Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı Ermənistanın indiki mövqeyi bu ölkənin nə sülhə, nə də hərbə hazır olduğunu göstərir. Belə ki, İrəvan konfliktin dinc müstəvidə həlli üçün hələ də konstruktiv addımlar atmağa tələsmir. Eyni zamanda vasitəçi ölkələrə, bütün dünyaya da Azərbaycanın savaş varinatından istifadə etməsinin qarşısını almaq üçün minnətçi düşüb. Amma hadisələrin inkişaf axarı göstərir ki, Ermənistanın nə sülh, nə hərb variantına qaçması sonda ikincinin reallaşmasına səbəb olacaq. Çünki Azərbaycanın artıq Ermənistanın Qarabağ məsələsində şıltaqlığına dözmək niyyəti yoxdur.
Konfliktin güc yolu ilə çözülməsinin Ermənistaın üçün faciəvi sonluqlara gətirib çıxaracağına dair indiyə qədər düşmən ölkəyə kifayət qədər xəbərdarlıqlar edilib. Bunu ermənilərin özləri də yaxşı başa düşür. Elə bu səbəbdəndir ki, Azərbaycanda hansısa hərbi hərəkətlilik, təlimlər Ermənistanda dərhal böyük təşvişə yol açır. Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, tezliklə ölkəmizdə keçiriləcək Türkiyə-Azərbaycan döyüş atışlı birgə taktiki təlimi də Ermənistanda qorxu ilə qarşılanıb. Erməni mediasında gedən yazılarda birgə təlimə iki ölkə ordularının şəxsi heyəti, zirehli texnikası, artilleriya qurğuları və minaatanları, Hərbi Hava Qüvvələrinin döyüş və nəqliyyat helikopterləri, həmçinin hava hücumundan müdafiə və zenit-raket bölmələrinin cəlb ediləcəyi bildirilib. Qeyd edilir ki, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli prosesi ətrafında qeyri-müəyyənliyin davam etdiyi və yeni müharibə ehtimalının yüksək olduğu bir vaxtda sözügedən təlimlər Azərbaycan ordusunun döyüş qabiliyyətinin artmasına ciddi təsir göstərəcək.
Xatırladaq ki, Azərbaycan Müdafiə Nazirliyinin məlumatına görə, təlimlər mayın 1-dən 3-nə kimi keçiriləcək. Təlimin əsas məqsədi qərargahların müştərək planlarının hazırlanması, şəxsi heyətin döyüş hazırlığı səviyyəsinin artırılması və onların birgə əməliyyatları icra etmək vərdişlərinin inkişaf etdirilməsi ilə Azərbaycan və Türkiyə hərbi bölmələrinin qarşılıqlı fəaliyyətinin koordinasiyasına nail olmaq, həmçinin təcrübə mübadiləsi həyata keçirməklə iki ölkənin hərbi qulluqçularının qarşılıqlı münasibətlərini və qarşılıqlı anlaşmasını yüksək səviyyədə saxlamaqdır. Eyni zamanda, faktdır ki, Azərbaycan-Türkiyə münasibətləri kifayət qədər yüksək səviyyədədir, iki qardaş dövlət hərbi-texniki sahədə də dərin əməkdaşlığa malikdir. Ordumuzun hərbi parkı həm də Türkiyə silah-sursatı və döyüş texnikası hesabına komplekləşdirilir. Ortaq hərbi təlimlər, təcrübə mübadiləsi də prosesə əlavə mühüm töhfələr verir. Belə vəziyyətdə Azərbaycan və Türkiyənin birgə addımları, o cümlədən də hərbi təlimləri Ermənistanı getdikcə daha çox narahat edir. Çünki belə təlimlər həm də işğalçı Ermənistana növbəti ciddi mesajdır. Azərbaycan xalqının heç vaxt işğal rejimi ilə barışmayacağı barədə səslənən fikirlərsə müharibənin bitmədiyi haqda düşmən tərəfə və onun havadarlarına daha bir siqnaldır. İşğal rejimi davam etdikcə, belə təlimlərə də, sözsüz ki, ara verilməyəcək. İstənilən halda, iki qardaş ölkənin ortaq təlimləri Ermənistan üçün çox şey ifadə edir. Eyni zamanda, təlimlərin hədəflərindən biri kimi əməliyyatları icra etmə qabiliyyətini yüksəltməklə iki ölkənin hərbi bölmələrinin qarşılıqlı fəaliyyətinə nail olmaq da çox önəmlidır. Bu o deməkdir ki, real döyüş əməliyyatları zamanı Türkiyənin ölkəmizə hərbi dəstəyi, ən azından, bu formada özünü göstərə bilər. Məhz bu da İrəvanı çox ciddi narahat edir.
Digər tərəfdən, qardaş Türkiyənin Rusiya ilə dərinləşən münasibətləri də Ermənistan üçün müsbət heç nə vəd etmir. Moskva, ən azı, həyati əhəmiyyət kəsb edən geosiyasi maraqları üzündən Ermənistana görə Türikyə ilə hansısa qarşıdurma yaşamaq niyyətindən indi çox uzaqdır. Ümumiyyətlə, Ermənistanı qıcıqlandıran əsas məsələlərdən biri Azərbaycanla yaxın olan Türkiyənin Rusiya ilə əməkdaşlığının genişlənməsidir. Çünki Ermənistan elə hesab edir ki, Türkiyə və Rusiya yaxınlaşdıqca, Ankara Dağlıq Qarabağ probleminin həllinə təsir imkanını genişləndirir. Ümumiyyətlə, qardaş Türkiyə problemin nizamlanmasına ciddi təkan verə bilər. Bu mənada, Azərbaycan Türkiyə-Rusiya yaxınlaşmasında maraqlı tərəf kimi çıxış edir, sözügedən məsələyə öz töhfələrini verir. Rusiyalı ekspert Maksim Şevçenko bu fonda qeyd edir ki, Dağlıq Qarabağ münaqişəsi, ümumiyyətlə, regionun taleyi üç qonşu dövlət olan - Rusiya, Türkiyə və İran tərəfindən Avropa İttifaqının vasitəçiliyi ilə həll olunmalıdır: “Yəni kim Qafqazın tranzit dəhlizi olmasında maraqlıdırsa, məhz onlar regionun taleyini həll etməlidir”. Ekspert burada onu da diqqətə çatdırır ki, Azərbaycan Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin nizamlanması ilə bağlı prosesdə haqlı tərəfdir: “Rəsmi Bakı münaqişənin ədalətli yolla həllini istəyir. İstəyir ki, işğal altındakı torpaqları azad olunsun, işğala son qoyulsun. Yalnız bundan sonra iki ölkənin xalqları arasında dialoq, qarşılıqlı anlaşma baş tuta bilər. Ümid edirəm ki, Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin yürütdüyü ağıllı siyasət milliyyətçi ehtiraslı siyasətin müşahidə olunduğu Ermənistan tərəfi üzərində qələbə çalacaq. Ümid edirəm ki, hər iki tərəfdən olan müdrik insanlar ümumi dil tapacaq və Cənubi Qafqaza bu və ya başqa yolla sülh gələcək”.
Şevçenkonun fikrincə, Qarabağ münaqişəsi təkcə Azərbaycan xalqı üçün faciə deyil: “Ermənilər üçün də faciədir. Onlar da vətənlərini itiriblər. Bakıda, Sumqayıtda və digər şəhərlərdə yaşayan erməniləri nəzərdə tuturam. Azərbaycanlılar isə min illərlə yaşadıqları Qarabağı və İrəvanı, Zəngəzuru itirdilər. Ona görə də hesab edirəm ki, sülh təşəbbüsü göstərən Bakının mövqeyi Qarabağ münaqişəsinin dinc yolla həllinə aparan yeganə yoldur. Bu yola alternativ yoxdur. Ermənistan inadkarlıq etməməlidir. Onlar fikirləşirlər ki, 1992-ci il müharibəsinin nəticələri qorunub saxlanılsın, tutduqları Azərbaycan ərazilərini özlərində saxlasınlar. Bu, öz-özlüyündə absurd mövqedir. Ermənistan bu mövqedən əl çəkməlidir. Mənə elə gəlir ki, Ermənistan Avropa, demokratik və müasir ölkə prinspilərindən danışırsa, o zaman bu demokratiya hamı üçün olmalıdır. Bu demokratiya sözdə deyil, əməldə olmalıdır. Demokratiya ilk növbədə insan hüquqlarının qorunması və ona hörmət olunması deməkdir. Ona görə də Ermənistan torpaqlarını itirən insanların hüquqlarına hörmət etməlidir".
Rusiyanın Qarabağla bağlı danışıqlar prosesində təşəbbüsü yenidən ələ alması haqqında fikirlərə münasibət bildirən M.Şevçenko deyib ki, Rusiyanın mövqeyi olmadan Qarabağ münaqişəsi ümumiyyətlə həll oluna bilməz: "Rusiya dünya nəhəngləri arasında bu münaqişənin sülh yolu ilə həll olunmasında daha çox maraqlıdır. Çünki Rusiya həm münaqişə tərəfləri ilə qonşudur, həm də bu ölkədə böyük Azərbaycan və Ermənistan diasporu var. Ona görə də Rusiya bu münaqişədə əsas maraqlı tərəfdir. Rusiya Qarabağ münaqişəsinin güc yolu ilə həllinin əleyhinədir. Çalışır ki, münaqişə dinc, sülh yolu ilə həll olunsun. Rəsmi Moskvanın verdiyi təkliflər də məhz müharibənin qarşısını almağa yönəlib. Çünki Qarabağda yeni müharibə Rusiyanın ərazisinə də təsir edəcək. Dağıstan, Şimali Qafqaz bir-birinə qarışacaq. Krasnodar diyarı, Rostov vilayətində çoxlu sayda erməni yaşayır. Rəsmi Moskva bütün bu məqamları çox yaxşı başa düşür. Ona görə də ancaq sülhə aparacaq həll yolunu dəstəkləyir”. Hesab edilir ki, Türkiyənin də prosesdə iştirakına münbit şərait yaratmaqla Moskva sülhün daha tez əldə edilməsinə nail ola bilər. Bu mənada, Ermənistan üçün Türkiyə-Rusiya yaxınlaşması ən xoşagəlməz ssenaridir. Ekspertlər də bildirir ki, Rusiya ilə Türkiyə arasında münasibətlərin yaxşılaşması ciddi geosiyasi dəyişikliklərə də rəvac verir. O baxımdan ki, bu iki böyük dövlətin yaxınlaşması regional və qlobal səviyyədə hiss ediləcək dəyişikliklərə səbəb ola bilər. İlk növbədə bu, Yaxın Şərq və Cənubi Qafqazda maraqlı geosiyasi proseslərin meydana gəlməsini stimullaşdırar.
Yuxarıda qeyd olunduğu kimi, Azərbaycandan fərqli olaraq, Ermənistan iki nəhəng ölkənin münasibətlərinin belə sürətli inkişafından dəhşətli dərəcədə narahatdır. Erməni analitik Ruben Mirzoyan vurğulayır ki, Türkiyə artıq Rusiya üzərindən də Ermənistanın mövqelərini sartsıtmağa, Qarabağ məsələsində Azərbaycanın maraqlarının təmin edilməsinə çalışacaq: “Bu prosesin qarşısını almaqda biz getdikcə daha böyük çətinliklər yaşayacağıq”. Düşmən tərəfi narahat edən başlıca məqamlardan biri budur ki, Türkiyə ilə yaxınlaşma fonunda Kreml Ermənistanın təhlükəsizliyinin müdafiəsində əvvəlki siyasətindən də əl çəkə bilər. Erməni ekspertlər hesab edirlər ki, bu, daha çox, geosiyasi əhəmiyyətli Türkiyə və Azərbaycan faktoru ilə bağlıdır. İndilikdə isə real vəziyyətin təhlili göstərir ki, Ankara ilə Moskvanın yaxınlaşması Cənubi Qafqaza təsirsiz ötüşməyəcək. Ermənistan bundan narahat olduğundan, onun destruktiv mövqe tutmaqda davam etməsi gözləniləndir. Amma bunun Ankara ilə Moskvanın əməkdaşlığına təsir göstərcəyi qətiyyən inandırıcı sayılmır. Əksinə, iki ölkənin yaxınlaşması ilə qarşılıqlı surətdə gözlənilən maraqlar Qarabağ münaqişəsinin həlli imkanlarını genişləndirə bilər.
İndilikdə müşahidə olunan budur ki, ABŞ təzyiqlərinə, digər xarici təhdidlərə baxmayaraq, Türkiyə Rusiya ilə siyasi münasibəti, diplomatik əlaqələri yüksələn templə inkişaf etdirir. Regionun iki böyük və qüdrətli ölkəsinin bu şəkildə bir-birinə bağlanması Türkiyə üçün qardaş, Rusiya üçün strateji tərəfdaş olan Azərbaycanın xeyrinə olduğundan, rəsmi Bakı prosesin inkişafına öz töhfələrini verməyə çalışır. Bütün bunların nəticə etibarı ilə Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həll prosesini sürətləndirməsi də qaçılmaz sayılır.
Tahir TAĞIYEV
Yazı Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun maliyyə dəstəyilə çap olunur.
