Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyanın Xankəndidə məlum çıxışından sonra Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin sülh yolu ilə həllinə ümidlər daha sürətlə tükənir. Ən azı o baxımdan ki, Paşinyan özünün populist ritorikasında Ermənistanın Azərbaycanın işğal olunmuş ərazilər üzrə mövqeyini açıq şəkildə meydana qoyaraq, məsələnin sülh yolu ilə tənzimlənməsindən İrəvanın kifayət qədər uzaq olduğunu açıq şəkildə nümayiş etdirdi.
Yəni daha əvvəl Ermənistanın Dağlıq Qarabağa kömək etdiyi hesab edilirdisə, indiki vəziyyətdə İrəvan Dağlıq Qarabağ və qonşu rayonların işğalına görə məsuliyyəti rəsmi olaraq üzərinə götürüb. Məhz bu səbəbdən ekspertlər hesab edir ki, yaranmış vəziyyətdə beynəlxalq ictimaiyyət, xüsusən də ATƏT-in Minsk Qrupuna vasitəçilik edən dövlətlər Ermənistana qarşı sərt addımlar atmalı, hətta sanksiyaların tətbiq olunması gündəmə gəlməlidir. Çünki Nikol Paşinyanın mövqeyi İrəvanın bütün sülh prosesinin üzərindən xətt çəkdiyini aydın göstərir.
Beləliklə, yaranmış vəziyyət Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həllində artıq yeni bir mərhələ açır. Bu mərhələdə isə sülh variantına yer qalmır və bütün bunlara görə məsuliyyət birbaşa Ermənistan rəhbərliyinin üzərinə düşür. Rusiyalı ekspert Yevgeni Mixaylov da məsələyə məhz bu prizmadan yanaraşaraq qeyd edir ki, Nikol Paşinyan Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinin sülh yolu ilə nizamlanmasının qarantı olan ölkələrə də son çıxışı ilə meydan oxuyur, İrəvanın Azərbaycanla sülhə hazır olmadığına açıq şəkildə eyham vurur: “Nikol Paşinyanın Xankəndidə çıxışı coşqun fantaziyanın uçuşmasına daha çox oxşayır və fikrimcə, Ermənistan əhalisi bunu gözəl başa düşür. Paşinyan işğal olunmuş ərazilərdə çıxış etməklə Bakıya və Qarabağ münaqişəsini həll etməyə çalışan digər ölkələrə eyham vurur ki, Ermənistan sülhə hazır deyil”. Onun sözlərinə görə, Ermənistan baş nazirinin populist davranışı sağlam düşüncə çərçivəsinə sığmır: “Bu ya tam laqeydlikdir və razılığa gəlməyin vacibliyini başa düşməmək istəyidir, ya da Paşinyan kiminləsə razılağa gəlməyə çalışır və bu davranışı sərgiləmək üçün hansısa təminatlar alıb. İstənilən halda, onun etdiyi hər şey sağlam düşüncə çərçivəsinə sığmır. Qeyd etmək lazımdır ki, Paşinyan Xankəndidəki çıxışı ilə sübut etməyə çalışır ki, Qarabağ erməniləri və Ermənistan bir ölkədir, bu da, həmçinin, sülh nizamlanması ilə məşğul olan ölkələrə çağırışdır. Elə təəssürat yaranır ki, Ermənistan və onun lideri onlardan başqa heç kəsin olmadığı paralel gerçəklikdə yaşayır”. Mixaylov vurğulayıb ki, Paşinyanın bəyanatı Ermənistanın daxili auditoriyasına hesablanıb, o, ölkə əhalisi arasında populyarlığını sürətlə itirir: “Paşinyanın populyarlığını itirməsi aşkardır və o, erməni millətinin böyük gələcəyi haqqında populist çıxışlar edir. Ermənistanın nəinki 5 milyon əhalisi olmayacaq, hətta qeyd edilən 3 milyon əhalidən yalnız miqrasiya üçün pulu çatmayanlar ölkədə qalacaq”.
Avropada Prospektiv və Təhlükəsizlik İnstitutunun prezidenti, fransalı ekspert Emmanuel Dupuy isə bildirir ki, ümumiyyətlə, Nikol Paşinyanın Dağlıq Qarabağa səfəri beynəlxalq hüquqa ziddir: “Məsələnin hüquqi tərəfinə gəldikdə, bu səfər, sözsüz ki, beynəlxalq hüquqa ziddir. Dağlıq Qarabağ işğal olunmuş ərazidir. Bunu artıq hamı bilir. Paşinyan Azərbaycan prezidenti ilə danışıqlar zamanı qaldırılan məsələrlərin reallaşdırılması üçün öz qətiyyətini sözdə deyil, əməldə göstərməlidir. Bunun üçün də o, Dağlıq Qarabağdakı separatçılara təsir göstərməlidir”. Aydındır ki, proseslərin indiki şəkildə inkişafı Qarabağda yeni savaşı da qaçılmaz edir. Rusiyanın “regnum.ru” portalı bu xüsusda yazır: “Azərbaycan Nikol Paşinyanın Xankəndidəki mitinqdə “Dağlıq Qarabağ Ermənistandır” bəyanatına sərt reaksiya verib. Bakı bunu “bölgəni təhlükə və risqlərlə üz-üzə qoyan destruktiv və fitnəkar”, “Ermənistanın əsil məqsədinin işğal olduğunun növbəti aşkar nümayişi” adlandırıb. O da qeyd edilib ki, “Azərbaycanın işğal edilmiş ərazilərini Ermənistana birləşdirmək çağırışları məsuliyyətsizlik və beynəlxalq birliyə, xüsusən də ATƏT Minsk Qrupunun münaqişənin danışıqlar yolu ilətənzimlənməsinə məsul həmsədrlərinə sayğısızlıq kimi dəyərləndirilməlidir”.
Əlbəttə, Ermənistan baş nazirinin bəyanatını bayağı populizmə aid etmək olar ki, bu da ona yad deyil. Axı, Ermənistan dövlət başçısının belə mövqeyi özgə ərazisinin ilhaqını qəbul etməyi nəzərdə tutur, Qarabağın Azərbaycana məxsusluğu isə beynəlxalq hüquq və bütün nüfuzlu beynəlxalq təşkilatlar, aparıcı ölkələr tərəfindən təsdiqlənmiş mübahisəsiz faktdır. Aydındır ki, Ermənistan tərəfi bu yöndə konkret addım atacağı halda hüquqi xarakterli ciddi nəticələr törəyəcək. Paşinyan, faktiki olaraq, Qarabağın Ermənistana məxsusluğu haqda bəyanatı ilə Dağlıq Qarabağ münaqişəsini tənzimləmək üzrə sülh danışıqlarının davamı məsələsini sual altında qoyub. Axı, danışıqlar prosesi bu halda Azərbaycan üçün mənasız olur, işğal edilmiş əraziləri qaytarmağın yeganə yolu hərbi ssenari olaraq qalır.
Ermənistan lideri ölkənin əvvəlki başçılarından daha barışmaz mövqe sərgiləyib. Və əslində, onun sülh danışıqlarına tərəfdarlığı haqda əvvəlki bütün ifadələri, hətta Qarabağ separatçılarını danışıqlar masası arxasına əyləşdirmək istəyi ilə danışıqlar formatını dəyişdirmək səyləri yalnız sadəcə danışıqları uzatmaq və status-kvonu saxlamaq cəhdi çıxıb. Bu durumda Azərbaycanın Ermənistanı əraziləri qaytarmaq və sülhə məcbur etmək tələbilə Minsk Qrupuna və beynəlxalq birliyə müraciətində fayda var. Bakıda ekspert cəmiyyəti Ermənistan liderinin bəyanatına birmənalı reaksiya verib: Paşinyan demaqoqiyaya əl atır, onun sözləri ərazini Ermənistan siyasətinin diskursunu müəyyən edən məsələ kimi qoyan güclərə hesablanıb, o bu durumun girovuna çevrilir və onu təhlükəli potensialla dövrəyə alanların hamısına dəm tutmağa məcburdur. Politoloqlar hesab edir ki, işin gedişində ya Qarabağ, ya da hakimiyyət dilemmasının girovuna çevrildiyini anlayanda, hakimiyyətin saxlanması haqda qayğı Paşinyan üçün başlıca məsələ olub. Çünki Qarabağ problemi Ermənistanın siyasi komandası üçün hamının və hər şeyin taleyini müəyyən edən mexanizm olub. İndi Paşinyana əl verərsə, “Qarabağ klanı”nın simasında silahlı müxalıifətin nazıyla uzun müddət oynaya bilər, amma Bakının maraqlarını özünün korporativ oyununa qoşmağa nail ola bilməz. Xüsusən də Azərbaycan danışıqlar xatirinə danışıqların yolverilməz olduğu haqda İrəvana xəbərdarlıq etdiyinə görə. Bakının açıq-açığına nəticəsiz belə bir danışıqlar prosesinə qatılmağına dəyərmi? Çünki Paşinyan öz bəyanatları ilə Azərbaycan ərazilərinin ilhaqını faktiki etiraf edir, onları Ermənistana birləşdirmək niyyətini göstərir, bununla da sülh danışıqları aparmağa şans qoymur, bunu son dərəcə cüziləşdirir və Azərbaycana savaşa hazırlaşmaq arqumenti verir. Azərbaycan bu şəraitdə Paşinyanın bəyanatını Minsk Qrupu həmsədrlərinin nəzərinə çatdırmaqla uyğun reaksiya verməlidir. Paşinyanın sözləri bundan xəbər verir ki, məsələnin belə qoyuluşu ilə danışıqların mənası itir. O biri yandan, Ermənistanı sülhə, ən azı, konstruktiv danışıqlara məcbur etmək üçün müvafiq şərait yaratmaq məqsədilə danışıqlar prosesinə yanaşmanı dəyişdirməkdən ötrü fayda var. İlhaq faktını heç gizlətməyən, hətta bunu uzunmüddətli perspektivdə möhkəmlətmək niyyətini göstərən Ermənistan tərəfinin belə mövqeyi ilə danışıqlar aparmaq mənasızdır.
Qeyd edək ki, Paşinyan Ermənistanın Qarabağın Ermənistana məxsus olduğunu rəsmən bildirən ilk lideri oldu. O, öz gedişini edib və bunun daxili istehlakçıya, “Qarabağ klanı”na, müxalifətə, ya da Azərbaycana hesablandığı önəmli də deyil. Bakıda onun fikrini eşidiblər və ehtimal ki, uyğun cavab bundan sonra d aolacaq. Amma bu necə olacaq, Dağlıq Qarabağ ətrafındakı hadisələr bundan sonra necə inkişaf edəcək? Bax, məsələ bundadır…”. Məhz bütün bu qeyd edilənlər bir daha təsdiq edir ki, Ermənistan rəhbərliyinin indiki mövqeyi faktiki olaraq savaşı tətikləyir. Çünki İrəvan yaranmış vəziyyətdə əlavə seçim şansı da qoymur. Savaşın qarşısını ala biləcək yeganə məqam isə vasitəçi ölkələrin artıq qəti hərəkətə keçib Ermənistana təzyiq göstərmələridir. Məhz bu halda İrəvan konstruktiv mövqeyə gələ bilər. Əks halda savaş qaçılmazdır və yuxarıda qeyd olunduğu kimi, Ermənistan özü buna müvafiq şərait yaradıb.
Erməni şərhçi Aram Amatuni qeyd edir ki, Qarabağ məsələsində Paşinyanın səsləndirdikləri indiki halda qətiyyən Ermənistanın maraqlarına uyğun gəlmir və onun mövqelərini zəiflədir. Ekspert, əslində, Paşinyanın bu yanaşmasının sırf populizm və reallıqdan uzaq yanaşma üzərində qurulmasını baş nazirin aciz vəziyyətə düşməsi ilə izah edir. Çünki inqilabdan ötən 1,5 il ərzində verdiyi ən xırda vədi belə yerinə yetirməyən Paşinyan ermənilərdən 30 il sonranın “xəyalını” qurmasını istəyir: “Ölkədə 50 faiz yoxsulluq var. İqtisadiyyat çökür, emiqrasiya sürətlə davam edir, çoxsaylı sosial, psixoloji problemlər mövcuddur, işsizlik kütləvi hal alıb və sair. Bütün bunların fonunda Paşinyanın açıqladığı “meqalayihələr” gülməlidir. Bunu erməni cəmiyyəti və baş nazirin özü də başa düşür. Ona görə diqqəti həm də Qarabağ məsələsi ilə yayındırır. Amma onun münaqişə ilə bağlı açıqlamaları indiki halda Azərbaycanın əlini gücləndirdiyi halda Ermənistanın əleyhinə işləyir. Belə vəziyyətdə baş nazirin yanaşmasına görə savaşın başlanması isə Ermənistan üçün qətiyyən əlverişli deyil. Nikol 30 il sonra dünyanın 20 ən güclü ordusundan birini yaratmağı vəd edir, halbuki, bu gün Ermənistan ordusunda nizamsızlıq, intihar halları, qanunsuz münasibətlər kimi dəhşətli hadisələr yaşanır. Korrupsiya, səriştəsiz komandirlər, qanunsuz münasibətlər ordunun ən böyük bəlası olaraq hələ də qalmaqdadır. Məhz bu durumda Qarabağ savaşının yenilənməsi yeni aprel faciələrinə gətirib çıxar bilər”. Bütün bunlar bir daha təsdiq edir ki, Paşinyanın sərsəmləmələri Ermənistana çox baha başa gələcək.
Tahir TAĞIYEV
Yazı Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun maliyyə dəstəyilə çap olunur.
