Soçidə planlaşdırılan Rusiya-Azərbaycan-İran sammitinin təxirə salınması fonunda bu tədbirin nə vaxt baş tutacağı xüsusi maraq doğurur. Bu arada xatırladaq ki, Rusiya prezidentinin mətbuat katibi Dmitri Peskov üç ölkə liderlərinin görüşünün təxirə salınmasının səbəbini açıqlayıb. Onun sözlərinə görə, Rusiya, İran və Azərbaycanın dövlət başçılarının görüşünün təxirə salınması prezidentlərin iş qrafiklərinin daha müfəssəl əlaqələndirilməsi və bu qrafiklərin sinxronlaşdırılması üçün uyğun vaxtın seçilməsi ilə əlaqədardır.
Rusiya rəsmisi görüş üçün hazırlıqların davam etdiyini deyib. Beləliklə, istənilən halda görüşün cari il ərzində baş tutması gözlənilir. Xatırladaq ki, Rusiya-İran-Azərbaycan üçtərəfli sammiti 2016-cı ildən keçirilirdi. İndiyə qədər bu formatda iki sammit Tehranda və Bakıda baş tutub. Hazırda dünyada geosiyasi və geoiqtisadi reallıqlar fonunda üçtərəfli formatda belə görüşün baş tutması və onun nəticələri olduqca mühüm sayılır. Bu amil ölkələrə regionda mövqeyini daha da gücləndirməyə imkan verir. Məsələn, Azərbaycan bu şəraitdə regionda daha güclü mövqe sahibinə çevrilir. Elə bu səbəbdəndir ki, qeyd olunan formatda davam edən görüşlər Ermənistanda böyük ajiotajla qarşılanır. Düşmən ölkədə hesab edilir ki, Azərbaycan Rusiya və İranı Ermənistandan sürətlə uzaqlaşdırır. Rusiya və İran isə indiki məqamda Azərbaycanla əməkdaşlığa xüsusi önəm verir. Rusiyanın “regnum.ru” portalı yazır ki, əslində, Azərbaycan Rusiya-İran münasibətlərinin inkiaşfında da artıq xüsusi rola malikdir: “Yaxın tezlikdə Rusiya, Azərbaycan və İran prezidentləri Vladimir Putin, İlham Əliyev və Həsən Ruhaninin görüşü baş tutacaq. Onlar belə formatda artıq dördüncü dəfə sammit keçirirlər. İlk görüş 2016-nın yayında Bakıda, ikincisi 2017-nin payızında Tehranda olub. Üçüncü görüş 2018-in avqustunda “Xəzər beşliyi” sammiti çərçivəsində keçirilib.
Bu bildirir ki, Qərbin bir çox ekspertlərinin “mürəkkəb” hesab etdikləri “Moskva-Bakı-Tehran” üçbucağındakı münasibətlər sistemi dayanıqlı xarakter alır. Bu da aşkardır ki, tərəflər uzunmüddətli birgə qarşılıqlı fəaliyyətə tuşlanmağı müəyyən ediblər. Əlbəttə, söhbət birinci növbədə energetika, nəqliyyat, “Şimal-Cənub” dəhlizində logistik infrastrukturun inkişafı kimi sahələrdən gedir ki, bu da prinsipcə qeyri-adi coğrafi parametrli bölgədə yeni inteqrasiya sistemi formalaşdıra bilər. Xüsusən də “Rusiya-Fars körfəzi” nəqliyyat dəhlizinin meydana çıxması gerçək olur. Lakin üç ölkə arasında ticari-iqtisadi işbirliyini genişləndimək və inkişaf məsələləri öndə gəlir, amma bu amil Qərbdə çoxlarının “əsəblərini qıdıqlayır”.
Problem başqa şeydədir. “Moskva-Bakı-Tehran” üçbucağında istər Moskva, istərsə də Tehran ABŞ və onun Qərb tərəfdaşları tərəfdən müxtəlif səbəblərdən və müxtəlif cür sanksiyalar rejiminə məruz qalıb. Bundan savayı, Rusiya və İran Suriya yönündə alyansdadır ki, bu da iki ölkəni obyektiv şəkildə yaxınlaşmağa itələyərək, Avrasiya məkanında iki önəmli qurşağı göstərir: şimalda Moskvanı, cənubda Tehranı. Bakı aralıq və daha mürəkkəb durumda görünür, çünki ABŞ müəyyən şəraitdə onu antiiran sanksiyalarına qoşulmağa meylləndirməyə başlayar. Amma indiyə qədər Bakıya belə təzyiq cəhdləri iflasa uğrayıb. Üç ölkə liderlərinin gözlənilən danışıqlarının tematikası hələlik bildirilməsə də, şübhə doğurmur ki, burada əsas mövzular yeni nəqliyyat dəhlizlərini mənimsəmək, ümumi energetik qurşaq yaratmaq, “Şimal-Cənub” layihəsi üzərindən “İpək yolu”nun cənub dəhlizinə çıxışını təmin etmək olacaq. Eyni zamanda aydındır ki, belə layihələri gerçəkləşdirmək üçün bölgədə sabit siyasi durum gərəkdir. Bax, tərəflər buna görə bu haqda hökmən fikir mübadiləsi aparacaqlar, xüsusən də Vaşinqtonun Tehran üçün ifadə etdiyi təhdidlər işığında. Burada başlıcası Rusiya, İran və Azərbaycan üçün ümumi maraqları, qəliz beynəlxalq və bölgəsəl durumda uzlaşdırılmış siyasət yürütmək imkanlarını üzə çıxarmaq olacaq. İş burasındadır ki, belə üçtərəfli görüşlər keçirmək təşəbbüsü Bakıya məxsusdur. Bu, İranın nüvə proqramı üzrə Vyana sazişi imzalandıqdan dərhal sonra İran ətrafındakı durum əlverişli şəkildə formalaşmağa və onu sanksiyalar rejimindən çıxarmağa başlayanda meydana çıxıb və nəticədə Tehran Moskva və Bakı üçün ən əlverişli tərəfdaş kimi ortaya çıxıb.
İndi “üçlüyün” geopolitik perspektivi, onun bölgəsəl ittifaq formalaşdırmağa meyllənməyi, ya da ikirətəfli münasibətlərə təsir edəcək hadisələrin necə inkişaf edəcəyi və Bakının bundan sonra təkcə Moskva və Tehran arasında deyil, həm də Qərblə uğurlu balans siyasəti aparmağa nail olub-olmayacağından asılıdır. Hələlik isə böyük ehtimal payı ilə iddia etmək olar ki, üç ölkənin lideri növbəti görüşdə maksimum üzrə oynamağa çalışacaq. Amma açar rol yenə də Azərbaycana, balansı, ya da Qərb və Rusiya ilə İran arasındakı qarşıdurmada tərəfsizlyi saxlamaq imkanlarına qalır. Üç dövlət liderlərinin yeni təması bu baxımdan çox şeyi dəyişə bilər”.
Yuxarıda qeyd olunduğu kimi, Azərbaycan-Rusiya-İran üçtərəfli formatı Ermənistanda qıcıq yaradır. Çünki son dövrlərə qədər Rusiya Ermənistanın təhlükəsizlik məsələləri üzrə ən yaxın tərəfdaşı olub, İran isə Ermənistanın çıxışının olduğu iki ölkədən biridir. Belə olan halda, bu ölkələrlə Azərbaycanın yaratdığı üçtərəfli format Ermənistanı narahat etməyə bilməz. Çünki Ermənistan düşdüyü blokada vəziyyətindən çıxmaq üçün bütün vasitələrdən istifadə etməyə çalışır. Amma Azərbaycan bunun qarşısını alır və buna görə də barəsində bəhs edilən üçtərffli format Ermənistan üçün şok effekti yaradır. Bu format regionda Ermənistanın əhəmiyyətsiz bir ölkə olduğunu və yalnız bəzi qüvvələrin əlində siyasi “oyuncaq” kimi istifadə olunduğunu sübut edir. Əsas geoiqtisadi məsələlər isə Azərbaycanla müzakirə olunur. Eyni zamanda bu format bir daha Azərbaycanın Ermənistanı bütün regional infrastruktur layihələrindən kənarda saxlamaq strategiyasının uğurla həyata keçirilməsinin göstəricisidir.
Nahid SALAYEV
.jpg)
.jpg)
