Putinlə bir neçə ABŞ prezidentinin münasibətlərinə dair maraqlı təhlil verildi...
Milli Təhlükəsizlik üzrə analitik,yazar Tom Roqan ABŞ Prezidenti D.Tramp –Putin qarşılaşmasını sərf nəzər edərək Putinin Klinton, Buş, Obama və Baydenlə necə oyun oynamasına diqqət çəkib. Tom Roqan bu mövzuya həsr etdiyi analitik yazısında bir sıra məqamları dəyərləndirir: Klinton, Buş, Obama və Bayden də Rusiya liderini ram etməyə çalışdılar – lakin özləri Putin tərəfindən istifadə edildilər.
Donald Tramp bəyan edir ki, o, Ukraynada sülh istəyir. Problem ondadır ki, Tramp Vladimir Putini olduğu kimi deyil, onu görmək istədiyi kimi qəbul edir.Tramp unudur ki, Putin keçmiş DTK polkovnik-leytenantıdır, amansız manipulyasiyanın qaranlıq sənətlərinin ustasıdır. Tramp Nyu-York daşınmaz əmlak bazarının aqressiv və yırtıcı mühitində formalaşıb. Putin isə – KQB-nin Qırmızı Bayraqlı İnstitutunun ideoloji maksimalizminin sərt şəraitində yetişib. Lakin Tramp heç də Putinlə bağlı illüziyaları olan ilk Amerika prezidenti deyil. Bu barədə onun sələflərinin təcrübəsinə nəzər salmaq kifayətdir.
Klinton: Prinsiplər əvəzinə susmaq
Putinlə işləməli olan ilk Amerika prezidenti Bill Klinton olub. O, Rusiyada insan hüquqlarının pozulmasına, o cümlədən Putinin İkinci Çeçenistan Müharibəsində mülki əhalinin itkilərinə diqqət yetirməmək yolunu seçdi. Bunun əvəzində Klinton diqqətini Putini soyuq müharibədən sonra qurulan beynəlxalq demokratik nizama qoşulmağa inandırmağa çalışdı.Lakin Putin bu ümidlərə məhəl qoymadı. O, Rusiya mediasını qorxutmağa başladı, fantastik sərvətləri siyasi sədaqətlə mübadilə edən oliqarx dostlar çevrəsi yaratdı və ölkə iqtisadiyyatının özünə sistemli korrupsiya gətirdi - və bütün bunlar Klinton administrasiyasının heç nə etmədiyi bir vaxtda baş verdi.
Buş: "Daxili ruhuna baxdı" - və səhv etdi
Sonrakı prezident Corc Buş idi. 2001-ci ilin iyununda Putinlə ilk görüşündən sonra o, dedi: "Gözlərinin içinə baxdım və gördüm ki, çox dürüst və etibarlı insandır. Onun ruhunu hiss edirdim." Bu sözlər Putinin KQB tipli psixoloji fəndlərin köməyi ilə Amerika prezidentini aldatmasının klassik nümunəsi oldu. Putin mömin xristian Buşun dini hissləri üzərində oynadı. Daha sonra o, Trampın xarici siyasət üzrə baş müşaviri Stiv Vitkoffa qarşı oxşar taktikadan istifadə edərək, keçən il iyulda Trampa qarşı sui-qəsd cəhdini öyrənəndə Tramp üçün dua etdiyini söylədi. Lakin Putin heç vaxt Buşun onun olmasını istədiyi avropapərəst islahatçı olmayıb. Buşun ikinci prezidentlik müddətinin sonunda Putin artıq NATO üzvü Estoniyaya dağıdıcı kiberhücum etmiş, İranın nüvə proqramını fəal şəkildə dəstəkləmiş və Gürcüstanı işğal etmişdi.
Obama: Kapitulyasiya kimi "Sıfırlama"
Barak Obama 2009-cu ildə vəzifəyə gələndə Rusiyanın Gürcüstana işğalına faktiki olaraq məhəl qoymadı və münasibətləri “yenidən qurmağa” çalışdı. Həmin ilin iyulunda o, Putinlə görüşmək üçün Moskvaya getdi. Obamanın müşaviri, daha sonra Rusiyadakı səfiri (2012-2014) Maykl Makfol 2018-ci ildə yazdığı kitabında Putinin danışıqlarda sözün həqiqi mənasında necə dominant olduğunu təsvir edirdi: "Putin, demək olar ki, görüşə ayrılan bütün vaxt ərzində fasiləsiz danışdı, Buş administrasiyası tərəfindən törədilmiş bütün haqsızlıqları sadaladı.Obama səbirlə, bəlkə də çox səbirlə ona qulaq asdı... Mənə görüşlə bağlı mətbuat brifinqi vermək tapşırıldı, amma mən jurnalistlərə necə deyə bilərdim ki, Obama bütün vaxtını sadəcə olaraq Putini dinləməklə keçirib?"
Putin bu cür itaətgarlıqdan həzz alırdı. 2008-ci ildən bəri Rusiya ABŞ-ın yalnız 2019-cu ildə Trampın dövründə rəsmi olaraq çıxdığı Orta Mənzilli Nüvə Qüvvələri Müqaviləsini mütəmadi olaraq pozdu. 2016-cı ildə Rusiya təhlükəsizlik qüvvələri Moskvada amerikalı diplomatları və kəşfiyyatçıları təqib etməyə başladı. Bu müddət ərzində Rusiya Krımı ilhaq etdi və Ukraynanın cənub-şərqində müharibəyə başladı, Suriyadakı vətəndaş müharibəsinə Bəşər Əsədin tərəfindən müdaxilə etdi, Donbas üzərində MH17 mülki təyyarəsini vurdu. Digəl ki,Obama eskalasiyadan o qədər qorxurdu ki, Ukraynaya öldürücü silah verməkdən imtina etdi. Hətta 2016-cı il seçki kampaniyasının ortasında Rusiya ABŞ Demokratlar Partiyasının serverlərini sındıranda belə, Obama gücsüz şəkildə Putindən “bunu dayandırmağı” xahiş etdi.
Bayden: "Müsbət Ton" - Və səkkiz Aydan sonra müharibə
Co Bayden 2021-ci ilin iyununda Cenevrədə Putinlə görüşdü. O, görüşdən sonra dedi: "Bütün xarici siyasət şəxsi münasibətlərin məntiqi davamıdır. Bu, insan təbiətinin mahiyyətidir. Bütün görüşün tonu yaxşı və müsbət idi".
Səkkiz ay sonra Putin Ukraynaya genişmiqyaslı işğala başladı.
Müharibə başlayandan sonra Bayden Rusiyaya qarşı genişmiqyaslı beynəlxalq sanksiyaların tətbiqinə kömək etdi. Lakin o, Ukraynaya tank əleyhinə silahların, uzaqmənzilli raket sistemlərinin və F-16 qırıcılarının çatdırılmasını dəfələrlə gecikdirdi. O, həmçinin Rusiya ilə birbaşa toqquşmaların qarşısını almaq üçün Amerika pilotsuz təyyarələrinin Qara dəniz üzərində marşrutlarını məhdudlaşdırdı. Müqayisə üçün qeyd edək ki, Rusiya 2022-ci ildə Britaniya kəşfiyyat təyyarəsi yaxınlığında raket atdıqdan sonra da Böyük Britaniya bölgədə qırıcı müşayiəti ilə uçuşlarını davam etdirdi. Bayden Putinin nüvə təhdidlərini çox ciddi qəbul etdi və qorxusundan Ukraynaya özünü müdafiə etmək üçün çox az kömək etdi.
Tramp daha da pis iş görsə də (Amerikanın pilotlu kəşfiyyat təyyarələrinin Qara dənizə qaytarılması istisna olmaqla), Rusiyanın ritorikası qarşısında həddən artıq güzəşt tonunu təyin edən Bayden oldu.
Britaniyadan alınan dərs: İllüziyaların bitdiyi yer
Lakin Putinin manipulyasiyalarına dözməyin nəticələrinin ən parlaq nümunəsi bəlkə də Amerika yox, Toni Bleyer Britaniyasıdır. 2001-ci ildə Putinin ad gününü qeyd etmək üçün Moskvaya səfəri zamanı baş nazir Bleyer demişdi: “İlk görüşümüzdən mən anladım ki, prezident Putin təxəyyüllü və cəsarət sahibi, ikitərəfli münasibətləri yenidən düşünməyə qadirdir”. Maraqlıdır Putin görəsən ona necə təşəkkür etmişdi? Rus oliqarxları Londonda aktivləri almağa başladılar, Britaniya mediasına təsir etmək üçün maliyyə rıçaqlarından istifadə etdilər, yerli jurnalistləri qorxudub sıxışdırdılar, İngiltərədə zəhərlənmə cəhdləri də daxil olmaqla müxalifət xadimlərinə qarşı əsəb əleyhinə dərmanlardan istifadə edən rus agentlərinin fəaliyyətini ört-basdır etdilər.Ona görə də Tramp bütün bu hekayəni xatırlamalı və nəticə çıxarmalıdır. Amerika prezidenti sövdələşmələri bəyənə bilər, lakin Putin hətta Nyu-York daşınmaz əmlak bazarından belə çox-çox cəlddir.
Surxay Əliyev
