daşıyır. Öz ana dilimizdə şeir nümunələrini var olmadığı bir zamanda belə klassik ədəbiyyatımızın məhək daşı olan əsərlər məhz Nizami Gəncəvi mürəkkəbindən süzülən damlalarla əbədiyyət qazandı. Hökmdarların qılınc gücünə dünyanı fəth etmək üçün yarış etdiyi bir dövrdə qələmlə tarixə qazınan bir imza.

Gecə xəlvətcə bizə sevgili yar gəlmiş idi,

Üzü aydan da gözəl nazlı nigar gəlmiş idi.

Günəşin şüaları ilə parlaqlıq verdiyi Gəncə torpağında mala, mülkə, gəncə meydan oxuyub, ər meydanına atılan Şeyx Nizaminin əsərləri hökmdarların zehinlərinə belə meydan oxumaq gücündə idi. XII, XIII əsrləri əhatə edən bir ömrə sığdırılan 5 dəyərli əsər. Hər biri fərqli məzmun, maraqlı süjet və əbədiyyət ehtiva edən ədəbiyyat incisi. Səmada belə gündüzlər ulduz parlamır, Ay öz yerini Günəşə ötürüb mürgüləyir sanki. Kəskin rüzgar buludları dağıdır, leysanlar toz-torpağı yuyub aparır. Ana təbiət öz nizamını dəyişmir. Fəqət dünyanın qılıncla nizam qurulan bir zamanında ilahidən aldığı feyzin gücünə arxalanan bir vətən övladı bu axına dayan deyə bilir. Tarixin bu mərhələsində “Sirlər xəzinəsi”,” Xosrov və Şirin”, “Leyli və Məcnun”, “Yeddi gözəl”, “İsgəndərnamə” adlı beş ölümsüz əsər yaranır.

“Sirlər xəzinəsi” Şərq ədəbiyyatının didakdik poema janırının ən qiymətli nümunəsi sayılır. Söz sultanı bu əsərlə ona qədər olan didaktik əsərlərin ən müfəssəlini yaradıb. Öz daxilində zəmanə ilə kəsişən sirli-sehrli məqamları ehtiva etməklə yanaşı, dövrün qaydalarına da əməl edərək tövhid, minacat və nət adlanan hissələri də məharətlə qələmə almışdı. Nizami sənətinin  gücü və bənzərsiz təsvirləri ilə Allaha, Peyğənbərdən söhbət açmış, onları məth etmişdi.

“Xosrov və Şirin” sənətkarın özünə məxsus bir əhvala sığdırdığı ölümsüz bir eşq, qadın ucalığı, ailə. Amma bu eşqin təməlində dayanan saflığın ən möhtəşəm ifadəsi isə süd arxı idi. Sevgi də qəlbdən-qəlbə bəyaz bir iz salır. Onun yaranması üçün ani bir qığılcım belə kifayət edir. Fəqət bu qığılcımın atəşi bəşər evinin ən gur çatılan tonqallarından belə daha şiddətli acı verir. Bu yara heç vaxt küllənmir. Küllənsə belə, kiçik bir mehdən təkrar alovlanır. Şairin təsvir etdiyi Fərhad obrazının timsalı kimi.

“Leyli və Məcnun” - Şərqin misilsiz bir məhəbbət əfsanəsi. Bu əfsanənin ana xətti isə cəmiyyətin əzab dolu qaydalarını və bu qaydaların məhrumiyyətlərini hayqırır dünyaya. Leyli adı ilə belə gecənin qaranlığını təmsil edir. Bu qənirsiz gözəlin titrək vücudu əzmin gücu ilə poladdan da möhkəm olan ruhuna hökm edir. O, əbədiyyət Leylisi olur. Nizami bu eşq dastanı ilə ölümsüzlüyü tərənnüm edir.

“Yeddi gözəl” ulu Şeyxin hələ o dövrdən günümüz insanına meydan oxumasının tərənnümüdür. Çünki bu əsərdə müasir dövrün multikultural dəyərləri ustalıqla təqdim edilib. Dünyanın fərqli millətlərindən olan yeddi gözəlin dilindən söylənilən rəvayətlər. Hər rəvayətin ehtiva etdiyi məna, ən sadə ifadə ilə desək, mənsub olduğu xalqı anladırdı insanlığa. Yeddi gözəl, yeddi rəng, yeddi çalar yer üzündə bir çox mənalara xidmət edirdi zənnimcə.

“İsgəndərnamə” Nizaminin tarixə müracət edərək bədii təsvirlərlə bəzənən bir əsəridir. “Şərəfnamə” və “İqbalnamə” adlı iki hissədən ibarət olub. Bu əsərdə Makedoniya hökmdarı İsgəndərin yürüşləri, Bərdə hökmdarı Nüşabə qarşısında təslim olması qadın əzəmtindən söhbət açır.

            Əslində hər əsərin haqqında daha geniş məlumat vermək mümkündür. Amma “Xəmsə” nin unikallığını əsər təhlili ilə təqdim etmək daha geniş məzmunlu bir araşdırma materialının mövzusu və həcmi olardı. Mən isə daha yığcam əhatəli, bədii təsvirli bir həvəskar yazısı yazmaq istədim. Çünki Nizami yaradıcılığı insan üçün oxunması mütləq olan bir xəzinədir. Beşlik, tamlıq, bütövlük. İnsanlığın ruhi və mənəvi bütövlüyünün tərənnümüdür. Bu əsərlərin hər biri dövrün hökmdarlarının sifarişi ilə yazılıb. Ancaq şair belə şəraitdə də öz duyğusunu və fikirlərini bildirməkdən çəkinməyib. Klassik Şərq ədəbiyyatının üslub və mötivlərinə müraciət edən Nizaminin qəhrəmanları və mövzuları özündən sonra ədəbiyyat səhnəsində görünən şairlərin yaradıcılıq mənzərəsində belə öz naxışını vurub. “Fərhadnamə” Arif Ərdəbili, “Nüşabə” Abdulla Şaiq və s. “Leyli və Məcnun” isə şərqin ölümsüzlük zirvəsi olub.

            Əlbəttə ki, saymağa çalışdığımız məqamlar səthi toxunuşlar idi. Əziz oxucu,  mənim əruzun, poemanın, məsnəvinin sultanı haqqında peşəkar təhlilə müraciət etmək nə məqsədim, nə də niyyətim ola bilər. Mən sadəcə bir fikrə tutunaraq mövzumun əsas sütununu qurmaq istədim.

 “Cəmiyyətdə kütlədən olmayan kəslərin əziyyəti çox olur. Lakin kütlə unudulur, təklər isə tarix yazır”.

Rəfiqə NƏSİROVA

Mədəniyyət Üzrə Elmi-Metodiki və İxtisasartırma Mərkəzinin əməkdaşı



VİDEO

SON XƏBƏRLƏR

13.07.2025 / 20:53
Deputat Elnarə Akimova şəhid general Polad Həşimovun ailəsini ziyarət etdi

13.07.2025 / 19:01
Ukrayna kəşfiyyat polkovnikinə sui-qəsdin qisasını aldı – Kiyevdə azı iki FSB agenti öldürüldü…

13.07.2025 / 18:16
Makron Fransanı çökdürdü, ölkə borc içində batır - pensiya və bütün yardımlar dondurulur…

13.07.2025 / 17:10
Tramp Kiyevə silah göndərmək üçün Rusiyanın ABŞ-dakı 5 milyardını müsadirə edə bilər…

13.07.2025 / 17:07
Tanınmış aktrisa Rəsmiyyə Nurməmmədovanın 60 illiyi səhnədə qeyd olunub

13.07.2025 / 16:50
"Azərbaycanla Ermənistan arasında keçirilən sülh danışıqlarını diqqətlə izləyirik" - Ərdoğan

13.07.2025 / 16:43
"Azərbaycan-Suriya əlaqələri ölkəmizin Yaxın Şərq siyasətində mühüm istiqamətdir" - Vüqar Rəhimzadə

13.07.2025 / 15:54
İran prezidentinin İsrailin 16 iyun hücumunda yaralandığı ortaya çıxdı…

13.07.2025 / 15:19
Yeni Kaledoniyada müstəqillik tərəfdarları və əleyhdarları arasında tarixi razılaşma əldə olundu

13.07.2025 / 14:56
Sinir ağrıları və efir enerjisi ilə müalicə

13.07.2025 / 14:37
"Azərbaycan Avrasiya üçün strateji əlaqələndirici rola malikdir" - Elnur Məmmədov

13.07.2025 / 13:50
Gülzar Namazovanın "Vətən müharibəsi ensklopediyası" adlı kitabının təqdimatı keçirildi - FOTO/VİDEO

13.07.2025 / 13:22
İstirahət zonalarında polisin fasiləsiz xidməti davam etdirilir

13.07.2025 / 11:37
Prezident İlham Əliyev Monteneqronun Prezidentini təbrik edib

13.07.2025 / 10:52
Polis Beyləqanda əməliyyat keçirdi - 9 nəfər saxlandı

12.07.2025 / 21:17
Vüqar Rəhimzadə: “Gəmiqaya və Göygöl Tarixi-Mədəni və Təbii Kompleksi” Azərbaycanın bəşəriyyətə bəxş etdiyi irs nümunəsidir

12.07.2025 / 21:09
Azərbaycan və Türkiyə prezidentləri arasında telefon danışığı olub...

12.07.2025 / 21:03
Azərbaycanın iki naziri adından saxta xəbər yayıldı - MEDİA Agentliyi xəbərdarlıq etdi...

12.07.2025 / 20:28
Putini Ukraynada dayandıra bilməyən Tramp hərəkətə keçdi – öncə silah yardımı, ardınca... "yaxında nəsə baş verəcək”...

12.07.2025 / 20:03
Rusiyanın yeganə təyyarədaşıyan gəmisini doğrayıb "metallom" edəcəklər

12.07.2025 / 19:20
Ailə sədaqətini və qonşuluq münasibətlərini insan canavardan öyrənməlidir

12.07.2025 / 17:10
Yaxın zamanlarda Azərbaycan qazının Türkiyə ərazisindən Suriyaya ixracına başlanacaq...

12.07.2025 / 16:21
"Suriya Azərbaycanla bir sıra sahələrdə əməkdaşlıqda maraqlıdır" - Əhməd Əl Şaraa

12.07.2025 / 16:18
Əhməd Əl Şaraa Prezident İlham Əliyevə təşəkkür etdi

12.07.2025 / 16:15
"Suriyada yeni hakimiyyətin qurulmasından sonra əlaqələrimizin inkişafı üçün böyük perspektivlər açılıb" - Prezident İlham Əliyev

12.07.2025 / 16:11
Prezident İlham Əliyevin Suriyanın keçid dövrü Prezidenti ilə görüşü olub - YENİLƏNİB

12.07.2025 / 15:34
UNESCO ermənilərin saxta “Urartu tarixini” rəsmiləşdirdi... Tarixə həqarət...

12.07.2025 / 15:21
Azərbaycanla gərgin günlərdə rus icması Rusiyanı müdafiə etməli idi? - Primakov "duzsuz" danışdı...

12.07.2025 / 14:30
SOCAR-la Suriya Hökuməti arasında Anlaşma Memorandumu imzalandı - FOTO

12.07.2025 / 13:48
Erməni işgəncəsi qurbanlarının məhkəmə ifadələri əsasında kino çəkiləcək(?)..

12.07.2025 / 13:38
Sonsuzluğa "çarə tapan" dələduzlar peyda olub...

12.07.2025 / 13:31
Rusiya xarici siyasi təsir aləti kimi mediadan fəal istifadə edir - Mətbuat Şurası beynəlxalq ictimaiyyətə müraciət etdi

12.07.2025 / 13:28
Əhməd əl-Şaraa Azərbaycana gəldi – Suriya ilə münasibətlərdə yeni dövr başlayır

12.07.2025 / 12:07
DÇ-2030-un finalı bu stadionda keçiriləcək - AÇIQLANDI

12.07.2025 / 11:10
Ərdoğandan qərar - bu xanımı vəzifəyə təyin etdi

12.07.2025 / 11:02
Tramp ŞOKDA - ABŞ məhkəməsi Prezidentin fərmanını blokladı!

12.07.2025 / 10:54
Narkotik vasitələr becərən Qəbələ sakini yaxalanıb

12.07.2025 / 10:00
Mingəçevirin bu ərazilərində qaz olmayacaq - XƏBƏRDARLIQ

12.07.2025 / 09:12
"Feyk xəbər" yayanları ciddi cəza gözləyir

12.07.2025 / 09:03
Ölkəmizə "cəhənnəm istilər" gəlir...

12.07.2025 / 08:44
Sertifikasiyadan sonra indi də müəllimlərin dərs yükü problemə çevrilib...

12.07.2025 / 01:05
Azərbaycandan tarixi uğur - 40 gündə 6 seçkidə qalib gəldik...

11.07.2025 / 21:43
Erməni işğalı zamanı əsirlikdə və girovluqda saxlanılmış şəxslər ifadə verdi – MƏHKƏMƏ+ FOTO

11.07.2025 / 21:30
Rusiya XİN Azərbaycanda rus dilinin vəziyyətini(?) araşdırır...

11.07.2025 / 21:15
Antiterrordan Əbu-Dabiyədək - Əliyevin təşəbbüsləri aparıcıdır...

11.07.2025 / 21:01
Priqojin 2 azərbaycanlını “Vaqner”ə hansı ölkənin həbsxanasında cəlb edib?..

11.07.2025 / 20:46
Bakı-İrəvan sazişi bu ilin sonunda imzalana bilər...

11.07.2025 / 20:31
Zəngəzur dəhlizi açılır - Əbu-Dabi çox şeyi dəyişdi...

11.07.2025 / 20:16
Əliyev-Paşinyan görüşünə Rusiyadan ikibaşlı rəylər gəlir...

11.07.2025 / 20:02
Dövlətdən böyük vəsait ayrılır, ipəkçilik yenə də çökür...

11.07.2025 / 19:47
Azərbaycanın və Türkiyənin qəvi düşməninin axırına Ermənistan özü çıxır…

11.07.2025 / 19:30
Professor Məhərrəm Qasımlı Aydın Quliyevi yubileyi münasibətilə təbrik etdi

11.07.2025 / 19:17
Birləşmiş Kreml-İrəvan qüvvələri başladı - “Əbu-Dabi görüşünü ABŞ təşkil edib”...

11.07.2025 / 19:05
Sabir Zeynalov Açıq Çelenc Turnirində gümüş medal qazanıb

11.07.2025 / 19:03
Üç nəfər xaricində PKK terror təşkilatı bağışlandı - Murat Karayılan, Cəmil Bayık və...

11.07.2025 / 18:57
İranın diplomatik ikiüzlülüyü

11.07.2025 / 18:47
Hökumət mollası türk dilini "cəhənnəm dili" adlandırdı...

11.07.2025 / 18:42
Bahar Muradova Balakən rayonunda vətəndaşları qəbul edib

11.07.2025 / 18:33
Qərbi Azərbaycan məsələsi beynəlxalq sənədlərdə insan haqları kimi qəbul olundu...

11.07.2025 / 18:23
İqtisadi Şuranın iclası keçirildi - 2026-cı il büdcə layihəsinə dair müzakirə aparıldı

11.07.2025 / 18:19
Təhsil Nazirliyi “qanunsuz” azad edir, məhkəmələr bərpa edir...

11.07.2025 / 18:06
Əliyev-Paşinyan razılaşmasının ardınca Rusiya hərəkətə keçdi...

11.07.2025 / 17:52
Vətəndaş Cəmiyyəti Təşkilatlarının BMT-də rolu – BAMF-dan növbəti təlim

11.07.2025 / 17:47
Azərbaycandan Almaniyaya daha çox pul axmağa başlayıb - əvvəl tərsinə idi, nə olub?

11.07.2025 / 17:44
TƏBİB-in tabeli tibb müəssisələrinin fəaliyyətinə dair növbəti geniştərkibli müşavirə keçirilib

11.07.2025 / 17:25
Tramp Ukraynaya göndərəcəyi silahların pulunu NATO-dan alacaq - Biz silahları onlara verəcəyik, onlar da Ukraynaya...

11.07.2025 / 17:12
Sabunçuda əməliyyat - Emin Səmədov 10 kq narkotiklə tutuldu...

11.07.2025 / 16:59
Dünya Çərkəz Birliyi çərkəz xalqının geridönüş haqqının tanınmasını tələb edir

11.07.2025 / 16:40
PKK-nın tərksilah edilməsilə bağlı ilk addım Süleymaniyyədə atıldı - Rəsmi Ankaradan ilk reaksiya...

11.07.2025 / 16:37
FHN-in əməkdaşı Beynəlxalq Mülki Müdafiə Təşkilatının Baş katibi seçildi

11.07.2025 / 16:28
Beynəlxalq səyyahlar Laçında... - YENİLƏNDİ

11.07.2025 / 15:57
Ürəyi Vətənlə döyünən qəhrəman Elnur...

11.07.2025 / 15:30
bp-nin Azərbaycan milli mətbuatının 150 illiyinə töhfəsi...

11.07.2025 / 15:29
Dəniz kənarında ekoloji çirklənməyə yol verən şəxslərə qarşı polis nəzarəti daha da gücləndirilib

11.07.2025 / 15:14
"Yaşyarımlıq oğlum başından qəlpə xəsarəti aldı" - Xocalı soyqırımı zamanı körpə övladları ilə girov götürülmüş qadın

11.07.2025 / 15:10
Bakıda “Gələcəyin mediası: “Əkinçi”nin izi ilə” mövzusunda Forum keçirilib - FOTO

11.07.2025 / 14:51
Azərbaycanın daha iki abidəsi UNESCO-nun Dünya İrsinin İlkin Siyahısına daxil edildi

11.07.2025 / 14:26
16 milyon manata yaxın borcu olan şirkətin əmlakı satışa çıxarıldı

11.07.2025 / 14:12
Ağdamda tikinti aparılan ərazidə insan sümüyü aşkarlandı

11.07.2025 / 13:55
Türk Rivierasında heyranedici mənzərələrlə dolu unudulmaz səyahət

11.07.2025 / 13:47
Paşinyan İrəvanı revanşistlərdən “təmizləyir”..

Qərbi Azərbaycan məsələsi beynəlxalq sənədlərdə insan haqları kimi qəbul olundu...

XƏBƏR ARXİVİ

İyul
B.eÇ.aÇC.aCŞB
301234567891011121314151617181920212223242526272829303112345678910