“Azərbaycan yetərincə güzəşt edib, Ermənistan qiymətləndirə bilməyib” – bəzi ermənilər qarışıq, dünya politoloqlarının qənaəti…
Ərazi bütövlüyünün tezliklə bərpasını istəyən Azərbaycan bu istiqamətdə dünya ictimaiyyətinin artıq işğalçı Ermənistana qarşı konkret hərəkətə keçməsini, əməli addımlar atmasını tələb edir. Çünki uzun illərdir Ermənistan rəhbərliyi beynəlxalq ictimaiyyətin və hüququn tələblərini yerinə yetirməklə bağlı lazımi mövqe nümayiş etdirməyib. Bu da nəticədə Ermənistanın işğal siyasətinin davam etməsinə gətirib çıxarıb, regionda isə Dağlıq Qarabağ müharibəsinin istənilən an alovlanmasına uyğun şərait yaradıb.
Hesab edilir ki, Ermənistan təcavüz və işğalçılıq siyasətindən əl çəkmədiyi təqdirdə regionda heç də beynəlxalq ictimaiyyətin marağına cavab verməyən savaşın başlanması qaçılmaz olacaq. Məsələnin sülh yolu ilə tənzimlənməsi üçün isə Ermənistanın müvafiq addımlar atması əsas şərtdir. Belə addımların atılması məhz Ermənistana beynəlxalq təzyiqlərdən keçir. İndilikdə dünya ölkələri, o cümlədən ATƏT-in Minsk Qrupunun həmsədr dövlətləri belə hesab edir ki, münaqişə dinc müstəvidə həllini tapmalıdır. ABŞ dövlət katibinin Avropa və Avrasiya məsələləri üzrə köməkçisinin müavini Corc Kent yenidən bu mövzuya toxunaraq vurğulayır ki, ABŞ Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin sülh yolu ilə həllini prioritet hesab edir. O bildirib ki, ölkəsi əvvəli kimi Minsk prosesinə sadiqdir: “Biz hesab edirik ki, bu münaqişənin həlli Azərbaycan və Ermənistanın təhlükəsizliyi və çiçəklənən gələcəyi üçün çox vacibdir. Həmkarım, amerikalı həmsədr Endryu Şefer bu yaxınlarda digər həmsədrlərlə birlikdə yüksək və nazirlər səviyyəsində görüşlərin təşkilini davam etdirmək üçün regionda səfərdə oldu. Biz bu uzunmüddətli münaqişənin həlli ilə bağlı səylərimizi güc tətbiq etməmə, ərazi bütövlüyü, bərabər hüquqluluq və xalqların öz müqəddəratını təyin etmə prinsipləri əsasında davam etdirəcəyik”.
Fransanın Avropada Perspektiv və Təhlükəsizlik İnstitutunun əməkdaşı Patrisiya Lalond da vurğulayır ki, Paris Qarabağ münaqişəsinin tezliklə dinc müstəvidə həllini istəyir: "Ermənistandan, həmçinin erməni işğalı altındakı Dağlıq Qarabağ və ətraf 7 rayondan qovulmuş azərbaycanlı qaçqın və məcburi köçkünlər öz evlərinə qayıtmaq istəyir. Mən Azərbaycanda olarkən qaçqın və məcburi köçkünlərlə görüşmüşəm. Onlar öz evlərinə - Qarabağa dönmək istədiklərini bizə dönə-dönə söyləyirdilər. Bu mənada, məsələnin tez həlli vacibdir. Paris problemin dinc müstəvidə həllində maraqlıdır". O vurğulayıb ki, Azərbaycan dövlətinin qarşısında bu gün iki böyük məsələ durur: "Birincisi, məcburi köçkün qadınların geriyə - öz doğma torpaqlarına, evlərinə qayıtmasına nail olmaq, ikincisi isə Dağlıq Qarabağ münaqişəsini həll etmək, sülhə nail olmaqdır". Rusiyanın Azərbaycandakı səfiri Mixail Boçarnikov da Moskvanın münaqişənin sülh yolu ilə həllinə can atdığını vurğulayır.
Avropanın aparıcı dövləti olan Almaniyanın Bundestaqının vitse-prezidenti Tomas Operman da bildirib ki, sülh yolu ilə danışıqların mütləq nəticələri olmalıdır: "Müharibələrin sülh yolu ilə həllinə çalışmaq lazımdır. Dağlıq Qarabağ münaqişəsi 10 illərdir ki, davam edir, insanlar əziyyət çəkir, problemlərlə üzləşir. Biz ATƏT-in bu istiqamətdə sülh missiyasını dəstəkləyirik. Almaniya Federativ Respublikası münaqişənin həlli üçün əlindən gələni edir. Bizim Azərbaycanla və Ermənistanla normal münasibətlərimiz var. Ümid edirəm ki, bu münaqişə sülh yolu ilə həll ediləcək". Məsələnin sülh yolu ilə həllinə dair belə çağırışlar edilsə də, reallıqda görünən budur ki, münaqişənin dinc müstəvidə çözümünə ümid getdikcə azalır. Əsas səbəb də budur ki, beynəlxalq ictimaiyyətin çağrışlarına rəğmən, İrəvan konfliktin dinc həlli üçün real addımlar atmır. Əsas səbəblərdən biri məhz Ermənistana dünya dövlətləri və təşkilatları tərəfindən lazımi təzyiqlər göstərilməməsidir. Elə düşmənin davam edən cəbhə təxribatlarını arxasında duran əsas məqamlardan biri də budur.
Xatırladaq ki, son dövrlərdə düşmənin cəbhə təxribatları, atəşkəsi pozması halları yenidən intensivləşib. Hətta iş o yerə çatıb ki, atəşkəsin pozulması zamanı artıq ağır silahlardan da istifadə olunur. Məsələn, elə bu günlərdə Ermənistan silahlı qüvvələrinin bölmələri cəbhənin müxtəlif istiqamətlərində, iriçaplı pulemyotlarla yanaşı, 60 millimetrlik minaatanlardan da istifadə etməklə atəşkəs rejimini pozub.
Qeyd edək ki, Ermənistan ordusunun təmas xəttində minaatanlardan istifadə etməsi haqda xeyli vaxtdır məlumat verilmirdi. İndi isə, göründüyü kimi, düşmən təmas xətti boyu gərginliyi artırır, minaatanlardan istifadə etməyə başlayır. Bundan əvvəl Ermənistan müdafiə naziri David Tonoyan bildirmişdi ki, təmas xəttində Azərbaycan ordusunun hərbçisinin vurulması əmrini şəxsən verib. Bu da o mənanı verir ki, təmas xəttində gərginliyin azaldılmasına dair Azərbaycan və Ermənistan rəhbərləri arasında ötən ilin payızında Düşənbədə əldə edilmiş anlaşma artıq işləmir. Bunu cəbhədəki son hadisələri şərh edərkən almaniyalı politoloq Uve Halbax da təsdiqəlyir: “Danışıqlar masasında ciddi razılaşmalar olmadan cəbhə xəttində vəziyyəti uzun müddət stabil saxlamaq mümkün olmayacaq. Həmçinin qeyd etmək lazımdır ki, mexanizmlərin tətbiq olunması məsələsində irəliləyişlərə nail olunmayıb”. Analitik qeyd edib ki, son zamanlar cəbhə xəttindəki vəziyyət Düşənbə razılaşmasının yerinə yetirilmədiyini göstərir: “Buna görə də, hər iki tərəfin və vasitəçilərin etibarını qazanacaq əlavə mexanizmlərə ehtiyac var”. Amma reallıq göstərir ki, erməni tərəfi təzyiq görməyincə, hansısa razılaşmaya, müqaviləyə əməl etməyəcək. Elə bu da Qarabağda savaş ehtimalını əhəmiyyətli dərəcədə artırır. Çünki İrəvan hələ lazımi təzyiqləri görmür. Məhz bu durumda Bakının Qarabağ münaqişəsini hərbi yolla həll etməkdən başqa çıxış yolu qalmır. Rusiyanın Siyasi Araşdırmalar İnstitutunun direktoru Sergey Markov bu fonda vurğulayır ki, başqa seçim variantı qalmayan Azərbaycan, Ermənistandan fərqli olaraq, savaşa tam hazırdır. Onun sözlərinə görə, Ermənistan Qarabağdan əlavə 7 rayona da nəzarəti həyata keçirir: “O ərazilərdən azərbaycanlılar çıxarılıb. Bundan əlavə, BMT. Avropa Parlamenti və digər beynəlxalq təşkilatlar qətnəmalər qəbul ediblər. Həmin sənədlərdə Dağlıq Qarabağ Azərbaycan ərazisi olduğu qeyd olunub. İndi münaqişənin həlli ilə bağlı ölkələr arasında danışıqlar aparılır. Amma danışıqlar nəticə vermir və bu da savaş ehtimalını artırır. Azərbaycanın hərbi büdcəsi Ermənistanın dövlət büdcəsindən artıqdır. Bu o deməkdir ki, Azərbaycan ordusu müharibəyə hazırdır. Yəni sülh danışıqları nəticə vermədikdə, Azərbaycan müharibə yolunu seçə bilər. Minsk Qrupunun və dünya ictimamiyyətinin bunu nəzərə alması vacibdir".
Erməni politoloq Naira Ayrumyan da bu gedişlə Qarabağ münaqişəsinin hərbi həllini istisna etmir. Onun sözlərinə görə, əvvəllər danışıqlara ümid böyük idisə, indi fərqli vəziyyət yaranıb: "Məndə olan məlumata əsasən, Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan yenə də Dağlıq Qarabağın sakinləri adından danışıqlar aparmağa hazır olmadığını iddia edir. Bu isə danışıqlar prosesini dalana dirəyir. Özü də bütün bunlar cəbhədə vəziyyətin gərginləşdiyi bir vaxta təsadüf edir. Faktiki olaraq danışıqlar yoxdur və belə vəziyyət erməni tərəfini tamamilə qane edir, amma Azərbaycanı heç cür qane edə bilməz. Və Azərbaycan tərəfi həmsədrlərin köməyi ilə kompromis variant tapmaq istəyir. Belə variantın yoxluğu da müharibəni qaçılmaz edir. Amma yeni Qarabağ savaşının aparılmasına Ermənistanın lazımi resursları yoxdur”. Digər ekspert Viktor Soqomonyan da yaranmış situasiyanı ölkəsi üçün təhlükəli sayır: “Biz Ermənistan tarixində misli görünməmiş halla üz-üzəyik. Hakimiyyət danışıqlar aparmaqda acizlik nümayiş etdirir. Eyni zamanda prosesi hansı prinsiplər əsasında aparmağa hazırlaşdığını bəyan etmir. Bununla bağlı çox böyük narahatlıqlar var. Konkret olaraq belə narahatlıq var ki, erməni tərəfinin bu siyasəti beynəlxalq birlik - Minsk Qrupunun həmsədrləri, vasitəçilər tərəfindən qeyri-konstruktiv olaraq qiymətləndiriləcək və hərbi əməliyyatların bərpasına gətirib çıxaracaq. Bu, olduqca arzuolunmaz ssenaridir”. Soqomonyan ümid edir ki, Paşinyan hökuməti tezliklə Qarabağ məsəəlsi ilə bağlı mövqeyini müəyyən edəcək və danışıqlar prosesində hansı prinsiplər əsasında iştirak edəcəyini açıqlayacaq: “Ancaq bundan sonra Qarabağ məsələsinin sülh yolu ilə nizamlanması perspektivləri barədə danışmaq olar”.
Yaranmış durumda Azərbaycanın mövqeyi bundan ibarətdir ki, mövcud status-kvo qəbuledilməzdir və bu proses həmişəlik davam edə bilməz. Ona görə də Bakı İrəvanın artıq dəqiq addımlar atmasını, beynəlxalq ictimaiyyətin də bu məsələdə öz sözünü deməsini istəyir. Əks təqdirdə, yuxarıda qeyd olunduğu kimi, Qarabağ münaqişəsinin hərbi həlli qaçılmaz olacaq. Məhz bundan sonra baş verəcək hadisələrə görə Ermənistan rəhbərliyi məsuliyyət daşıyacaq. Çünki onlar sülhə hansısa şans saxlamırlar. Lakin düşmən tərəf indi onu da nəzərə almalıdır ki, ordumuz işğal altında olan torpaqlarımızı azad etməyə tam hazırdır. Digər tərəfdən nəzərə almaq lazımdır ki, Azərbaycan indiyə kimi sülhü gözləyərək Ermənistana çoxlu güzəştlər edib. Ermənilər isə hələ də bunu lazımınca qiymətləndirə bilmir. Elə bu səbəbdən də Azərbaycan ordusunun bu gedişlə işğalçı qüvvələri darmadağın etməsi üçün yenidən hərbi əməliyyatlara start verməsi qaçılmaz sayılır. Hər halda, hadislərin inkişaf axarı yaxın tezlikdə bu ssenarinin reallaşma ehtimalının daha yüksək olduğunu üzə çıxarır.
Tahir TAĞIYEV
Yazı Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun maliyyə dəstəyilə çap olunur.
