Vətən müharibəsindəki Zəfərimizin ilk ildönümünə sayılı günlər qalıb. Bu ərəfədə ən çox müzakirə olunan siyasi mövzulardan biri də Azərbaycanla Ermənistan arasında sülh müqaviləsinin imzalanması yönündə yayılan məlumatlarla bağlıdır. Tez-tez belə fikirlər səslənir ki, sülh sazişi ilə bağlı tərəflər arasında intensiv iş gedir.
Bu günlərdə Fransanın Ermənistana yeni təyin olunmuş səfiri Ann Luyon bəyan edib ki, Fransa Rusiya və ABŞ-la birlikdə Qarabağla bağlı uzunmüddətli sülh müqaviləsinin imzalanması üzərində işləyir. Lakin səfir detalları açıqlamayıb. Ancaq Ermənistan mediası səfirin açıqlamasında hasil olan müddəalarla bağlı öz şərhlərini verir. Qeyd edilir ki, mövcud vəziyyətdə problem yalnız erməni tərəfinin fundamental güzəştləri hesabına həllini tapa bilər. Həmin bəndlər belə sıralanır: birincisi, sənədi imzalayan tərəflər bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanımaq, bütün dövlətlərarası kommunikasiyaların açılması və təhlükəsiz işləməsini təmin etmək, habelə SSRİ-nin dağılması zamanına kimi iki respublika arasında mövcud olmuş inzibati sərhədləri əsas götürməklə sərhədlərin delimitasiyası və demarkasiyası prosesinə başlamaq öhdəliyini götürür.
Müqavilənin ikinci bəndində onu imzalayacaq tərəflər öhdəlik götürür ki, 44 günlük müharibədən sonra təhlükəsizliyi Rusiya sülhməramlıları tərəfindən təmin edilən ərazidəki insanların hüquqları ilə bağlı məsələlərin həllini Minsk Qrupunun himayəsi altında axtarmağa davam edəcəklər. Və bu problemləri həll etmək üçün yenə Minsk Qrupunun himayəsi altında ikitərəfli komissiya yaradılır. Nəhayət üçüncüsü, Rusiya sülhməramlı kontingenti komissiyanın işi bitənə və bütün məsələlər razılaşdırılana qədər ərazinin təhlükəsizliyini təmin etmək üçün mandat alır.
Keçən həftə, həmçinin, Ermənistanın üzv olduğu “Rus NATO-su”ndan İrəvanı məyus edən açıqlamanın verilməsi ilə yadda qaldı. Belə ki, KTMT Birləşmiş Qərargahının rəisi, general-polkovnik Anatoli Sidorov bildirdi ki, Qarabağa dair razılaşmalar (10 noyabr 2020 və 11 yanvar 2021-ci il üçtərəfli sazişlər nəzərdə tutulur) bölgədə yekun siyasi həll üçün kifayətdir.
Xatırladaq ki, adıçəkilən sənədlərdə heç bir status söhbəti yoxdur və “Dağlıq Qarabağ” münaqişə tərəfi kimi göstərilməyib. Onu da qeyd edək ki, hazırda KTMT-yə müvəqqəti sədrliyi elə Ermənistan edir. Lakin aydındır ki, blokda həlledici söz sahibi Rusiyadır. General Sidorov da məhz Moskvanın sözünü deyir. Rəsmi İrəvan isə, məlumdur ki, Rusiyanı və ATƏT-in Minsk Qrupunun digər iki həmsədr ölkəsini - ABŞ və Fransanı sinxron şəkildə təzədən “Minsk prosesi”nə qaytarmağa çalışmaqla yeni reallıqda Qarabağ erməniləri üçün mümkün maksimumu əldə eləməyə ümidlidir. Buna status cəhdləri də demək olar.
Bunun ardınca Ermənistan mətbuatı diplomatik mənbələrə istinadən məlumat yayıb ki, son anda fors-major hal baş verməzsə, sənədləri Rusiya Prezidenti Vladimir Putinin vasitəçiliyi və iştirakı ilə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev və Ermənistanın Baş naziri Nikol Paşinyan imzalayacaq. Bildirilir ki, sənədlərdən biri Azərbaycan və Ermənistanın dövlət sərhədlərinin delimitasiya və demarkasiyasına aiddir. Bu sənədə əsasən, rəsmi Bakı və İrəvan SSRİ Müdafiə Nazirliyi Baş Qərargahının 1920-ci il xəritələrinə əsaslanaraq bir-birinin sərhədlərini və ərazi bütövlüyünü tanıyır.
Digər sənəd regionda kommunikasiya əlaqələrinin, xüsusilə dəhliz-yolların açılmasının detallarından, eləcə də Azərbaycanla Naxçıvan arasında birbaşa əlaqənin qurulmasından bəhs edir.
Məlumatda bildirilib ki, sənədin imzalanması üçün 9 noyabr tarixinin seçilməsi təsadüfi deyil. Belə ki, 2020-ci ilin məhz bu günü Azərbaycan Prezidenti və Ermənistanın Baş naziri Rusiya Prezidentinin vasitəçiliyi ilə hərbi əməliyyatların dayandırılması haqqında üçtərəfli bəyanat imzalayıb.
Artıq Ermənistan müxalifəti etiraz aksiyaları ilə bağlı çağırışlar edir. Bilirlər ki, 10 noyabr tarixində imzalanmış birgə bəyanatın 4-cü maddəsi tam həcmdə icra olunmalıdır. Yəni Ermənistanın silahlı qüvvələrinin qalıqları Azərbaycan ərazilərini tərk etməlidir. Digər tərəfdən 9-cu maddə icra olunmalıdır və Azərbaycanın əsas hissəsi ilə Naxçıvan arasında əlaqə təmin olunmalı, Zəngəzur dəhlizi işə salınmalıdır. Yaxşı sülh tezisinə çatmaq üçün həm də tərəflər arasında etimad atmosferi müəyyənləşdirilməlidir. Bütün bu kompleks məsələlər həll olunarsa, Ermənistan və Azərbaycan arasında sülh müqaviləsi imzalana bilər. Hazırda Ermənistan rəhbərliyi Azərbaycanla sülh müqaviləsi imzalamağa hazırlıq görür. Qarabağdakı erməni təxribatları da bu proseslə bağlıdır. Ancaq nə Ermənistandakı revanşistlər, nə də Qarabağdakı separatçıların təxribatının bu prosesi dayandırmaq gücündə olmadığı aydın nəzərə çarpır.
Məhəmmədəli QƏRİBLİ
