Azərbaycanda cəmi bircə soyqırım muzeyi - hər yerdə niyə olmasın...
XX əsrdə erməni daşnakları Azərbaycan türklərinə qarşı dəfələrlə soyqırım cinayətləri, genosid aktları törədiblər. Bakıdan tutmuş, Qubaya, Naxçıvandan Zəngəzura, Cənubi Azərbaycana, Borçalıya qədər ermənilər xalqımıza qarşı soyqırım həyata keçiriblər. Bir yüz il ərzində Azərbaycan türkləri daşnak ermənilər tərəfindən kütləvi qırğına məruz qalıblar.
29 il bundan əvvəl baş verən Xocalı soyqırımı isə erməni terrorunun ən dəhşətli simasını açıb dünyaya göstərdi. Azərbaycanlıların soyqırımı tarixi uzun illər araşdırmalardan kənarda qaldıqdan sonra müstəqillik illərində bu istiqamətdə işlərə başlandı. Azərbaycanlıların soyqırımı ilə bağlı kitablar yazıldı, sənədli filmlər çəkildi, proqramlar hazırlandı, amma ümumrespublika, ümumdünya əhəmiyyətli bir soyqırımı muzeyi yarada bilmədik.
Bu gün Azərbaycanda bir soyqırım muzeyi var, o da Memorial Soyqırım Muzeyi adı altında Respublika Hərbi Prokurorluğu tərəfindən yaradılıb. Memorial Soyqırım Muzeyi Azərbaycan xalqının gələcək nəsillərinin qan yaddaşının qorunmasına və soyqırım qurbanlarının xatirəsinin əbədiləşdirilməsinə xidmət edən ağır bir tarixi hadisəni özündə əks etdirən bir muzeydir. 24 fevral 2014-cü ildə Respublika Hərbi Prokurorluğunun inzibati binasında Memorial Soyqırım Muzeyinin açılışı olub.
Muzey xalqımıza qarşı törədilmiş soyqırım, deportasiya, hərbi cinayətlər barədə xarici və Azərbaycan müəlliflərinin kitablarından ibarət zəngin kitab fondu ilə təchiz olunub. Tarix İnstitutunun və Hərbi Prokurorluğun əməkdaşları Memorial Soyqırım Muzeyində saxlanan sənədlər və istintaq materialları əsasında yeni kitablar hazırlayırlar.
Bu muzeyin yaradılması da, fəaliyyəti də təqdir edilir.
Məsələ burasındadır ki, ölkəmizin bütün şəhərlərində, o cümlədən də paytaxt Bakıda soyqırım muzeylərinin yaradılması prosesinə başlanmayıb. Ümumiyyətlə, Mədəniyyət Nazirliyi və digər aidiyyəti qurumlar azərbaycanlıların soyqırımı muzeyini yaratmağa nədənsə cəhdlər göstərməyiblər, müxtəlif muzeylərin nəzdində soyqırım şöbələri yaratmaqla, ekspozisiyalar açmaqla kifayətləniblər. Halbuki, Azərbaycanın hər yerində soyqırım muzeyləri yaradılmalı idi. Hətta hər bir ali məktəbin özündə də belə muzey olmalı idi. Amma bizim aidiyyəti qurumlar bu istiqamətdə genişmiqyaslı addımlar atmayıblar.
Bilirik ki, Xocalıda “Xocalı soyqırımı muzeyi” yaradılacaq. Bu öz yerində, qeyd etdiyimiz kimi, Azərbaycanın hər bölgəsində belə muzeylər yaradılmalıdır.
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının (AMEA) Qafqazşünaslıq İnstitutunun şöbə müdiri, professor Qasım Hacıyev “Bakı-Xəbər”ə bildirdi ki, azərbaycanlıların soyqırımı muzeyi yaradılmalı olsa da, indiyə qədər belə bir muzey yaradılmayıb. Q.Hacıyev hesab edir ki, soyqırım muzeyinin yaradılması işində Mədəniyyət Nazirliyi xüsusi fəaliyyəti ilə diqqəti çəkməli idi, amma bu özünü göstərmədi. Professor vurğuladı ki, ermənilər və başqa xalqlar tarixdə baş verməyən bir mifi hadisəyə çevirib, onun ətrafında yalan təbliğat qurduqları halda, biz öz gerçəyimizi təbliğ etmək, gələcək nəsillərə çatdırmaq üçün fəaliyyətimizi gücləndirmirik. “Doğrudur, Azərbaycan Mədəniyyət Nazirliyi nəinki soyqırım muzeyinin yaradılmasına təşəbbüs göstərməyib, hətta neçə ildir şahidiyik ki, Azərbaycanın, ən azı, Qarabağ bölgəsində olan abidələrinin sayını hesablayaraq rəsmi bir siyahı şəklində tərtib etməyib. Bu siyahı mətbuatda işıqlandırılıb ictimailəşdirilmədi. Azərbaycan arxeoloqlarının axtarıb tapdığı, aşkarladığı, qeyd etdiyi abidələr belə, olduğu kimi siyahılaşdırılmayıb. Tarix, mədəniyyət abidələrinin hamısı siyahıya alınmayıb, onlar da hamının gördüyünü görüb. Soyqırım muzeylərinin yaradılmasına da bu cür münasibət olub. Təsəvvür edin ki, uzun illər Mədəniyyət Nazirliyinə rəhbərlik edən şəxslərin heç biri ölkəmizdə soyqırım muzeylərinin yaradılması məsələsini irəli sürməyib, belə muzeylərin yaradılması işinə təşəbbüs göstərməyib”.
Q.Hacıyev hesab edir ki, Hərbi Prokurorluğun yaratdığı Soyqırım Muzeyi istisna olmaqla, indiyə qədər ölkəmizin müxtəlif yerlərində soyqırım muzeylərinin yaradılmamasında Mədəniyyət Nazirliyi ilə yanaşı, digər aidiyyəti qurumlar da məsuliyyət daşıyırlar. Q.Hacıyev deyir ki, bəzi dövlət qurumları və məmurlar öz şəxsi məqsədlərini icra etmək üçün dövlət büdcəsini talaya bilir, amma xalqın, dövlətin maraqlarını təmin edən məsələlərin həyata keçirilməsinə “pul tapa” bilmirlər. “Uzun illərdir biz soyqırım muzeylərinin yaradılacağı günləri gözləyirik, amma müxtəlif qurumlar gəlir götürmək, pul qazanmaq məqsədilə müxtəlif binaların alqı-satqısı ilə məşğul olur, onları “təmir” adı ilə bağlayıb mənimsəyirlər. Təsəvvür edin ki, bu illər ərzində çox binalar “təmir” adı ilə bağlanıb, alınıb, atılıb, çox şeylər baş verib, lakin soyqırım, deportasiya muzeyinin yaradılması üçün “bina tapılmayıb”. Hətta “otaq çatışmır” deyə bəzi qurumlarda soyqırım və deportasiya şöbəsini bağlayanlar da tapılır. Baxmayaraq ki, dəfələrlə azərbaycanlıların soyqırımı və deportasiyası ilə bağlı ölkənin müxtəlif yerlərində muzeylərin yaradılması haqda danışılsa da, təəssüf ki, bu muzeylər hələ də yaradılmayıb. Ümid edirəm ki, yeni mədəniyyət naziri bu məsələyə ciddi yanaşacaq və ölkəmizdə nəhayət ki, soyqırım və deportasiya muzeylərinin yaradılması istiqamətində işlər başlanacaq. Xocalı da, Qarabağın digər şəhərləri də daxil olmaqla, Azərbaycanın hər yerində azərbaycanlıların soyqırımı muzeyi yaradılmalıdır” - deyə Q.Hacıyev bildirdi.
İradə SARIYEVA
