MEDİA-nın İKİ SEQMENTLİ maliyyələşdirmə mexanizmi, "qurbağa gölündə daş" və kəsilən "tin pulları"... Aydın QULİYEV yazır…
Azərbaycanda müstəqil medianın dövlət tərəfindən maliyyələşdirilməsində yeni mərhələ başladı. Mərhələ deyəndə təkcə o nəzərdə tutulmur ki, MEDİA Agentliyinin qərarı ilə yeni 6 aylıq icra müddəti başladı. Həm də bundan daha üstün olaraq o nəzərdə tutulur ki, müstəqil mediamızın 2009-cu ildən başlanmış bütün dövlət maliyyələşmə tarixində ilk dəfə olaraq çap media ilə yanaşı saytların da şəffaf maliyyələşdirilməsinə başlanıldı.
Medianın dövlət maliyyələşmə tarixi ilə az-çox tanışlığı olanlar yaxşı başa düşür ki, MEDİA Agentliyi əslində son on ilin ən mübahisəli və mürəkkəb bir ideyasını həyata keçirdi. Yaxşı xatırlanır ki, 2009-cu ildə qəzetlərin maliyyələşməsi gerçəkləşəndən sonra bu prosesə maraq bir neçə dəfə böyüdü. Azərbaycan mediasının dövlət maliyyəsi altına alınması ilə daxili işlərimizə müdaxilə imkanları minimuma enmiş bəzi məlum xarici dairələrin daxilimizdəki "qol-qıçları" narahat olmağa və dövlət maliyyələşməsinin içində guya "azad mətbuatın boğulmasına yönəlmiş gizli bir platformanın" olduğuna dair hekayələr uydurmağa başladılar. Bu dairələrin qəsdi o idi ki, dövlət çap mediadan əl götürsün və ölkənin çap mediası yenidən müxtəlif əcnəbi maliyyə-ideoloji mərkəzlərin təsiri altına qayıtsın. Bu niyyətlər ölkəmizdə hətta ən sadə əyalət adamlarının da qəbul etdiyi bir ideya ilə darmadağın edildi: “Nəyi pisdir ki? "Fridrix", "Ştirlis" və s. kimi şərti fondlardan pul almaqdansa öz dövlətimizdən almaq daha yaxşı deyilmi?” Şəffaf qaydalarda dövlətdən eyni maliyyəni alan "Səs", "Yeni Azərbaycan", "Zerkalo" "Müsavat", "Bakı-Xəbər" və digər qəzetlərin hamısı haqqında belə deyildi və qəbul edildi.
Qəzetlərin dövlət maliyyələşməsi başlananda ictimai fikrin məşğul olduğu mühüm istiqamətlərdən biri də bu prosesin mütərəqqi, dövlətçilik və peşə inkişaf yönümlü təzahürlərinin təhlili ilə bağlı idi. “Həsən bəy Zərdabinin qəzetinə hansı dövlət pul verirdi?!" kimi ritorik ittihamçı bir tonla dövlət maliyyələşməsinin əhəmiyyətini heçə endirmək istəyənlər də cavablarını sərrast aldılar. Onlara bir cümlə ilə deyildi ki, rəhmətlik Zərdabi milli dövlətin yaradılmasına çalışırdı və istəyirdi, biz isə artıq öz dövlətimizin mediası olduğumuz üçün dövlətdən hər cür dəstək almaq haqqına sahibik. Bununla da "qurbağanın gölünə daş atıldı və bitdi"...
Çap medianın dövlət maliyyələşməsindən az sonra başlanmış və MEDİA Agentliyinin son müsabiqəsinə qədər davam etmiş ən mürəkkəb müzakirə mövzularından biri də onlayn media qurumlarının, yəni internet saytları və xəbər agentliklərinin də dövlətdən şəffaf maliyyə alması oldu. Məsələnin mürəkkəbliyi onda idi ki, proses sona çatdırılmadan illərlə uzandı və ya uzadıldı. Gah deyildi ki, meyar tapılmır, gah yüzlərlə saytın arasında hansını maliyyələşdirək kimi üzücü sualın altında qaldıq, hətta "saytlara pul verilmirsə qəzetlərə niyə verilməlidir" kimi Qobrovalının "qoy məndən də, səndən də olsun" məntiqinə söykənən primitiv mülahizə sahiblərini də gördük. Dəhşətlisi bu idi ki, hətta ucuz "şmotkalar" bazarına da yaxın dura bilməyən bir saytı və ya saytları dalına ataraq rəqiblərini şantaj etmək planları üzərində gizli işləyənlər medianın dövlət maliyyələşmə mexanizminin özünü altdan-altdan hədəfə almaqdan da çəkinmirdilər. Azmı olurdu ki, dövlət media maliyyələşməsinin guya ziyanlı və təhlükəli bir proses olduğunu hətta beynəlxalq auditoriyalarda deyənlərin altından sonradan "bic uşaqlar" çıxırdı - məlum olurdu ki, bu "dostumuzun" hansısa məqsədlə himayə etdiyi "filan" sayta dövlətdən pul qoparmaq səyləri uğursuz nəticələnib. Nəticə alınmayanda isə dövlətin mediaya maliyyə dəstəyinin guya ziyanlı olması barədə təxribatçı ideyalar yaymağa başlayırdı .
İlk əvvəldən də məlum idi ki, təmənna ilə vuruşan belələrinin sırf media ilə bağlı olmayan planları baş tutmayacaq, onlar yarıyolda qalacaqlar, medianın dövlət maliyyələşmə mexanizmi işləməkdə davam edəcək və günlərin birində qəzetlərlə bərabər saytların da şəffaf maliyyələşməsini öz içinə alacaq.
6-sı gündəlik, 12-si həftəlik olmaqla 18 qəzetin və 32 saytın aşkar meyarlarla maliyyələşdirilməsini rəsmiləşdirən MEDİA Agentliyinin bu günkü qərarının hansı yollardan və zəhmətlərdən keçdiyini təsəvvür etmək üçün heç olmasa bunları bilmək yetərlidir. MEDİA Agentliyi məhz dövlət başçısının və onun komandasının iradəsindən çıxış edərək həm çap medianın dövlət maliyyələşməsinin bütün şəraitlərdə davam etdirilməsinin labüdlüyü xəttində dayandı, həm də bir vaxtlar kriteriya və seçim variantlarının axtarışında az qala dalana dirənmiş saytların da maliyyələşdirilməsi prosesinə gerçək məzmun verdi. Elə başa düşülməsin ki, bu vaxta qədər həmin internet resursları heç bir yerdən maliyyə almadan fəaliyyət göstərirdilər. Azərbaycanda hamı bilir ki, dövlətdən maliyyə almadan hansısa media orqanının ayaq üstdə qala bildiyi dövrlərin səhifəsi çoxdan çevrilib və bu günə qədər hər kəs hansısa mənbədən gələn maliyyə ilə fəaliyyət göstərib. Ancaq bəziləri aldığının əvəzində guya media işi ilə məşğul olduğunu göstərməyə çalışsa da əslində aldığını yeyib yatmaqla məşğul oldu, başqaları isə həqiqətən inkişaf edərək müxtəlif yeni forma və məzmunlar kəsb etdi.
Başa düşmək olar ki, ölkədə yüzlərlə "gənc və qocaman" saytların mövcudluğu şəraitində maliyyələşmə üçün 32 saytın seçilməsi müəyyən hallarda mübahisə və suallar doğuracaq. Dünya tarixində ilkin təcrübə olaraq reallığa doğru yol götürən heç bir layihənin ideal kamilliyindən danışmaq mümkün deyil. Həmişə ağıllı və praqmatık düşünən adamlar bunu anlamağa, ilkin layihəni əsasən qəbul etməyə və yalnız sonrakı mərhələlərdə mövcud layihənin əyri-əskiyinin aradan qaldırılması üsuluna üstünlük verib. Yada salaq ki, qəzetlərin dövlət maliyyələşməsi prosesinin özü də çətin mərhələlərdən və mübahisələrdən keçərək indiki halına qədər gəlib çatıb. İndi Agentlik prosesi elə bir həddə gətirib ki, dövlət maliyyələşməsindən kənarda bircə müstəqil qəzet də qalmayıb. Bəlkə hələ bu da qəzetlərin dövlət maliyyələşməsinin ən kamil mexanizmi deyil. Ancaq vacib olan odur ki, qəzetlərin maliyyələşməsi prosesinin dönməz xarakteri təmin edilib və maliyyələşmənin indiki mexanizmi gələcək təkmilləşmələri də özündə ehtiva etmək şərti ilə əsasən doğru variant kimi qəbul edilib.
Eyni təhlil və mülahizələri dövlət maliyyələşmə mexanizminə yenicə qoşulmuş saytlar barədə də demək lazımdır. Qəzetlərin şəffaf maliyyələşməsi bir mərhələ idisə, saytların maliyyələşməsi ikinci mərhələ oldu. Üçüncünü də istisna etmirik. Çox yaxın gələcəkdə onlayn mediadan sonra audio-vizual medianın da rəsmən, dövlət adından və şəffaf şəkildə maliyyələşəcəyini görəcəyik və görməliyik. Çünki Azərbaycan dövlətçiliyinin gücünün iqtisadi, siyasi, hərbi, insani media resurslarının yalnız bir arada olması şərtindən asılı olduğunu praktikada görmüşük. Görmüşük ki, indiki mürəkkəb geosiyasət kombinasiyalarında ancaq öz dövlətinin maliyyəsinə söykənən media güclü ola bilər. Əks halda medianın öz dövlətinə qarşı rupora çevrilə bilmək təhlükəsi daim başının üstündən asılı vəziyyətdə olur. MEDİA-nın bu gün elan etdiyi ikiseqmentli (çap və onlayn media) maliyyələşmə milli medianın məhz dövlətlə birlikdə güclənmək və güclü olmaq konsepsiyasının həyata keçirilməsinə xidmət edir. Audio-vizual medianın maliyyələşməsinin də bu prosesin içinə alınması milli medianın dövlətlə birlikdə gücləndirilməsi konsepsiyasına yeni miqyas verəcək...
Nəzərə alaq ki, onsuz da hamı maliyyələşir, formasından asılı olmayaraq bütün media seqmentləri bu prosesin içindədir. Bu gün şəffaf dövlət maliyyələşmə sisteminə ilk ayaq açmış onlayn media qurumları da həmçinin... Etiraf edək ki, dövlət maliyyələşmə sisteminə saytların qoşulması yenicə başlayır, onun şübhəsiz mərhələ-mərhələ davamları olacaq, yeni saytlar sistemə daxil ediləcək, kimlərinsə prosesdən kənarda qoyulacağı da istisna deyil. Ancaq siyahıda sözügedən artma və ya azalmaların sağlam və şəffaf meyarlarla aparılmasına nail olmaq indi hər kəsin əsas hədəfinə çevrilməlidir. Bunun əksinə, bütün prosesi qaralamağın, eynilə qəzetlərin ilk maliyyələşmə mərhələsinə xas yanlış və qərəzli yol seçməyin isə heç bir perspektivi ola bilməz...
MEDİA-nın böyük zəhmətlə ərsəyə gətirdiyi hazırkı ikiseqmentli maliyyələşdirmə mexanizminin həm dövlət, həm informasiya təhlükəsizliyi, həm də medianın öz inkişaf mənafelərinə uyğun olması artıq mübahisə mövzusu deyil. Hamı qəbul edir ki, şəffaf rəsmi maliyyələşmə bir sıra saytların qarşısında yeni inkişaf pilləsi deməkdir. Kimin bu pillədən necə istifadə edəcəyi hər kəsin öz işi olsa da, dövlətdən rəsmi və mötəbər formada maliyyə alışı ilə bəzilərinin "tində -bucaqda" kimlərdənsə pul almağının böyük fərqi var. Hələ onu demirəm ki, "tin pulları"nı alandan sonra ardınca kimlərinsə üstünə yerimək sifarişlərinin icrası nə qədər təhqiramiz olurdu. Bəzilərinin bu təhqiramiz və üzücü icraçılıqdan qurtulması isə razılaşaq ki, "peşə şərəfini" qorumağın ən qısa yolu olacaq. Saytların Agentlik xətti ilə dövlət maliyyələşməsinə keçidi onların daha samballı və mötəbər media qurumlarına çevrilmək imkanlarının genişlənməsi deməkdir. Bu saytların qarşısında dövlət, ictimai və peşə maraqlarının daha yaradıcı şəkildə birləşdirilməsi kimi uzun bir yol başlayır. Bu yol sağdan və soldan bütün oxşar media seqmentlərinin üzünə açıqdır...
Aydın QULİYEV
