Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həllinin uzanması fonunda Ermənistanda davamlı şəkildə pisləşməkdə olan sosial-iqtisadi vəziyyət Nikol Paşinyan iqtidarı üçün də ciddi problemə çevrilir.
Məsələ bundadır ki, İrəvanın sosial-iqtisadi sahədə istənilən təşəbbüsü iflasa uğrayır. Yeni hökumət də bu fonda aydın görür ki, Azərbaycan və türkiyə ilə münasibətlər qurulmadan, ölkə regionda həyata keçrilən layihələrə qoşulmadan Ermənistanda hansısa inkişafdan söhbət gedə bilməz. Bütün bunlar üçün isə Qarabağ münaqişəsinin çözümü əsas şərt qismində çıxış edir.
İndilikdə isə məhz sözügedən konfliktin həllinin uzanması səbəbindən Ermənistan ciddi problemlər məngənəsində boğulur və hətta hadisələrin indiki inkişaf axarı daha sürətlə Paşinyanın əleyhinə işləyir. Xüsusən də Ermənistanın Azərbaycanla sərhəd İcevan rayonunda bu günlərdə baş vermiş hadisələr Nikol Paşinyan və hökuməti üçün ölkəni bürümüş yoxsulluq və işsizlik problemlərindən qaynaqlanan ilk ciddi siqnal hesab edilə bilər. Xatırladaq ki, burada meşə təsərrüfatında özəl biznes fəaliyyəti ilə məşğul olanların hökumətin qərarına qarşı keçirdikləri etiraz aksiyası iğtişaşlarla nəticələnib. Bundan əvvəl Ermənistan parlamenti meşələrin qeyri-qanuni yarılması üçün cinayət məsuliyyəti nəzərdə tutan qanunvericiliyə dəyişiklər edib. İşsizlikdən gileylənən İcevan sakinləri isə jurnalistlərə odun satmağı yeganə qazanc yeri adlandırıblar. İcevan hadisələri Ermənistan hökumətinin son iclasının əsas məsələsi olub. Paşinyan öz doğma şəhərindəki etiraz aksiyasının meşələrdə qeyri-qanuni ağacları kəsib odun satmaqla məşğul olanlar tərəfindən təşkil edildiyini bildirib. Paşinyan etirazçıların tələblərini əsassız adlandırıb və meşə ağaclarını qırmaq məsələsində güzəşt edilməyəcəyini bildirib: "Heç bir kompromis, qeyri-qanuni kompromis olmayacaq. Mən hüquq-mühafizə sistemi qarşısına çox aydın tapşırıq qoyuram və burada söhbət Polis, Milli Təhlükəsizlik Xidməti və başqa hüquq-mühafizə orqanlarının funksionallığından gedir. Qeyri-qanuni fəaliyyətlə heç bir kompromis olmayacaq. Heç kəs Ermənistan hökuməti ilə şantaj dilində danışa bilməz və bunun praktik tətbiqi hüquq-mühafizə sisteminin borcudur". Reallıq isə göstərir ki, Ermənistanın Azərbaycanla sərhəd bölgələrində ölkənin digər yerlərində olduğu kimi total yoxsulluq və səfalət hökm sürür. Doğrudur, yaşayış məntəqələrinin çoxunda təbii qaz va və hökumət sərhədyanı kəndlərin sakinəri üçün güzəştli tarif tətbiq edir. Lakin əhali olduqca yoxsul olduğundan istifadə edilən təbii qazın haqqını güzəştli tariflərlə də ödəyə bilmir və nəticədə yanacaq kimi odundan istifadə edir. İcevan meşələri həm də əhalinin dolanışıq mənbəyidir, onlar meşələrdən indiyədək maneəsiz odun tədarük edərək satırdılar. İndi isə hökumətin tətbiq etdiyi qadağalar əhalini əsas dolanışıq mənbəyindən məhrum etmiş olur. Paşinyanın hökuməti isə əhaliyə dolanışıq üçün alternativ imkanlar yaratmaq, yeni iş yerləri açmaq və kənd təsərrüfatının inkişafını stimullaşdırmaq imkanında deyil. Onun hakimiyyətə gələrkən verdiyi populist vədləri reallaşdırmaq elə də asan deyil, bütün cəhdlərə və “məxməri inqilab”la bağlı təbliğata baxmayaraq Ermənistana sanballı investisiyalar cəlb etmək mümkün olmur.
Belə vəziyyətdə daha bir insident Gümrüdə qeydə alınıb. Ermənistanın “Qraparak” nəşri yazır ki, üzləşdikləri böyük çətinliklər üzündən Gümrü sakinlərinin çoxu Paşinyana nifrət edir və onu baş nazir kimi görmək istəmirlər. bunu Paşinyan da yaxşı bilir. Qeyd edək ki, Paşinyan bu günlərdə Gümrüdə olub. Onun gəldiyi Gümrü Texnologiya Mərkəzinin ətrafının öncədən blokadaya alınması Gümrü sakinlərini qəzəbləndirib. Məhz bu səbəbdən xalq Paşinyanla görüşüb problemlərini birbaşa onun özünə çatdıra bilməyib. “Qraparak” yazır ki, bu da əhalidə baş nazirə qarşı nifrəti artırır: “Əgər maneələr aradan qaldırılmazsa, xalq daha da qəzəblənəcək. Bloklanmış küçələrlə təsadüfi insanlar keçə bilməz. Gümrü sakinlərinin fikrincə, öncədən hazırlanmış adamalar var ki, Paşinyanın simasını qoruyub saxlamaq üçün onlara bu bloklardan içəri daxil olmağa icazə verəcəklər. Paşinyanın səfərindən əvvəl Gümrünün bir çox küçələrində “Nikolu inkar et” yazıları peyda olub. Bununla da vətəndaşlar Paşinyanın yürütdüyü siyasətlə razı olmadıqlarını ifadə edirlər. Faktiki olaraq Gümrüdə xalq-baş nazir arasında maneələr qoyulub. Xalqın baş nazirə yaxınlaşmaması üçün Gümrü Texnologiya Mərkəzinin ətrafı tamamilə maneələrlə bloklanıb. Əslində Paşinyan başa düşür ki, çoxları ondan narazıdır və vətəndaşlara ona yaxınlaşma imkanı verilərsə, bu zaman Paşinyanın əsl siması ortaya çıxacaq, o halda çoxlarının reallıqda onu qəbul etmədiyi məlum olacaq”.
Daha bir problem isə Göyçə gölündə balıq ovlamağa qadağa qoyulması iəl bağlıdır. Ətrafda yaşayan insanlar indiyə qədər Göyçə gölündə balıq ovlamaqla dolanşıqıların ıtəmin ediblər. Amma hökumət ratıq bunu da qadağan edib. Hakimiyyət tərəfindən əhalinin qanunsuz fəaliyyətinə mane olmaq cəhdləri xalq müqaviməti dərinləşdirir. Beynəlxalq münaqişələr üzrə rusiyalı ekspert Yevgeni Mixaylov bütün bunların Ermənistan hakimiyyəti üçün ciddi problemlərə gətirib çıxardığını bildirir: “İcevanda hakimiyyətin və sadə xalqın qarşıdurması ondan xəbər verir ki, Nikol Paşinyan sağ qalmaq üçün istənilən şansdan istifadə edən əhaliyə qarşı çıxıb. Məhz sağ qalmaq üçün. Bu vəziyyətdə Paşinyanın xalqın etimadını itirməsi tam aydın fakt olaraq üzə çıxır. Hərçənd o, ermənilər əvvəlki rüşvətxorlardan bezəndə xalqın dəstək dalğası ilə ölkə rəhbərliyinə gəlmişdi. İndiki baş nazir insanlara inkişaf və iqtisadi yüksəliş vədi vermişdi. Lakin bunlar yoxdur və üstəlik, vəziyyət yalnız pisləşir. Hətta Rusiyadakı ermənilər Paşinyanın onları məyus etdiklərini hər yerdə dilə gətirirlər. Heç nə dəyişməyib. Oğruları digər oğrular əvəzlədi və sadə əhali ümidlərində yenidən yanıldı. Burada İrəvanın siyasi isteblişmentinin müzakirə etməyi xoşlamadığı köhnə və hamının bildiyi ifadəni xatırlamaq yerinə düşərdi. Bütün tarix boyu erməni xalqının satqınları hər şeydən əvvəl onun siyasi elitaları olublar. Onlar öz maraqlarına nail olmaq üçün öz ölkə və xalqını təqib və səfalət fəlakətinə düçar ediblər.
Tamamilə aydındır ki, İrəvanda klanların qarşıdurması öz pik həddinə çatır və Paşinyan respublikanı idarə etmək qabiliyyətini itirir. Hakimlərin əlaqələrinə və məvaciblərinə nəzarət etmək cəhdləri, bunu ictimaiyyət qarşısına çıxarmaq ona bərpaolunmaz zərərlər vurub. Aydındır ki, hakim kastası qapalı birlikdir və baş nazir kütlələr üzərində nəzarətin çox vacib sahəsini özünə qarşı kökləyib. Keçmiş sovet məkanının bütün ölkələrində hakimlər zəngin insanlardır. Onların fəaliyyətlərində korrupsiya tərkibi ehtimalı olduqca böyükdür. Və bu birliklə tədricən mübarizə aparmaq, zəruri nəticələrə çatmaq üçün taktikanı bir-bir dəyişmək lazımdır. Sənin özündə hakimiyyət yalnız xəyalidirsə, onilliklər ərzində qurulmuş məhkəmə korpusuna qarşı müharibə elan etmək lazım deyil. Bu, yalnız Baş nazirin onsuz da laxlayan mövqelərini pisləşdirib”. Yaranmış durumda Paşinyanın mövcud daxili siyasi və sosial şəraitdə Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinin nizamlanması istiqamətində dolğun işləmək iqtidarında olub-olmamasına gəlingə, ekspert qeyd edir: “Paşinyanın Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin nizamlanması baxımından qabiliyyətinə gəlincə, bu barədə illüziyalara qapılmaq lazım deyil. Hazırda Paşinyanın əsas məqsədi onu hakimiyyətdən məhrum etmək üçün xalqın yenidən küçələrə çıxmamasıdır. Müvafiq olaraq, Qarabağ problemi onun üçün birinci yerdə deyil. Bu, onun bir-birinə zidd bəyanatlarından da aydın görünür. O, gah sülh və danışıqlara hazırdır, gah da onun ətrafı hərbi əməliyyatlar aparmağa və yeni ərazilər tutmağa hazır olduqlarına dair bəyanat verirlər. Amma istənilən halda Qarabağ münaqişəsinin davam etməsi Ermənistana sosial-iqtisadi sahədə getdikcə daha böyük zərər vurur. Bunu Paşinyan ötən bir ildə hakimiyyət rəhbəri kimi getdikcə daha yaxşı görür”.
Digər ekspertlər də bu fikri bölüşür ki, Ermənistandakı sosial-iqtisadi böhran və onun nəticələri yalnız sülh, sabitlik və təhlükəsizlik şəraitində aradan qaldırıla bilər. Münaqişənin həll olunmaması və İrəvanın bu münaqişənin dinc yolla nizamlanması üzrə danışıqlar prosesini süni şəkildə uzatması regional inkişafı əngəlləyir, təcavüzkar ölkənin özünün inkişafını iflic edir. Belə olan halda Ermənistanın münaqişənin Azərbaycanın ərazi bütövlüyü və beynəlxalq hüquq normaları çərçivəsində həllinə razılıq verməsindən başqa yolu yoxdur. Yalnız konstruktiv mövqe sərgiləməklə münaqişənin həllinə zəmin yaradacağı halda Ermənistan regional layihələrə qoşula bilər. Iqtisadi layihələrin iştirakçısına çevrilməklə təbii ki, İrəvan öz iqtisadiyyatını tənəzzüldən xilas edə bilər. Digər tərəfdən, işğal siyasətindən əl çəkməklə Ermənistan Türkiyə ilə sərhədlərin açılmasına da nail ola bilər. Bu da bu ölkənin uzun illərdən bəri iqtisadi böhranın əsas səbəblərindən biri olan blokada vəziyyətindən çıxması deməkdir. Azərbaycanın təklifi isə ondan ibarətdir ki, işğal olunmuş ərazilər azad edildikdən sonra Dağlıq Qarabağın hüquqi statusu hazırlana, gələcəkdə Azərbaycan və erməni icmalarının dinc, birgə yaşayışı, regionun iqtisadi, sosial, mədəni inkişafının mexanizmləri hazırlana bilər. Bütün bunlardan tam aydın görünür ki, Qarabağ münaqişəsinin həllindən faydalana bilən əsas tərəflərdən biri məhz Ermənistanın özü olacaq. Əks təqdirdə indiki Ermənistan hakimiyyəti də daxil olmaqla gələcəkdə iqtidara gələn istənilən qüvvə üçün Qarabağ məsələsi sosial-iqtisadi problemlərin başlıca mənbəyi olaraq qalmaqda davam edəcək.
Tahir TAĞIYEV
Yazı Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun maliyyə dəstəyilə çap olunur.
