Hələ Azərbaycanla yeni hərbi əməliyyatlara başlamazdan əvvəl Ermənistan iqtisadiyyatı çökmüş vəziyyətdə idi. Sentyabrın 27-dən etibarən başlanan hərbi əməliyyatlar isə bu çöküşü hər keçən gün daha dinamik hala gətirir. Yeni məlumatlar da Ermənistan iqtisadiyyatının daha sürətlə tənəzzülə uğradığını göstərir.
Xatırladaq ki, Ermənistan iqtisadiyyatı daha çox aqrar sahəyə və faydalı qazıntıların istismarına əsaslanır. Amma indi hər iki istiqamətdə ciddi çöküş yaşanır. Məsələn, Ermənistanın mediasında yayılan məlumata görə, bu ölkənin üzümçülük sektorunda ciddi problemlər yaşanır. Belə ki, Ermənistanda hərbi səfərbərliyin davam etməsi üzüm emalı zavodlarının tam gücü ilə işləməsini əngəlləyib. Nəticədə emal müəssisələri aldıqları üzümün qiymətini kəskin ucuzlaşdırıb. Alternativ satış imkanı olmayan fermerlər isə emal müəssisələrinin şərtlərini qəbul etməyə məcburdur və onlar məhsullarını maya dəyərindən də ucuz satmalı olurlar. Nəticədə Ermənistanda üzüm istehsalçıları müflisləşir. Araşdırmalar göstərir ki, müharibənin təsiri ilə Ermənistanda üzümün qiyməti 40 faizə qədər ucuzlaşıb. Bununla Ermənistan fermerləri ciddi zərərlə üzləşib. Bu isə həm də ondan xəbər verir ki, emal müəssisələrinin tam gücü ilə işləməməsi səbəbindən növbəti ildə Ermənistanın spirtli içkilər ixracında da ciddi azalma ola bilər. 2019-cu ildə Ermənistanın ixracının 11 faizə qədərini spirtli içkilər təşkil edib. İndi bu rəqəm xeyli az olacaq. Aqrar sahənin digər istiqamətləri üzrə də eyni problem özünü göstərir. Bundan başqa, yuxarıda qeyd edildiyi kimi, Ermənistanın mədən sənayesi ölkənin milli iqtisadiyyatının əsas hərəkətverici qüvvələrindən biridir. Bu ölkə dəmir, mis, molibden, qurğuşun, sink, qızıl, gümüş və alüminiumla zəngindir. Mədənçıxarma sənayesi ölkə ixracının əhəmiyyətli bir hissəsini təşkil edir. Amma İqtisadi İslahatların Təhlili və Kommunikasiya Mərkəzinin icraçı direktorunun müavini Ramil Hüseyn qeyd edir ki, 2019-cu ildə Ermənistanın cəmi ixracının dəyəri 2,6 milyard dollar olub, bunun 16 faizini və ya 415 milyon dollarını qiymətli və ya azqiymətli daşlar, qiymətli metallar və onlardan hazırlanan məmulatların ixracı təşkil edib: “Burada əsasən qızıl, digər yarımişlənmiş formalarda çubuqlar, məftillər və profillər, lövhələr, təbəqələr və digərləri təşkil edib. 2019-cu ildə mis və ondan hazırlanan məmulatların ixracı azalıb, alüminium və ondan hazırlanan məmulatların ixracının dəyəri 100 milyon dollar olub. Qara metalların ixracının dəyəri isə 150 milyon dollar təşkil edib. Göründüyü kimi, qiymətli və azqiymətli metallar və onlardan hazırlanan məmulatlar Ermənistanın ixracının dörddəbirindən çoxunu təşkil edir. Təkcə son 5 ildə mədən sənayesinin ixracından Ermənistana gələn valyutanın həcmi orta hesabla hər il üçün 500 milyon dollardan çox olub. Bu da onu göstərir ki, həmin sənaye Ermənistana valyuta gətirən önəmli sahədir. Məhz Rusiyadan sonra Ermənistanın əsas ixrac tərəfdaşının İsveçrə olması da bununla bağlıdır. Metal filizləri və konsentratlarının istehsalı bu sektorun istehsal dəyərinin təxminən 98 faizinə bərabərdir. Cari il sentyabr ayının 27-də Ermənistanın Azərbaycana qarşı təcavüzünə cavab olaraq ordumuzun başladığı əks-həmlə əməliyyatı bu ölkənin dağ-mədən sənayesinin çöküşünü sürətləndirib. Belə ki, təkcə Azərbaycanla sərhəddə yerləşən “Sotk” qızıl mədəninin tamamilə dayanmasının ümumilikdə ölkənin dağ-mədən sənayesinin istehsalına əhəmiyyətli təsir göstərəcəyi gözlənilir”.
Məlumat üçün qeyd edək ki, “Sotk” Ermənistanın ən böyük qızıl mədənidir. Bu mədən Azərbaycanla sərhəddə yerləşir. Ermənistan tərəfi “Sotk” mədəni ilə yanaşı, həm də qanunsuz olaraq Azərbaycan ərazisindəki “Söyüdlü”, “Zod” qızıl mədənlərini də istismar edir. Azərbaycan ordusunun uğurlu əməliyyatı nəticəsində Murovdağ zirvəsinin azad olunmasından dərhal sonra Ermənistan “Sotk” mədənində işləri dayandırdığını bildirib. Bununla yanaşı, Ermənistanda hərbi səfərbərliyin başlaması ölkənin digər mədənlərində də işlərin yavaşlamasına səbəb olub. Çünki mədənlərdəki işçi qüvvəsi əsasən kişilərdir və onlar səfərbərlik çərçivəsində orduya cəlb olunur. İlkin hesablamamıza görə, savaşın davam etdiyi 3 həftə ərzində Ermənistan iqtisadiyyatı təkcə dağ-mədən sənayesində yaşanan problemlər səbəbindən təxminən 20 milyon dollardan çox zərər edib. Təbii ki, bu azalma məhz həmin sektor üzrə ixracın da geriləməsinə əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərəcək. Eyni zamanda unutmayaq ki, dağ-mədən sənayesində fəaliyyət göstərən şirkətlər ölkənin iri vergi ödəyiciləridir və bu sahədə istehsalın geriləməsi Ermənistanın dövlət büdcəsinin gəlirlərinin azalmasına da səbəb olacaq. Belə vəziyyətdə sürətlə çökən Ermənistan iqtisadiyatının Azırbaycanla müharibəni davam etdirməsi də mümkünsüz sayılır. Eyni zamanda, baş verənlər erməni əhalisinin daha böyük social-iqtisadi problemlərlə üzləşməsi deməkdir. Bu isə mövcud erməni iqtidarı üçün də müsbət heç nə vəd etmir.
Ramil QULİYEV
