Respublikamızın cəlb edildiyi müharibə Ermənistanın Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ bölgəsinə əsassız ərazi iddialarına görə yaranmış münaqişənin davamıdır. Sovetlərə qədər ermənilərin bu ərazidə apardığı separatizm və etnik təmizləmə fəaliyyəti nəticəsində erməni əhalisinin süni şəkildə üstünlüyünə nail olundu. Azərbaycan əraziləri hesabına Ermənistan dövləti və Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti təşkil edildi.
SSRİ dövləti tərkibində olmasına baxmayaraq, Ermənistan SSR Azərbaycan SSR-ə Dağlıq Qarabağla bağlı ərazi iddialarını davam etdirdi. Nəhayət XX əsrin sonlarında münaqişəni kəskinləşdirən Ermənistan hərbi təcavüzlə Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ ərazisini və ətrafındakı 7 rayonunu işğal etdi. 1991-ci ildə Dağlıq Qarabağda yerləşən seperatçı rejim “Dağlıq Qarabağ Respublikası” adlı bir qurumun müstəqilliyini elan etdi. Bu “respublika”nı nəinki başqa dövlətlər, heç Ermənistanın özü də rəsmən tanımadı. Lakin özünü onun təhlükəsizlik qarantı adlandırdı, “respublika”nın büdcəsi və ordusu isə Ermənistanla bağlandı. Başqa sözlə desək, bu seperatçı qurumun rəhbərlik etdiyi “respublikanın” ordusunu Ermənistan hərbi qüvvələri təşkil etdi. Hal-hazırda Azərbaycan ərazilərinə müdaxilə edən, terror aktları törədən hərbi qüvvələr də Ermənistana məxsusdur. Ermənistan tərəfindən başlanan müharibənin bu vaxta qədər davam etməsinə gətirib çıxaran səbəb də bununla bağlıdır.
Torpaqları 30 ilə yaxın işğal altında olan Azərbaycan tərəfi 27 sentyabrdan əks-hücuma keçərək ərazi bütövlüyünü bərpa etməyə başladı. Ağdərə rayonu istiqamətində və Murov dağı silsiləsindəki hündürlüklərdə yerləşən postları darmadağın edərək bir sıra hakim yüksəkliklər (Gamışdağ və Ömər aşırımı) nəzarətə götürüldü. Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi Tərtərin Talış kəndi ətrafındakı bir neçə əlverişli yüksəklik azad edildi. Azərbaycan Müdafiə Nazirliyinin verdiyi məlumata əsasən, Ağdərə istiqamətində Madagiz ətrafındakı hakim yüksəkliklər Azərbaycan ordusunun nəzarəti altına keçdi. Həmçinin Azərbaycan Prezidenti, Ali baş komandan İlham Əliyevin verdiyi qərara əsasən, Madagizin tarixi adı olan Suqovuşan adı bərpa edildi. Prezident İlham Əliyev özünün "Twitter" səhifəsində Azərbaycan ordusunun Cəbrayıl şəhərini və rayonunun bir neçə kəndini işğaldan tam azad etdiyini açıqladı. Xilasetmə əməliyyatı ilə Azərbaycan ordusu Füzuli rayonunun mərkəzini (Füzuli şəhəri), həmçinin bir çox kəndlərini işğaldan azad etdi.
Azərbaycanın öz torpaqlarını azad etməsinə mane ola bilməyən təcavüzkar Ermənistan tərəfi isə ağır artilleriya qurğularından, qadağan olunmuş silahlardan, həmçinin ballestik raketlərdən istifadə etməklə faşist xislətini ortaya qoyur. Belə ki, Dağlıq Qarabağ ərazisindən xeyli kənarda yerləşən yaşayış məntəqləri, şəhər və rayonları atəşə tutur. Dinc əhali arasında ölən və yaralananlar olduğu məlumatı verilir. Əhalinin təsərrüfatına, mülklərinə, yaşayış məkanının infrastrukturuna ciddi ziyan vurulur. Düşmən beynəlxalq hüququn norma və prinsiplərini, 1949-cu il tarixli Cenevrə Konvensiyaları və onların əlavə protokollarını, BMT-nin Təhlükəsizlik Şurasının qərar və qətnamələrini kobud şəkildə pozur. Dinc əhalinin qadağan olunmuş silahlardan, istərsə də adi silahlardan atəşə tutulması və öldürülməsi beynəlxalq humanitar hüquq normalarının kobud şəkildə pozulmasıdır.
Mülki əhalinin sıx yaşadığı əraziyə ballistik raketin atılması böyük ziyana səbəb olmuşdur. Dinc sakinlərin kasetli bombalarla hədəfə alınması, təhlükəli silahlardan dinc əhaliyə qarşı istifadə edilməsi beynəlxalq ictimayyəti narahat etməlidir. Çünki bu cür silahlardan istifadə edilməsi müharibə qanunları tərəfindən qadağan edilmişdir.
Ermənistanın Azərbaycana qarşı istifadə etdiyi qadağan olunmuş silahlar beynəlxalq qanunlar tərəfindən qınanılan təcavüzkarlıq siyasətinin davamıdır. Bu əməllərin beynəlxalq konvensiyalarla da qadağan edildiyi məlumdur. Belə ki, 1974-cü ildə BMT Baş Məclisi tərəfindən qəbul olunan “Təcavüzün müəyyən edilməsi haqqında” qətnaməsində təcavüzün təkcə müəyyən bir ərazinin işğalı deyil, təcavüzün həm də bir dövlətin torpaqlarının işğalının dövlətə qarşı icazə verilməyən silahlardan istifadə edilməsindən ibarət olduğu bildirilir.
Hər iki dövlət 1949-cu il “Müharibə qurbanlarının beynəlxalq hüquqi müdafiəsi haqqında” 4 Cenevrə konvensiyasına qoşulmuşdur. Lakin Azərbaycana qarşı hərbi təcavüzə başlayan gündən Ermənistan beynəlxalq öhdəliyə əməl etmir. Ermənistan hərbi qüvvələrinin mülki əhalini qətlə yetirməsi, yaşayış məntəqələrini dağıtması, mülki əhalinin, hətta uşaqların ağır yaralanması və həyatını itirməsi beynəlxalq cinayət kimi qiymətləndirilir.
Göründüyü kimi indi Ermənistanın dinc əhalini hədəfə alması məqsədli şəkildə həyata keçirilən terror aktdır. Burada dəhşət saçan silahlardan dinc əhalini yaşadıqları yerləri tərk etmələri üçün göstərdikləri cəhdlər minlərlə insana qarşı edilən qəsddir. Bu da həm beynəlxalq konvensiyaların, həm dinc əhalinin konstutision və insan hüquqlarının pozulması deməkdir.
Ermənistan və onun havadarları bu ölkənin insanlıq əleyhinə cinayəti ört-basdır etmək üçün bu vəhşiliyi Dağlıq Qarabağ ətrafında olan etnik münaqişə kimi qələmə verməyə çalışmaları təəssüf doğurur. Hətta bir çox qurumlar Dağlıq Qarabağ ərazisinin mübahisəli zona olduğunu bildirməsi münaqişənin nizamlanmasına mane olmuşlar.
Faktiki olaraq, 2000-ci ildən etibarən Avropa Şurası Parlament Assambleyası, Avropa İnsan Haqları Məhkəməsi, Avropa Parlamenti və digər beynəlxalq təşkilatların sənədlərində Dağlıq Qarabağın Azərbaycan ərazisi olması qeyd edilmişdir. Burada Dağlıq Qarabağ ərazisinin və ətraf 7 rayonun işğaldan azad edilməsinin vacib olduğu da bildirilmişdir. Bu gün beynəlxalq sənədlər Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün təmin olunmasının vacibliyini təsdiq edir. Artıq sirr deyil ki, Dağlıq Qarabağ ərasindəki hərbi qüvvələr yalnız separatçılar deyil, Ermənistanın silahlı qüvvələridir.
Bir çox ölkə və Birləşmiş Millətlər Təşkilatı münaqişəni kəskin şəkildə qınayaraq hər iki tərəfi gərginliyi azaltmağa və mənalı danışıqları təxirə salmadan davam etdirməyə çağırmışdır. 29 sentyabr tarixində BMT Təhlükəsizlik Şurası vəziyyətlə əlaqədar təcili iclas keçirmişdir. Bütün bunlarla bərabər, qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycanın haqq işi uğrunda gedən mübarizəsini BMT-in qəbul etdiyi 4 qərarı yerinə yetirilməsi məqsədilə davam etdirilmişdir.
İndi dünya ölkələrinin çoxu birmənalı şəkildə Ermənistanın Azərbaycan Respublikasının ərazilərinin işğalı faktını qəbul edir, onu azad etməyə çağırır. Beynəlxalq təşkilatların qəbul etdikləri qəraq və qətnamələri, o cümlədən münaqişənin dinc yolla həlli məsələsinə vasitəçi olan ATƏT-in Minsk qrupunu Ermənistanın işğalçı dövlət olduğunu təsdiq etmişdir. Lakin Ermənistan Azərbaycan Respublikası ərazilərindən öz silahlı qüvvələrini nəinki çıxarmadı, əksinə burada yaratdığı separatçı və işğalçı rejimə hər cür dəstəyini davam etdirərək təxribat törətməyə vadar edir.
Bir məsələni xatırlatmaq lazımdır ki, SSRİ dağıldıqdan sonra müstəqillik qazanmış Ermənistan Respublikası dövlət səviyyəsində terroru dəstəkləyərək, terrorçuluğu təcavüzkar siyasətinin əsas vasitələrindən birinə çevirmişdir. Məlumdur ki, hələ keçən əsrin 90-cı illərin əvvələrində Ermənistanın rəsmi dairələri "Daşnaksütyun", ASALA, MAQ, "Erməni birliyi", "Erməni Azadlıq cəbhəsi" və digər məşhur erməni terror təşkilatlarının fəallarının reabilitasiyası məqsədi ilə genişmiqyaslı kampaniyaya başlamışdı. Onlara sığınacaq verməklə yaşayış və fəaliyyətləri üçün şərait yaratmış, müvafiq maliyyə dəstəyi göstərmişdir. Bu təşkilatların fəaliyyəti nəinki Azərbaycanın, eləcə də Ermənistanın özünün rahatlığını pozmuşdu. Lakin bütün bunlara baxmayaraq Ermənistan hakimiyyəti onlardan istifadə etmək üçün vaxtaşırı münasibətləri “qaydaya salmışdır”.
Məlum olduğu kimi küçə inqilabından hakimiyyətə gələn Ermənistan hökuməti bütün aspektlərdə Azərbaycan Respublikasndan geri qalmasını suğortalamaq üçün respublikamıza qarşı terrorçuluq fəaliyyətinə əl atdı. Ermənistan hərbi-siyasi rəhbərliyinin göstərişi ilə Azərbaycan Respublikasının Tovuz bölgəsində təxribat törətdi, mülki əhali atəşə tutuldu. Bu da Ermənistan dövlətinin terrorçuluq mahiyyətini göstərdi. Naftalan şəhərində artilleriya atəşi ilə bir ailənin məhv edilməsi, Gəncə şəhərinə ballistik raketlərin atılması ilə gecə vaxtı sivil insanlara qarşı terror aktının törədilməsi erməni vəhşiliyini bir daha təsdiq etdi.
Bundan sonra Azərbaycan ordusunun əks-hücum əməliyyatı nəticəsində Ermənistanın bütün hərbi strukturu dağıdıldı, məğlubiyyəti sürətləndi. Bununla da Ermənistan hakimiyyəti Azərbaycan Respublikasının haqq işi qarşısında məğlub duruma düşdü. Azərbaycanın işğal olunmuş ərazilərinin azad edilməsi uğrunda mübarizə genişləndi.
Beləliklə, beynəlxalq hüquq müstəvisində Ermənistanın işğalçı dövlət olduğunun tam şəkildə sübuta yetirilməsi, Azərbaycan Respublikasının məğlubiyyət qarşısında olan Ermənistanı indiki vəziyyətlə razılaşmaq məcburiyyətində qoymuşdur. Eyni zamanda Azərbaycanın hücum diplomatiyası Ermənistanın regionda separatçı bir dövlət kimi işğalçı, ekstremist və terrorçu siyasətini ifşa etmişdir. Beynəlxalq hüquq kontekstindən yanaşma Ermənistanın işğalçılıq siyasətinin qarşısı alınmışdır.
Xaqan HACIYEV
Bakı Dövlət Universitetinin Hüquq fakültəsinin tələbəsi
.jpg)
