NATO-da dağılma prosesləri – Türkiyə sanksiyalara məruz qoyulsa...
Türkiyə Rusiyadan S-400 zenit-raket kompleksi almaq istədiyini bildirdikdən sonra Qərb blokunun bu ölkəyə təzyiqləri artıb. Məsələ ondadır ki, rəsmi Vaşinqton Rusiya istehsalı olan S-400 zenit-raket komplekslərinin tədarükü ilə bağlı Türkiyənin F-35 proqramından çıxarılmasına dair qərar qəbul edib. Ağ Ev vurğulayıb ki, Ankara tərəfindən zenit-raket komplekslərinin alınması ən yeni ABŞ qırıcılarının tədarükü ilə uyğunsuzluq təşkil edir.
Türkiyəyə qarşı digər sanksiyalar Avropa İttifaqından gəlib. Qeyd edək ki, Aralıq dənizinin şərqində təbii qaz yataqları 2010-cu ildə kəşf edilib. “Exxon Mobil”in 2018-ci ildə adanın cənubunda yerləşən 10 saylı parseldə (Kipr türklərinə aid hissədə ayrılaraq sərhədlənmiş ərazi) təbii qaz axtarışına başlaması ilə gərginlik artıb. Bunun ardınca Türkiyə bölgəyə “Fatih” qazma gəmisi və döyüş gəmilərini göndərdi. Bundan sonra Türkiyə Aralıq dənizinin Kiprin türklərə aid hissəsində geoloji kəşfiyyat işləri aparmağa başlayıb. Bir müddət sonra “Yavuz” adlı qazma gəmisi bölgəyə göndərilib. Bundan sonra ABŞ və Avropa İttifaqı Türkiyəyə təzyiqlər göstərməyə başlayıb. Aİ üzv ölkələrin xarici işlər nazirləri Türkiyənin Kiprə məxsus xüsusi iqtisadi zonasında geoloji kəşfiyyat işləri aparması ilə bağlı bu ölkəyə qarşı sanksiyaları qəbul edib. Qərara əsasən, Avropa İttifaqı Şurası ən yüksək səviyyədə Ankara ilə dialoq aparmaqdan imtina edir və Assosiasiya Şurasının iclasını ləğv edib. Bundan əlavə, Şura Avropa İnvestisiya Bankına Türkiyədə kredit fəaliyyətinə yenidən baxmağı və Ankaraya maliyyə yardımını azaltmağı məsləhət görüb.
Bütün bunların fonunda nəzərə almaq lazımdır ki, ABŞ və Türkiyə ilə yanaşı, Aİ-nin əksər üzvləri NATO blokunun üzvüdür. Türkiyənin NATO bloku üçün önəmi isə çox böyükdür. Bu gün Türkiyə Əfqanıstandan Kosovoya, Bosniya-Herseqovinadan Afrikaya qədər NATO-nun bir çox əməliyyatlarında aktiv rol oynayır. Türkiyə İzmirdə NATO-nun quru komandanlığına, Kürəcikdə strateji cəhətdən önəmli olan radar sistemlərinə evsahibliyi edir. Eyni zamanda, müttəfiqlərinə İncirlik və Konya bazalarını NATO əməliyyatları üçün istifadə etməyə imkan verir. Türkiyə bu gün NATO əməliyyatlarında səhnə alan ən aktiv 5-ci, NATO büdcəsinə ən çox dəstək verən 8-ci ölkədir.
Ancaq Türkiyəyə qarşı sanksiyalar məsələsində yaşananlar blokun gələcəyini şübhə altına alır. Baş verən son proseslərdən sora NATO blokunun dağılacağı ilə bağlı ehtimallar artır. Çünki baş verən proseslər blok daxilində sarsıntılara yol açır.
Maraqlıdır, bütün bunların blokun gələcək perspektivinə necə təsiri olacaq?
- Ramil Hüseynov: “Fransa ilə Almaniya alyansın üzvü olsalar da, Avrosentrizm mövqeyindən çıxış edirlər”
Məsələyə münasibət bildirən VİP-in sədr müavini Ramil Hüseynovun sözlərinə görə, Türkiyəyə qarşı ABŞ və Aİ-nin sərgilədiyi mövqe NATO-nun gələcəyi üçün yaxşı perspektiv vəd etmir: “Qərb bu gedişlə Türkiyəni sıxışdırmaqda davam etsə, o zaman Ankara NATO blokundan çıxa bilər. Bu baş versə, o zaman NATO həm siyasi, həm də hərbi baxımdan ciddi zərbə ilə üzləşəcək. Çünki Türkiyə NATO-nun cənub cinahında ən vacib və strateji əhəmiyyət kəsb edən ölkədir. Düzdür, Türkiyə NATO-dan çıxmaq fikrində deyil. Ancaq S-400 raket komplekslərinin alınması ilə bağlı yaşananlar və Avroittifaqın Türkiyəyə qarşı sərgilədiyi tutum bununla bağlı ciddi problemlərin olmasından xəbər verir. Məlum səbəblərə görə Türkiyə NATO-dan çıxarılsa, o zaman alyansın dağılma prosesi sürətlənə bilər. Bir məqamı unutmaq olmaz ki, Fransa ilə Almaniya NATO üzvü olsalar da, Avrosentrizm mövqeyindən çıxış edirlər. Bunun mahiyyəti ondan ibarətdir ki, ABŞ-ın Avropada təsir imkanları azaldılsın. Bu kontekstdə hətta ayrıca Avropa ordusunun yaradılması gündəmdədir. ABŞ-ın bir neçə dəfə çağırışlarına rəğmən, aparıcı Avropa ölkələri NATO-nun xərcləri ilə bağlı çox vəsait ayırmır. Əsas yük ABŞ-ın üzərinə düşür. Ona görə də NATO-nun dağılması risqi var”.
Vidadi ORDAHALLI
