İşğalçı ölkənin silahlı qüvvələrinin Azərbaycan-Ermənistan xarici işlər nazirlərinin növbəti görüşü ərəfəsində cəbhə xəttində atəşkəs rejimini kobud surətdə pozmaqla yeni təxribatlar törətməsi Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin dinc müstəvidə həllinə olan ümidlərin üzərindən xətt çəkməkdədir.
Çünki cəbhədə vəziyyət faktiki olaraq kəskinləşir və işğalçı ölkə artıq təxribatlarını gizlətmir də. Elə əsgər Elşən Xəlilovun şəhid edilməsi əmrinin şəxsən Ermənistanın müdafiə naziri David Tonoyan tərəfindən verilməsi və bunun “Facebook”da “qürurla” bəyan edilməsi də artıq düşmənin sülh prosesində o qədər də maraqlı tərəf qismində çıxış etmədiyini əyani surətdə təsdiqləyir.
Xatırladaq ki, Ermənistanın Müdafiə Nazirliyinin mətbuat xidmətinin rəhbəri Artsrun Ovannisyan “Facebook” səhifəsində qeyd olunan xüsusda bildirib: “Müdafiə naziri David Tonoyan öldürülmüş hərbi qulluqçu Sipan Melkonyanın “qisasını” alan hərbi qulluqçularımıza yüksək mükafatı təqdim etdi. Tapşırıq yüksək səviyyədə yerinə yetirilib”. Məhz bu faktın özü Ermənistanın sülh danışıqlarına qarşı çıxdığını bir daha nümayiş etdirir. Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyi artıq məsələyə sərt reaksiya verib, baş verənlərə görə tam məsuliyyəti Ermənistan və bu ölkənin rəhbərliyi üzərində olduğunu bildirib. Rəsmi Bakının da qeyd etdiyi kimi, Ermənistan danışıqlar prosesini pozmaq və mövcud status-kvonu saxlamaq məqsədilə cəbhədə hərbi eskalasiyanı kəskinləşdirir. Məsələ burasındadır ki, son Vyana görüşündə Ermənistanın danışıqları uzatmaq cəhdi olan planları alt-üst edildi. Bu, növbəti təmaslarda işğalçının konstruktiv danışıqlar aparmaqdan başqa heç bir yolunun olmadığı deməkdir. XİN rəhbərlərinin gözlənilən görüşündə real nəticələri olacaq müzakirələr gözlənir və məhz bunun qarşısını almaq məqsədilə işğalçı ölkə cəbhədə təxribatlara əl atır. Hədəf Azərbaycanı müharibəyə təhrik etmək, hərbi eskalasiyanı kəskinləşdirmək və danışıqlar prosesini hazırda konkret nəticələri olacaq səviyyəsindən “sıfır” həddinə endirməkdir. Təbii ki, Azərbaycan bununla razılaşmaq niyyətində deyil. Hesab edilir ki, yaranmış durumda ATƏT-in Minsk Qrupuna həmsədrlik edən ölkələr lazımi reaksiyalar verməsə, yeni Qarabağ savaşı qaçılmaz olacaq. Bu zaman Ermənistanın üzləşdiyi böyük zərbələrə görə yeganə məsuliyyət daşıyan tərəf də məhz İrəvan özü və onun hamiləri olacaq.
Ermənistan “1-in.am” saytı da qeyd edir ki, əslində, Azərbaycan savaşa başlamağa tam hazırdır və ordusundakı hərəkətlilik də buna işarədir. Qeyd olunur ki, bu prosesdə Türkiyə Azərbaycanın yanında yer almağa hazır olduğunu nümayiş etdirsə də, Ermənistanın yanında kimsənin yer alağacı böyük şübhə doğurur: ”Azərbaycan və müttəfiqi Türkiyə öz silahlı gücləri arasında müxtəlif formatlarda tədris təlimləri təşkil edərək ikitərəfli hərbi-siyasi münasibətləri dərinləşdirməkdədir. Bu iki ölkənin “Bir millət, iki dövlət” çağırışını rəhbər tutaraq strateji müttəfiq olduqları sirr deyil, amma Ermənistanın şərq və qərb qonşuları son zamanlar daha yüksək hərbi fəallıq göstərir. Və xüsusən də bu hadisələr Ermənistan sərhədinin cəmi bir neçə kilometrliyində baş verirsə, təbii, bu, İrəvanda narahatlıq doğurmaya bilməz. Türkiyə və Azərbaycan son bir ayda sayca ikinci hərbi təlim keçirib – bu dəfə Naxçıvan Muxtar Respublikasının ərazisində.
Türkiyə və Azərbaycanın müdafiə idarələrinin məlumat verdiyi kimi, Naxçıvanda iyunun 7-dən 11-dək keçirilən “Sarsılmaz qardaşlıq-2019” birgə taktiki təlimləri döyüş atışının məşqinə hədəflənib. Keçən dəfə mayın 1-dən 3-nə qədərki Türkiyə-Azərbaycan taktiki təlimlərinin adı “Mustafa Kamal Atatürk-2019” idi. Əlbəttə, bölgədə savaş, xüsusən Ermənistanda daxili-siyasi sabitsizlik təhlükəsinin meydana çıxması əlamətləri işığında Azərbaycan və Türkiyənin Ermənistan sərhədində bu hərbi fəallığını ciddi narahatlıqla qarşılamaq lazımdır. Hərb işinin bəzi mütəxəssisləri Ermənistan tərəfinə, Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin komandanlığına Azərbaycanın bu hərəkətlərinə böyük diqqət ayırmaq və istənilən inkişafa hazır olmağı məsləhət görür. Məsələn, Baş Qərargah rəisi və müdafiə naziri postlarını tutmuş erməni generalı Norat Ter-Qriqoryants bunda ciddi təhlükələr görərək deyir ki, Azərbaycan savaşa başlamaq üçün uyğun məqam axtarır. Ter-Qriqoryants istisna etmir ki, Azərbaycan tərəfi təlim görüntüsü altında ağır hərbi texnikanı sonrakı hücum əməliyyatları üçün sərhədlərə yaxınlaşdıra bilər. Rusiya hərbi eksperti Aleksandr Xramçixin Türkiyə və Azərbaycanın son zamanlar niyə belə tez-tez hərbi təlimlər keçirməsi barədə bildirir: ”Aydındır ki, onlar hərbi əməkdaşlığı möhkəmləndirir, ola bilsin, bunu hansısa konkret təcəssüm ala biləcəyi hesabı ilə ciddi möhkəmləndirirlər. Əslini desək, hərbi təlimlər daha nəyə görə keçirilir? Məhz bunun üçün. İzləyə bildiyim qədər, bu iki ölkə ssenari üzrə azdan-çoxdan gerçək təlimlər keçirir, yəni onlar terrorizmlə mübarizəni məşq etmirlər. Ancaq antiterror əməliyyatlarına hazırlaşsaydılar, onda eybi yox idi, deməli, təlim mərasimvari-siyasi xarakter daşıyardı. Bu təlimlər isə azdan-çoxdan həqiqidir. Təlimlər Azərbaycan-Türkiyə formatında keçirilirsə, onda aydındır ki, onlar üçün təsəvvür edilən yeganə düşmən Ermənistandır. Ermənistanda daxili qarışıqlıq baş versə, bu, savaşı tətikləyə bilər. Bu günlərdə İrəvan və Xankəndi arasında münasibətlərin soyuması baş verir və bu da savaşı tezləşdirə bilər. Bu fərziyyə də mövcudluq hüququna malikdir ki, təlimlər görüntüsü altında səfərbərlik tədbirləri keçirmək olar. Örnək kimi 1973-cü ilin oktyabr Ərəb-İsrail savaşını tarixi analogiya göstərə bilərəm. Misirlilər hücuma qədər ardıcıl hərbi təlimlər keçiriblər, amma bundan sonra qoşunların tərxisi baş verməyib. Yəni onlar gizli ümumi səfərbərlik aparıb və qoşunları gizlicə Süveyş kanalının yanında yerləşdiriblər. Və bundan sonra oktyabrın 6-da çox uğurla hücuma keçiblər”.
Beləliklə, erməni mediası və ekspertlərinin yuxarıda qeyd edilən bu fikirlərindən aydın görünür ki, Azərbaycanın hərbi əməliyyatlara başlamasının mümkünlüyü düşmən ölkədə böyük təşviş yaradır. Amma belə məlum olur ki, işğalçı ölkənin hakimiyyəti bunu nəzərə almaq istəmir. Əks təqdirdə, Paşinyan iqtidarı bilərəkdən cəbhə təxribatlarına getməzdi. Erməni mediası yazır ki, əslində, Paşinyan daxili ziddiyyətlərdən və “Qarabağ klanı”nın ölkədə artan sosial narazılıqdan istifadə edib ona qarşı çıxmasından ehtiyat edərək cəbhə təxribatları ilə diqqəti yayındırmaq istəyir. Amma burada xatırlatmaq lazım gəlir ki, eyni taktikadan sabiq prezident Serj Sarkisyan da istifadə etməyə çalışıb, lakin bu hal onun hakimiyyətdən devrilməsinin qarşısını ala bilməyib. Bu mənada, Paşinyanın baş verənlərdən lazımi dərs çıxarması zəruri sayılır. Əks təqdirdə, onu da Sarksiyanın taleyi gözləyir.
Digər tərəfdən ekspertlər burada bir məqama da diqqət yönəldir ki, Qarabağ münaqişəsinin davam etdirilməsi Ermənistan üçün getdikcə baha başa gəlir. İrəvanın iqtisadi gücü indiki Qarabağ siyasətini davam etdirməyə imkan vermir. Məhz bu şəraitdə erməni mediasında iddialar səslənir ki, Paşinyan iqtidarı Qarabağdakı separatçı rejimi Azərbaycanla döyüş meydanında yalqız buraxmağı da düşünür. Son zamanlar Ermənistan rəhbərliyinin Qarabağ separatçılarına qarşı kəskin münasibətinin kökündə həm də bu məqamın dayandığı qeyd olunur. Belə bir vaxtda artıq o da bəlli olub ki, Ermənistan separatçı “DQR”in maliyyə yardımları xahişlərini rədd edir. Ermənistanın “Politik” nəşri qeyd edir ki, Paşinyan hökuməti separatçılara maliyyə dəstəyinin verilməsi üçün qondarma rejimin “təhlükəsizlik şurasının katibi” Vitali Balasanyanın istefası şərtini irəli sürüb. Separatçıların maliyyə xahişləri artıq iki aydır İrəvan tərəfindən rədd edilir. Nəşrin mənbələri bildirir ki, bu, Ermənistan tərəfindən “DQR”ə ilk sanksiya hadisəsidir. Separatçı rejimin rəhbəri daha əvvəl Vitali Balasanyanla görüşüb, Paşinyanın istefa tələbini ona çatdırıb. Bu həm də onu göstərir ki, Ermənistanda Paşinyan hakimiyyəti ilə separatçıların mübarizəsi qızışır. Nikol Paşinyan isə, Balasanyan da daxil olmaqla, separatçı rejimin hərbi rəhbərliyini Azərbaycan və Ermənistan arasında yeni müharibənin alovlandırılmasına görə ittiham edib. Separatçıların maliyyə yardımının kəsilməsi isə böhranı daha da dərinləşdirib. Mümkündür ki, Paşinyanın komandasının separatçılara maliyyə yardımını verməməsi iki hədəfə hesablanıb: birincisi, Paşinyanın istəmədiyi şəxslər istefaya göndəriləcək, ikincisi, Qarabağdakı ermənilər iqtisadi çətinliyə görə rejimə etiraz edəcək. Əsas məqsəd keçmiş hakimiyyətə yaxın olan separatçı rejimin rəhbərliyinin təmizlənməsidir. Lakin bu situasiya Azərbaycanın da əlini gücləndirə bilər. Çünki Qarabağdakı ermənilər nə qədər iqtisadi çətinliklə qarşılaşsalar, bu onlar üçün Azərbaycanı daha cəzbedici edəcək. Bu, rəsmi Bakının Qarabağa Azərbaycanın tərkibində muxtariyyətin verilməsi və oradakı ermənilərin Azərbaycan vətəndaşı olaraq daha yaxşı yaşaması təklifinin qəbul edilməsi ilə nəticələnə bilər. Hər halda, Qarabağın yaratdığı iqtisadi yükdən azad olmaq üçün Paşinyanın bu versiyanı düşünməsi istisna deyil. İkincisi isə, yuxarıda qeyd olunduğu kimi, İrəvan mümkün döyüş əməliiyatları zamanı separatçı rejimi yalnız buraxmağı da düşünür. Çünki bu şəraitdə Azərbaycanın daha qısa müddətdə Qarabağ münaqişəsini həll edib başa çatdırıcağı İrəvana bəllidir. Ona görə iddialar da səslənir ki, cəbhə təxribatları törətməklə İrəvan Bakını savaşa başlamağa təhrik etmək istəyir. Ermənistan hakimiyyəti bu zaman separatçı rejimə kömək imitasiyası edib reallıqda prosesə seyrçi qalmağa üstünlük verəcək. Nəticədə isə Qarabağ münaqişəsi qısa müddətdə həllini tapacaq və erməni cəmiyyəti üçün bu problem tam aktuüallığını itirəcək. Məhz bundan sonra işğalçı ölkənin varlığını davam etdirməsi mümkün sayılır. Hər halda, hadisələrin hansı səpkidə inkişaf edəcəyi yaxın tezlikdə bəlli olacaq.
Tahir TAĞIYEV
Yazı Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun maliyyə dəstəyilə çap olunur.
