Pambıq iqtisadiyyatımız üçün hələ də “ağ qızıl”a çevrilə bilmir…
Bu günlərdə Aqrar Subsidiya Şurası 2024-cü il üçün subsidiya əmsallarını açıqlayıb. Şura Azərbaycan prezidentinin 2019-cu il 27 iyun tarixli fərmanı ilə təsdiq edilmiş “Kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalının subsidiyalaşdırılması Qaydası”nın 2.4-cü bəndinə müvafiq olaraq, 2024-cü il üzrə bitkiçilik sahəsində bitkilər və regionlara görə əkin, məhsul və toxum əmsallarının, toxum və ting kvotalarının və əkin ehtiyaclarının müəyyən edilməsi barədə qərar qəbul edib.
Qərara əsasən, baza məbləği 200 manat olmaqla 2024-cü ildə əkin əmsalları və əkin subsidiyasının məbləği kənd təsərrüfatı bitkiləri üzrə müəyyən olunub. Pambıq, şəkər çuğunduru və tütün bitkiləri üzrə 2024-cü ildə yalnız məhsul subsidiyası veriləcəkr. Bu ildə fermerlər tədarük məntəqələrinə təhvil verdikləri pambığın hər tonuna görə 190 manat, Virciniya sortu üzrə yaş tütünün hər tonuna görə 34 manat, digərləri üzrə quru tütünün hər tonuna görə 200 manat və yaş tütünün hər tonuna görə 20 manat, şəkər çuğundurunun hər tonuna görə 18 manat məhsul subsidiyası alacaqlar. Pambıq üzrə məhsul əmsalı Ağcabədi, Ağdam, Ağdaş, Ağsu, Beyləqan, Bərdə, Biləsuvar, Cəbrayıl, Cəlilabad, Füzuli, Goranboy, Hacıqabul, İmişli, Kürdəmir, Neftçala, Saatlı, Sabirabad, Salyan, Samux, Tərtər, Ucar, Yevlax və Zərdab rayonlarına şamil edilir, digər rayon və şəhərlər üzrə sıfıra bərabər qəbul olunur. 2024-cü ildə əkin subsidiyasının verilməsi üçün “Aqrar sığorta haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununa müvafiq sığortalanmalı olan bitkilərə buğda, arpa, qarğıdalı, çəltik, çay, limon və fındıq bitkiləri aid edilib. Burada diqqət çəkən məqamlardan biri odur ki, Azərbaycanda pambığa görə fermerlərə veriləcək məhsul subsidiyasının məbləği artırılıb. Belə ki, Aqrar Subsidiya Şurasının qərarına əsasən, 2023-cü ilin məhsulu üzrə fermerlər tədarük məntəqələrinə təhvil verdikləri pambığın hər tonuna görə 190 manat subsidiya alacaqlar. Bu qərardan əvvəl həmin məbləğ 180 manat idi. Xatırladaq ki, son illər Azərbaycanda pambıqçılıqla bağlı bir sıra dövlət proqramları həyata keçirildi. Amma bəzi mütəxəssislərin fikrincə, pambıq ölkə üçün hədəflənən “ağ qızıl”a çevrilə bilmədi. Hərçənd Kənd Təsərrüfatı Nazirliyində fərqli düşünürlər. Nazirlikdən”Turan”a bildirilib ki, pambıq üzrə məhsuldarlıq artır: “Ötən il pambıq üzrə orta məhsuldarlıq göstəricisi 2.42 sentner artıb. 2022-ci ildə 322 min 300 ton kondisiya çəkidə məhsul yığılaraq tədarük məntəqələrinə təhvil verilib. 2021-ci il mövsümü ilə müqayisədə əkin sahələrinin həcmi dəyişməsə də, tarlalardan 35 min 259 ton çox məhsul yığılıb”. Nazirlik bunu sahələrdə düzgün aqrotexniki qulluq aparılması, zərərvericilərə qarşı vaxtında, səmərəli mübarizənin təşkili, yığım prosesinin 100 faizə yaxın müasir kombaynlar vasitəsilə həyata keçirilməsi ilə izah edir: “O cümlədən subsidiyaların artırılması da fermerlərin pambıq əkininə marağını artırır”. Kənd təsərrüfatı üzrə ekspert Vahid Məhərrəmovun fikrincə, məhsuldarlığı artırmaq subsidiya hesabına mümkün deyil: “Bizdə subsidiyanın artırılmasının öz səbəbləri var. Məqsədləri odur ki, pambıqçılıqda, heç olmasa, indiki istehsal həcmini saxlaya bilsinlər. Saxlaya bilməsələr, nə emal və ixrac edəcəklər? Ona görə də subsidiyanın məbləğini artırırlar”. Onun sözlərinə görə, ötən il də pambıqçılıqla məşğul olan fermerlərin istehsal xərcləri artmışdı: “Bununla da pambığın maya dəyəri artıb. Bunun da öz səbəbləri var. Fermerlərin istifadə etdiyi texnikanın göstərdiyi xidmətlərin qiymətləri artıb”.
Qeyd edək ki, son illərdə pambıq istehsal sahələri artıb. Hələ 2015-ci ildə Azərbaycanda 18.7 min hektar pambıq əkilib. Sonrakı bir neçə ildə həmin göstərici kəskin artdı. 2016-cı ildə pambıq əkinləri 51 min hektara çatdı, daha bir il sonra isə 136 min hektara çatdı. Cəmi iki ildə ölkədəki pambıq sahələrinin həcmi yeddi dəfədən çox artdı. Son üç ildə belə sahələr təxminən 100 min hektar olub. 2017-ci ildə Azərbaycanda pambıqçılığın gəlişdirilməsinə dair dövlət proqramı da qəbul edilib. Bildirilirdi ki, bu proqramın icrası nəticəsində 2022-ci ildə xam pambıq istehsalı 500 min tona yüksələcək. Amma rəsmi rəqəmlər göstərir ki, hökumət bu hədəfini gerçəkləşdirə bilməyib. Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin məlumatına görə, ötən il sahələrdən 322 min 300 ton pambıq yığılıb. Bu, o deməkdir ki, dövlət proqramının icra edildiyi müddətin sonunda pambıq istehsalı hökumətin nail olmaq istədiyi göstəricidən (500 min tondan) 36 faiz az olub. Açıqlanan bilgilərdən o da bəlli olur ki, ölkədəki pambıq istehsalının 90 faizə yaxını 10 rayonun payına düşür. Ötən il ilk yeri Ağcabədi rayonu tutub. Ölkədə pambıq istehsalının 12.5 faizi təkcə bu rayonun payına düşüb. Saatlı rayonunun payı 12.4 faizdir. Üçüncü yerdə Bərdə rayonudur – 11.1 faiz. Pambıq ixracında diqqətçəkən əsas məqam Türkiyənin hegemon mövqeyə sahiblənməsidir. Azərbaycanın ixrac etdiyi pambıq lifinin 92 faizi, pambıq ipliyinsə 7 faizi Türkiyəyə göndərilib. Pambığın iqtisadiyyata qazandırdığı gəlirlər baxımından 2023-cü ili heç də uğurlu saymaq olmaz. Pambıq ixracından əldə edilən gəlirin azalma səbəblərindən biri bu məhsulun ucuzlaşmasıdır. Məsələn, bu ilin ilk dörd ayı ərzində bir ton pambıq lifinin orta ixrac dəyəri 1 min 828 dollar olub. Ötən ilin eyni dövründə həmin göstərici 2 min 282 dollar idi.
Ramil QULİYEV
