Qazdan sonra Qərbin Rusiya nüvə yanacağından da asılılığı üzə çıxdı
Rusiya-Ukrayna müharibəsi başlanandan sonra nüvə silahlarının mümkün tətbiqi barədə xəbərlərin sayı əhəmiyyətli dərəcədə çoxalıb. Kreml birmənalı şəkildə belə silahdan istifadə edilməyəcəyini bildirsə də, Qərb mənbələri əks iddialarını davam etdirir.
Bu günlərdə “The Times” qəzeti yenidən yazıb ki, NATO bloka üzv olan ölkələrə Rusiyanın Qara dənizdə nüvə sınaqları keçirə biləcəyi barədə xəbərdarlıq edib. Nəşrin məlumatına görə, bununla da Moskva guya kütləvi qırğın silahlarından istifadə etməyə hazır olduğunu nümayiş etdirəcək. Rusiya prezidentinin mətbuat katibi Dmitri Peskov Rusiya Silahlı Qüvvələrinin Qara dənizdə nüvə silahından istifadə etmə ehtimalı ilə bağlı mediada yayılan xəbərlərə münasibət bildirib: “Qərb mediası, Qərb siyasətçiləri, dövlət başçıları indi nüvə ritorikası üzrə çoxlu təlimlər keçirirlər. Biz bu işdə iştirakçı olmaq istəmirik”. Buna rəğmən, Almaniyanın xarici işlər naziri Annalena Berbok qeyd edir ki, Rusiyanın nüvə hədələrinə ciddi yanaşılmalıdır: “Bu ilk dəfə deyil ki, Rusiya rəhbərliyi belə hədələri dilə gətirir, bunlar məsuliyyətsiz bəyanatlardır, amma biz bunu çox ciddi qəbul etməliyik”. “Reuters” agentliyi yazır ki, burada əsas məsələ prezident Vladimir Putinin Rusiya dövlətinə təhlükəni necə qavratmasıdır. Putin bildirib ki, Ukraynadakı müharibə əslində Rusiya ilə Qərb arasında “ölüm-dirim” mübarizəsidir. Onun sözlərinə görə, Qərb Rusiyanı məhv edərək, onun nəhəng təbii sərvətlərini qəsb etmək istəyir. “Reuters” yazır ki, bəzi təhlilçilər Putinin blef etdiyini desə də, Vaşinqton Kreml rəhbərinin hədələrini ciddi qəbul edir: “Şərhçilər bildirir ki, Ukrayna ərazisinin 18 faizini işğal etməsi Putinə nüvə silahından məhz bu ərazidə istifadə etmək imkanı verir. Rusiyanın hərbi doktrinası, onun varlığına təhlükə yaranarsa, hətta adi silahlarla hücuma da nüvə silahı ilə cavab verməyi nəzərdə tutur. İndiyədək heç bir Rusiya rəsmisi Birləşmiş Ştatlarda, Rusiyada, Avropa və Asiyada şəhərləri dağıdacaq strateji nüvə silahlarının adını çəkməyib. Taktiki nüvə silahlarından adətən döyüş meydanlarında taktiki məqsədlərlə istifadə edilir. Bunlar Moskva, Vaşinqton və London kimi şəhərləri dağıda biləcək strateji bombalardan daha az gücə malikdir. Belə silahlar təyyarələrdən bombalar, yerdən, sualtı qayıqlardan və gəmilərdən raketlərlə atıla bilər. “Reuters” yazır ki, Rusiyanın ixtisaslaşmış və təlim görmüş xüsusi nüvə qüvvələri olsa da, onların, xüsusilə də könüllü, muzdlu və yeni səfərbər olunmuş qüvvələrin belə apokaliptik döyüş meydanında necə hərəkət edəcəyi məlum deyil. Qlobal supergüc kimi Birləşmiş Ştatlar Rusiyanın hər hansı nüvə zərbəsinə cavab vermək iqtidarındadır. Rusiya və ABŞ bütün dünyanın nüvə başlıqlarının 90 faizinə sahibdir. Bu iki ölkə nüvə cəbbəxanalarını Soyuq Müharibə illərində inkişaf etdirib. “Reuters” yazır ki, ABŞ prezidenti Co Baydenin cavab variantına nüvə zərbəsinə adi silahlarla reaksiya da daxildir. Belə bir hal ABŞ və Rusiya arasında birbaşa müharibə olardı. ABŞ milli təhlükəsizlik müşaviri Ceyk Sallivanın dediyinə görə, Vaşinqton Moskvaya nüvə silahından istifadənin spesifik fəlakətli nəticələri barədə xəbərdarlıq edib. Təqaüddə olan general və MKİ-nin keçmiş direktoru Deyvid Petraus deyib ki, Moskva nüvə silahına əl atsa, ABŞ və NATO müttəfiqləri Rusiyanın Ukraynadakı hərbi texnikasını, canlı qüvvəsini, habelə bütün Qara dəniz donanmasını məhv edə bilər. Amma o da qeyd edilməlidir ki, Rusiya nüvə başlıqlarının sayına görə dünyanın ən böyük nüvə dövlətidir. Amerika Alimləri Federasiyasının məlumatına görə, Rusiyanın 5977, ABŞ-ın 5428 nüvə başlığı var. Bu rəqəmlərə istifadədən çıxarılmış nüvə başlıqları da daxildir. Rusiyanın yerləşdirilmiş və ya atışa hazır 1458 starteji nüvə başlığı var. ABŞ üçün bu rəqəm 1389-dur. Bu nüvə başlıqları sualtı gəmilərdə və təyyarələrdə yerləşdirilmiş qitələrarası nüvə raketlərindədir. Lakin taktiki nüvə silahına gəldikdə, Rusiyanın belə silahı ABŞ-dakından 10 dəfə çoxdur. ABŞ-ın 200 taktiki nüvə silahlarının yarısı Avropadakı bazalarda yerləşdirilib. Ancaq nüvə məsəsləsində problem təkcə silahlarla məhdudlaşmır.
Daha maraqlısı nüvə enerjisi ilə bağlı vəziyyətdir. "Bloomberg" nəşri bildirir ki, Avropanın beş ölkəsi - Polşa, İrlandiya, Litva, Latviya və Estoniya mayeləşdirilmiş neft qazının tədarükünə qadağa, həmçinin, nüvə energetikası sahəsində əməkdaşlığa məhdudiyyətlər də daxil olmaqla, anti – Rusiya tədbirləri paketini hazırlayaraq onu qəbul etməyi təklif edib. Avropa İttifaqı “kiçik beşliy”in bu təklifi ilə razılaşarsa və bu sahədə əməkdaşlığa məhdudiyyətlər anti-Rusiya sanksiyalarının səkkizinci paketinə daxil edilərsə, o zaman nəticələr daha ciddi olacaq. Həm də Avropanın özü üçün. Məsələ burasındadır ki, nüvə sənayesinə qarşı sanksiyaların tətbiqi asan deyil, buna görə də onlar hələ də tətbiq olunmayıb. Məsələn, atom elektrik stansiyasına texniki xidmət və digər xidmətləri bu stansiyanın tikintisi ilə birbaşa əlaqəli olan tərəf həyata keçirir. Beləliklə, Bolqarıstan, Çexiya, Slovakiya, Macarıstan və Finlandiya (bu ölkələrdə sovet reaktorları var, bəzilərində isə “Rosatom” hələ də yeni stansiyaların tikintisi layihələrini həyata keçirir) həll edə bilməyəcəkləri bütöv bir problemlə üzləşəcəklər. Öz növbəsində, sadalanan ölkələrin bir neçəsinin qonşuları bu ölkələrin bəzilərinin (məsələn, Balkanlar və Yunanıstana Bolqarıstan AES-dən gələn tədarüklərdən) atom elektrik stansiyalarından enerji ixracından asılıdır ki, bu da Avropa İttifaqı ölkələrinin əhəmiyyətli bir hissəsinin enerji təhlükəsizliyini təhlükə altına qoyur. Yeri gəlmişkən, stansiyaya texniki qulluq tələb olunan miqdarda nüvə yanacağının verilməsini, həmçinin, onun reaktorlara yüklənməsini nəzərdə tutur. Nüvə yanacağı ilə bağlı məsələ daha çətindir, o, təhlükəsizlik nəzarəti orqanları tərəfindən müəyyən edilmiş lisenziyalaşdırma tələblərinə uyğun olaraq müəyyən edilmiş formaya ən yüksək dərəcədə uyğun olmalıdır. Yəni sadə dillə desək: Rusiya uranından alınmış Rusiya yanacağını hansısa analoqla əvəz etmək, demək olar ki, mümkün deyil. Çexiyanın “Seznam zpravy” nəşri daha əvvəl hətta hesablamışdı ki, Avropa atom elektrik stansiyaları üçün Rusiya yanacağının idxalı dayandırılarsa, Aİ əhalisinin, demək olar ki, dörddə biri işıqsız qalacaq. Yeri gəlmişkən, yanacaqla yanaşı, Rusiya Avropaya uran da tədarük edir. Məsələn, Fransa onu kifayət qədər fəal şəkildə alır və ondan həm sovet tipli reaktorlar, həm də Qərb reaktorları üçün yanacaq elementləri hazırlayır.
Tahir TAĞIYEV
