Qarabağda ermənilər qalan ərazilərə Azərbaycanın müvafiq razılığı olmadan xaricilərin gəlişi artıq mümkünsüz hala gəlməkdədir. Bundan erməni tərəfi narazılıq etsə də, reallıqla barışmaqdan başqa çıxış yolu da yoxdur.
Hadisələrin gedişi göstərir ki, xaricdə yaşayan ermənilər daha əvvəlki kimi Qarabağa istədikləri vaxt gedib-gələ bilməyəcək. Çünki Azərbaycan buna icazə vermir. Qeyd edilən məsələ BBC radiosunun rus xidmətinin Laçın dəhlizi ilə bağlı hazırladığı reportajda da öz əksini tapıb. Burada qeyd edilir ki, Azərbaycan Qarabağ sıra dağlarının cənub-qərb yamacında yerləşən kiçik Laçın şəhərinin qaytarılmasını az qala 30 il gözləyib: “Şəhər bu regionda Dağlıq Qarabağın "paytaxtı" Xankəndini Ermənistanla birləşdirən çox mühüm yol üzərində yerləşir. Yaxın bir neçə il ərzində bu gərginlik qovşağına Rusiya hərbçiləri nəzarət edəcək”. Reportajda o da qeyd edilir ki, kiçik Horadiz şəhərindəki hərbi nəzarət-keçid məntəqəsi sanki Azərbaycanın qaytarılmış ərazilərinə açılan darvazadır: “Laçına qabaqcadan razılaşdırmadan yalnız Ermənistan pasportu olanlar gedə bilər. Başqaları xüsusi icazə almalıdırlar. Həftədə üç dəfə Laçın dəhlizindən Azərbaycan hərbi maşın karvanı keçir, onlar Şuşada və indi Bakının nəzarətində olan başqa məntəqələrdə yerləşən bölmələr üçün təchizat aparırlar. Laçında qalan ermənilər deyirlər ki, azərbaycanlılar tez-tez buraya kimin sahib olduğunu nümayiş etdirməyə çalışırlar - Laçından keçərkən maşının pəncərəsindən Azərbaycan bayrağını asırlar”.
Bu arada erməni tərəfinin yaydığı açıqlamalar bir daha təsdiq edir ki, Azərbaycan ərazilərinin Rusiya sülhməramlı kontingentinin məsuliyyət zonasına aid hissəsinə, yəni Qarabağın ermənilər yaşayan rayonlarına xarici ölkələrdən ermənilərin və digər şəxslərin buraxılması dayandırılıb. İndi bu ərazilərə kimin daxil ola biləcəyi barədə əvvəlcədən Rusiya sülhməramlılarına siyahı verilməlidir, həmin siyahı isə həm də Azərbaycanla razılaşdırılmalıdır. Ermənistanın diaspor işləri üzrə baş səlahiyyətli nümayəndəsi Zare Sinanyan bildirib ki, bu məsələni Rusiya xarici işlər nazirinin müavini Andrey Rudenko ilə görüşündə müzakirə edib: “Rusiya və ya Ermənistan vətəndaşlığı olmayan şəxslər bununla bağlı problem yaşamağa başlayıblar. Bizim böyük diasporumuz var, onlar yayda Ermənistana gəlməyə vərdiş ediblər, Dağlıq Qarabağa da baş çəkməyi sevirlər. Amma bu yay gəlmək istəyənlər indiki rejimə görə bunu edə bilməyəcək”. Onun sözlərinə görə, indiki rejimdə həmin ərazilərə getmək istəyən xarici ölkə vətəndaşları yeddi gün əvvəldən ərizə verməlidir. Həmin ərizələr əsasında siyahı tərtib olunur və Rusiya sülhməramlılarının qərargahına təqdim olunur: “Sonra isə kimin gələ biləcəyi, kimin gələ bilməyəcəyi həll edilir”. O əlavə edib ki, artıq bir çox xarici təşkilatların və vətəndaşların Rusiya sülhməramlılarının nəzarətindəki ərazilərə daxil olmaq barədə müraciətlərinə rədd cavabı verilib. Bunun əsas səbəblərindən biri Bakının həmin şəxsləri öz ərazisində görməmək istəyi olub.
Digər tərəfdən, Qarabağda qalan ermənilərin də böyük əksəriyyəti buradan köç etməyi düşünür. Xatırladaq ki, bir müddət əvvəl Beynəlxalq Qırmızı Xaç Komitəsi tərəfindən belə bir məlumat yayılmışdı ki, postmüharibə dövründə Qarabağa qayıdan erməni əhalinin sayı siyasi məqsədlər üçün qəsdən şişirdilir. Bunun ardınca Rusiya mediasında BMT-yə istinadən məlumat yayılıb ki, 20 yanvar 2021-ci il tarixədək Qarabağa cəmi 20 min erməni qayıdıb. Məlumat BMT-nin Ermənistandakı müvafiq qurumlara sifariş etdiyi araşdırma hesabına təsdiqlənib. Araşdırmada qeyd olunur ki, müxtəlif hesablamalara görə, onlardan yalnız 20 mini Dağlıq Qarabağa qayıdıb. Aparılan sorğu nəticəsində məlum olub ki, müharibə zamanı Qarabağdan Ermənistana gedən ermənilərinin yarıdan çoxu ən azı yaxın aylarda bölgəyə qayıtmağı düşünmür: “Keçən ilin payızında İkinci Qarabağ müharibəsindəki dağıdıcı məğlubiyyətdən sonra bir vaxtlar azərbaycanlı qonşularını fəal şəkildə qovan bir çox Qarabağ ermənisi indi çətin vəziyyətdədir. BMT-nin sifarişi ilə 22 yanvar 2021-ci il tarixli bir araşdırmaya görə, “qaçqın” vəziyyətinə düşən erməni ailələrinin 85 %-dən çoxu indiki halda Qarabağa qayıtmaq istəmir. Qalan 15% -nə gəldikdə isə, onlar Dağlıq Qarabağın böyük şəhərlərinə (Xankəndi, Xocavənd) qayıtmağı, ya da Ermənistanın böyük şəhərlərinə köçməyi planlaşdırırlar”. Burada xatırladaq ki, Rusiya Müdafiə Nazirliyi son günlər Qarabağa qayıdan ermənilərin sayı barədə açıqlama vermir. İndiyə qədr təqdim edilən rəqəmlər isə reallıqdan uzaqdır. BMT-nin apardığı araşdırmada deyilir ki, ermənilər yalnız Xankəndi və Xocavənd şəhərlərinə qayıtmaq istəyirlər. Çünki digər ərazilərdə normal həyat şəraiti yoxdur. Amma Xankəndi və Xocavənd şəhərlərinə qayıtmaq istəyən ermənilərin də sayı azdır və getdikcə azalmaqda davam edir.
Samirə SƏFƏROVA
