Yeganə Hacıyeva: “Konvensiya ölkələrə təhlükəsizlik risqlərinin aradan qaldırılması istiqamətində öz ərazi sularında müttəfiqləri ilə təlim keçməyi qadağan etmir”
İran Xarici İşlər Nazirliyinin sözçüsü Səid Xətibzadənun keçirdiyi brifinqdə Azərbaycan və Türkiyənin Xəzər dənizində birgə hərbi manevrlər keçirməsinin “Xəzəryanı dövlətlərin ümumi razılığını pozduğu” haqda fikir səsləndirib.
O deyib ki, bu məsələ Xarici İşlər Nazirliyində araşdırılacaq. Azərbaycan müstəqil ölkədir və bizim öz hərbi dəniz qüvvələrimizi modernləşdirmək hüququmuz var. Azərbaycan öz hərbi dəniz qüvvələrinin təlimini strateji müttəfiqi Türkiyənin dəstəyi ilə edirsə burada qeyri-adi nəsə yoxdur. Bundan əlavə, Azərbaycanın Xəzərdə zəngin enerji yataqları var, həmin yataqlardan sahilə boru xətləri çəkilib. Azərbaycan bunların təhlükəsizliyi barədə də düşünməlidir. Azərbaycanın Xəzər dənizindən hasil etdiyi neft və qazı məhz Türkiyə üzərindən dünya bazarlarına daşınır. Demək, Xəzərdəki yataqların və boru xətlərinin təhlükəsizliyi həm də Türkiyə üçün əhəmiyyətlidir. Yaxşı olardı ki, Tehran İranın hansı strukturunun yanacaqla dolu nəqliyyat vasitələrinin Azərbaycan sərhədini pozaraq erməni separatçılarına yanacaq məhsulları daşıması faktını araşdırıb bizə dolğun cavab versin. Bununla bağlı Azərbaycan tərəfi İrana nota da təqdim edib. Maraqlıdır, Azərbaycan-Türkiyə hərbi təlimləri başqa sahil ölkələrini narahat etmədiyi halda niyə yalnız İran narahat olub?
Politoloq Yeganə Hacıyeva “Bakı-Xəbər”ə açıqlamasında bildirdi ki, Xəzər hövzəsi və onun ətrafındakı regionlarda dayanıqlı sülh və əməkdaşlıq mühitinin təsbit olunması vacibdir və Azərbaycan bu mövzuda həmişə təşəbbüskar ölkə kimi çıxış edir: “Xəzər dənizi zəngin enerji mənbəyi olmaqla yanaşı, həm də coğrafi göstəricilərinə görə Avropa ilə Asiya və Yaxın Şərq regionu arasında mühüm nəqliyyat dəhlizi rolunu oynayan strateji su hövzəsidir. Xəzər dənizinin sağ və sol sahilləri Uzaq Şərq, Çinlə Avropa bazarlarını birləşdirən “İpək yolu” və “Dəniz İpək Yolu” zolagının strateji bəndidir.
Konvensiya Xəzər dənizində dövlətlərarası münasibətlərin və davranışın hüquqi çərçivəsini müəyyən edir. Sənədin əsasını beynəlxalq hüququn hamılıqla qəbul edilmiş norma və prinsipləri, xüsusilə dövlətlərin ərazi bütövlüyü və suverenliyinə hörmət kimi təməl prinsiplər təşkil edir.
Xəzər dənizinin hüquqi statusu sahilyanı dövlətlərin dənizə münasibətdə hüquq və öhdəliklərini təsbit edir. Ölkələr enerji resurslarını fərqli bazarlara çıxarmaq məqsədinin təhlükəsizlik aspektinə ciddi əhəmiyyət verir. Bu da regional və qlobal təhlükəsizliyin təminatında ciddi rol oynayır. Konvensiyaya görə, Xəzər dənizi digər açıq dənizlərə şamil olunan BMT-nin Dəniz hüququna dair 1982-ci il Konvensiyası və ya transsərhəd qonşuların münasibətləri zamanı istifadə edilən prinsiplərin şamil oluna bilinməyəcəyi fərqli hüquqi statusa malik qapalı su hövzəsi statusunu alıb. Konvensiya çərçivəsində imzalanmış sənədlərdə təhlükəszilik risqləri və aspektləri nəzərə alınmaqla üzv ölkələrin mütəşəkkil cinayətkarlığa qarşı mübarizə sahəsində, Xəzər dənizində insidentlərin qarşısının alınması istiqamətində səlahiyyət, məsuliyyət və öhdəlikləri müəyyənləşdirilib. Konvensiya ölkələrə təhlükəsizlik risqlərinin aradan qaldırılması istiqamətində öz ərazi sularında müttəfiqləri ilə təlim keçməyi qadağan etmir. Çünki Konvensiya çərçivəsində sahilyanı ölkələrin Xəzərdəki hərbi mövcudluğu və mükəlləfiyyətinin tənzimlənməsi mexanizmləri hələ işlənməyib. Təlimlər Azərbaycanın su sərhədlərinin pozulmasının qarşısının alınması, nəqliyyat vasitələrinin Xəzər dənizindən dünya okeanına sərbəst çıxış-girişi və sualtı boru kəmərlərinin təhlükəsizliyinə yönəlmiş mexanizmlərin işlənməsi üçün vacibdir. Əlbəttə, Azərbaycanın suveren və müstəsna hüququ olan öz ərazi sularında strateji və hərbi müttəfiqi ilə bu təlimi keçməsinin İranı narahat etməsinin digər səbəbləri var. İran hər zaman Xəzər dənizinin Azərbaycan hissəsində beynəlxalq hüququn müddəalarının pozulması ilə müşayiət edilən addımlar atıb. Suveren ərazimiz olan Qarabağa qanunsuz daşımalar edən İran həm də Xəzərin dibi və təkində sərhədlərimizi pozur.
Xəzərin dibinin və təkinin bölünməsi zamanı yekun xətlərin cızılması və təyin edilməsi üçün mexanizmlər hələ işlənməyib. Həmin ölkə perimetr boyunca təhlükəsizlik zonasının müəyyən edilməsi mexanizmlərinin mövcud olmamasındsan sui-istifadə edir”.
Məhəmmədəli QƏRİBLİ
