Əqli mülkiyyətin toxunulmazlığı həm elm, həm də qələm adamları tərəfindən ciddi qorunmalıdır. İstənilən elmi mənbədən istifadə edilərkən istinadlar edilməlidir, edilmirsə, bu artıq oğurluq, elmi dillə desək plagiatdır. Bu gün bütün dünyada plagiatlıqla bağlı ciddi mübarizə getsə də, yenə də tam olaraq bu halın qarşısını almaq olmur. Bu gün müxtəlif elmi, bədii əsərlərin plagiat olduğu ortaya çıxır. Doğrudur, plagiatlığı təsdiq etmək xeyli zaman tələb edir, lakin israrlı şəxslər bu halı ortaya çıxara bilirlər.
Sirr deyil ki, son 15-20 ildə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının (AMEA) müvafiq institutlarında elmi işlərin, dissertasiyaların, hətta hazırlanan bəzi elmi kitabların plagiat olduğu meydana çıxıb. Hətta bir neçə il əvvəl AMEA-da plagiatlığa və yalançı elmi təzahürlərə qarşı mübarizə ilə bağlı bir təsisat da yaradılıb. Buna baxmayaraq, yenə də AMEA-nın müvafiq institutlarında plagiatlıqla bağlı halların mövcud olduğu iddia olunur. Vaxtaşırı olaraq müxtəlif mətbu orqanlarda bununla əlaqədar yazılar, alimlərin fikir və rəyləri yer alır. Bu yazılarda elə konkret faktlar əks olunur ki, bu da geniş araşdırma tələb edir. Əlbəttə, bəzən elə yüksək elmi titulu olan şəxslərin, alimlərin adları plagiatlıqda hallandırılır ki, adam onların belə bir addım atdığına inanmaq istəmir.
Son dövrlər plagiatlıq məsələsində AMEA-nın İ.Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunun da adı hallandırılır. Ölkənin baş dilçilik təsisatı, elmi mərkəzi olan Dilçilik İnstitutunda bu kimi halın baş verməsi diqqəti çəkir.
Son günlər müxtəlif mətbuat orqanlarında Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının (AMEA) Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunun Terminologiya şöbəsinin müdiri, professor Sayalı Sadıqovanın yeni nəşr etdirdiyi “İzahlı dilçilik terminləri lüğəti” kitabının plagiat olması ilə bağlı iddialar yer alır. Mətbuatda gedən yazılara görə, sözügedən institutun Terminologiya şöbəsinin müdiri Sayalı Sadıqova və onun başçılıq etdiyi elmi işçilər M.İ.Adilov, Z.N.Verdiyeva və F.M.Ağayevanın birlikdə tərtib etdikləri “İzahlı dilçilik terminləri lüğəti” F.Veysəllinin müəllifliyi və redaktəsi ilə hazırlanmış “Dilçilik ensiklopediyası”ndan köçürülüb. Mətbuatda “İzahlı dilçilik terminləri lüğəti” kitabındakı köçürmələri üzə çıxarmaq üçün hər üç kitabın əldə edildiyi qeyd edilir.
Doğrudanmı Dilçilk İnstitutunun nəşr etdiyi “İzahlı dilçilik terminləri lüğəti” plagiatdır?
- Fəxrəddin Veysəlli: “Alimlərin plagiatlıqla məşğul olması çox pis hərəkətdir və bu qəbuledilməzdir”
Azərbaycan Dillər Universitetinin (ADU) professoru Fəxrəddin Veysəlli “Bakı-Xəbər"ə açıqlamasında mətbuatda yer alan faktları təsdiqləyərək bundan təəssüfləndiyini bildirdi. “İzahlı dilçilik terminləri ilə bağlı bizim kitablarımızın birinci və ikinci cildləri hələ 2006-2008-ci illərdə çapdan çıxıb. Həmin kitablar internetdə də yerləşdirilib. Alimlərin plagiatlıqla məşğul olması çox pis hərəkətdir və bu qəbuledilməzdir. Plagiat çox yaramaz hərəkətdir. Xüsusilə də özünə hörmət edən alim gərək belə hərəkət etməsin. Çünki bu bir alimin etikasına uyğun gəlmir. Eyni zamanda, qanun tərəfindən müəllif hüquqları qorunur. Bununla bağlı Müəllif Hüquqları Agentliyi fəaliyyət göstərir. Bu biabırçılıqdır. Onlar elə-belə alim, küçədən gələn adam deyillər. Əslində, bu çox yaramaz, alçaq və həddindən artıq pis əməldir. Mənəvi haqqın, əqli mülkiyyətin oğurlanması heç cür qəbul edilən deyil. Bütün ölkə miqyasında buna lənət oxunmalıdır ”- deyə F.Veysəlli bildirdi.
Onun kitabından plagiatlıq edilməsi ilə bağlı alimin Dilçilik İnstitutuna müraciət edib-etməməsinə gəlincə, F.Veysəlli bildirdi ki, müraciətin heç bir faydası yoxdur. “Müraciət edib nə edəcəkdim? Mən müəllifəm. Ya gərək onları götürüb məhkəməyə verəydim, hər şeyi məhkəmə həll edəydi, ya da başqa hərəkətə yol verəydim, lakin mən bunları etmədim. Belə bir məsəl var: “Tülkü tülkülüyünü sübut edənə kimi çəkib dərisini boğazından çıxarırlar. Mən sözümü dedim. Yenə də deyirəm ki, mənəvi mülkün oğurlanması yaramaz hərəkətdir, bu cinayətdir. Belə iş olmaz. Burada söhbət təkcə həmkarlıqdan getmir, alim etikası da var axı. Ayıbdır. Adam gərək bir cümləni belə götürəndə istinad etsin ki, bunun mənbəyi haradır. Amma bu adamlar başdan-başa əsəri götürüb istifadə ediblər. Bu gün bəzi nəşrlərdə bu məsələ ilə bağlı silsilə yazılar gedir. Bu yazılarda Dilçilik Ensiklopediyasını hazırlayan alimlərin hamısının fikirləri var” - deyə F.Veysəlli bildirdi.
- Sayalı Sadıqova: “Plagiatlıq elmi əsərlərdə, monoqrafiyalarda olur, tərtib olunan əsərlərdə plagiatlıq olmur, çünki...”
Professor Sayalı Sadıqova “Bakı-Xəbər”ə açıqlamasında səsləndirilən ittihamlara cavab verdi: “Kitabda hər hansı plagiatlıq olsaydı, indiyədək bunun səsi çıxardı. Fəxrəddin Veysəlli Dilçilik Ensiklopediyası yazıb, orada alman, rus, ingilis lüğətləri var. Bizim kitabımız isə sırf Azərbaycan qrammatikasında işlənən terminlərin lüğətidir. Buna isə heç kəs nə isə deyə bilməz. Bizim kitabın üzərində 6 nəfər işləyib, burada heç bir köçürülmədən söhbət gedə bilməz. Bizim yazdığımız kitab Azərbaycan dilinin qramatikası əsasında ilk dəfə sanballı yazılmış izahlı dilçilik lüğətidir. Kitab yazılan zaman bizim qarşımızda Azərbaycan dilinin qrammatikası olub. Azərbaycanda hər 5 ildən bir terminoloji lüğət yenilənir. Bizim əlimizdə olan əsas mənbə isə Qəzənfər müəllimin kitabları olur. İndi bizim yazdığımız lüğətdə hansı köçürülmədən söhbət gedə bilər? Bu qətiyyən ola bilməz”.
O, həmçinin, qeyd etdi ki, tərtib olunan əsərlərdə, nəşrlərdə plagiatlıq axtarmaq savadsızlıqdır. “Bilirsiniz, “İzahlı dilçilik terminləri lüğəti” tərtib olunan əsərdir. Tərtib olunan əsər o deməkdir ki, orada müxtəlif elmi əsərlərdən, lüğətlərdən, dərsliklərdən terminlər toplanır. Çünki terminlər vahid, dəqiq, aydın olmalıdır. Ona görə də tərtib olunan əsərdə plagiatlıq axtarmaq düzgün deyil. Plagiatlıq elmi əsərlərdə, monoqrafiyalarda axtarılır. İzahlı lüğətlər hazırlananda elmi əsərlərdən, dərsliklərdən, lüğətlərdən bütün terminlər toplanır və izahlı lüğət hazırlanır. Lüğətdə indiyə qədər plagiatlıq məsələsi yoxdur. Müəllif Hüquqları Agentliyi də bildirib ki, əgər nəşr hazırlanarkən hansı əsərlərdən istifadə edilməsi lüğət kitabındakı ədəbiyyat siyashısında öz əksini tapıbsa, orada plagiatlıq yoxdur. Kitabda isə hansı terminin haradan götürüldüyü əks olunub. Termin anlayışı dəqiq ifadə edən sözlərdir. Termin termin səviyyəsinə yüksələnə qədər illər tələb olunur. Bu gün dilçilikdə istifadə olunan terminlərin çoxu yunan və latın mənşəli terminlərdir. Məsələn, onamastika ilə bağlı terminlər Afat Qurbanovun və eləcə də bu sahə ilə məşğul olan alimlərin əsərlərindən toplanıb. Biz durub onunla bağlı tərif verə bilmərik. Lüğətdə müəllif olmur, lüğəti tərtib edənlər olur. Fəxrəddin Veysəllinin lüğəti beşdilli, bizim lüğətimiz isə birdilli lüğətdir. Biz stolüstü kitab hazırlamışıq. Lüğətdə elmilik yoxdur, ayrı-ayrı alimlərin gəldiyi nəticələr, fikrləri o terminlərdə öz əksini tapır. İlk növbədə termin heç bir alim tərəfindən yaradılmır, yaradılmış terminlər lüğətlərdə toplanır və izahı verilir. Tərifi olan terminlər alimlər tərəfindən müəyyənləşdirilir”.
S.Sadıqova, həmçinin, qeyd etdi ki, F.Veysəllinin bu istiqamətdə ajiotaj yaratmasının əsası yoxdur. O hesab edir ki, V.Veysəlli şəxsi maraqları naminə Dilçilik İnstitutuna qarşı kampaniya təşkil edir. “O, bizim instituta qarşı şəxsi müstəvidə kampaniya aparır və bütün iddialarının da əsasında onun şəxsi maraqları dayanır. Bəzən iddia edirlər ki, guya bizim bu kitab qrant layihəsi hesabına hazırlanıb. Halbuki, AMEA-da müəyyən işlərin görülməsi üçün 10 ildir qrant ayrılmır. Yenə də deyirəm, plagiatlıq elmi əsərlərdə, monoqrafiyalarda olur, tərtib olunan əsərlərdə olmur. Çünki tərtib olunma o deməkdir ki, müxtəlif elmi kitablardan, dərsliklərdən, monoqrafiyalardan, lüğətlərdən hazır terminlər toplanır verilir. Əgər müxtəlif elmi kitablardan, lüğətlərdən, monoqrafiyalardan terminlər toplanırsa və onun dəqiqliyi verilirsə, o, lüğətin indiki prinsiplərini özündə əks etdirir” -deyə S.Sadıqova qeyd etdi.
İradə SARIYEVA
