"Mən bilirəm ki, dünyada bir çox insan Avropa İttifaqını iqtisadi təşkilat kimi görür. Əslində Avropa İttifaqı İkinci Dünya müharibəsindən sonra sülh layihəsi kimi başladılıb. Uzun müddət davam edə biləcək sülh və inkişafı təmin etmək üçün Aİ sonradan təşkilat olaraq geniş təşəkkül tapıb. Biz bu təcrübəni bölüşməyə hazırıq. Düşünürəm ki, Azərbaycan bu təcrübədən fayda götürə bilər”. Belə bir açıqlama ilə Avropa İttifaqının Azərbaycandakı nümayəndəliyinin rəhbəri Kestutis Yankauskas çıxış edib. O, regionda sülh şəraitində iqtisadi əlaqələrin qurulmasında maraqlı oldurlarını da bəyan edir:
“Biz inanırıq ki, əməkdaşlıq yolu nəticəsində bu regionun münaqişəsiz, sülh və əminamanlıq halında inkişafını görəcəyik. Biz istəyirik ki, regionda qarşılıqlı fəal diplomatik münasibətlər qurulsun, sərhədlər açılsın, nəqliyyat sahəsində əməkdaşlıq aparılsın, həmçinin bu ərazilərdəki icmalar da sülh şəraitində yaşasın, inkişaf etsin. Biz inanırıq ki, bu gün həyata keçirdiyimiz layihələr sərhədləri aşacaq, regional layihələr olacaq”. Burada bir daha xatırlatmaq lazım gəlir ki, Azərbaycan sülh və əminamanlıq şəraitində regionda Ermənistanla kommunikasiyaların açılmasında maraqlıdır. Bu məsələ ilə bağlı müvafiq razılıqlar da var. Belə ki, Dağlıq Qarabağ münaqişəsi zonasında atəşin və bütün hərbi əməliyyatların tam dayandırılması haqqında Azərbaycan prezidenti, Ermənistanın baş naziri və Rusiya prezidentinin birgə bəyanatının 9-cu maddəsinə istinadən aşağıdakı müddəalar qəbul edilib: “Bölgədəki bütün iqtisadi və nəqliyyat əlaqələri bərpa edilir; Ermənistan Respublikası vətəndaşların, nəqliyyat vasitələrinin və yüklərin hər iki istiqamətdə maneəsiz hərəkətinin təşkili məqsədilə Azərbaycan Respublikasının qərb rayonları və Naxçıvan Muxtar Respublikası arasında nəqliyyat əlaqəsinin təhlükəsizliyinə zəmanət verir; Nəqliyyat əlaqəsi üzrə nəzarəti Rusiyanın Federal Təhlükəsizlik Xidmətinin Sərhəd Xidmətinin orqanları həyata keçirir”. Bu maddə məhz nəqliyyat dəhlizinin yaradılmasını nəzərdə tutur. Azərbaycan onun reallaşması istiqamətində müvafiq addımlar atır. Sadəcə, Ermənistanda müəyyən qüvvələr prosesə əngəl yaratmağa çalışır. Məsələn, birləşmiş erməni müxalifətinin rəhbəri Vazgen Manukyan bu xüsusda bldirir ki, Azırbaycan Naxçıvanla birbaşa əlaqə yaratmaq üçün nəqliyyat dəhlizində maraqlıdır. Halbuki, nəqliyyat dəhlizinin Ermənistan üçün də əhəmiyyəti olduqca böyükdür. Ermənistan-Azərbaycan-Rusiya, eləcə də Ermənistan-Azərbaycan-İran marşrutları üzrə nəqliyyat dəhlizləri işə salınacağı halda bundan ən çox qazanan İrəvan olacaq. Amma Ermənistanda müəyyən qüvvələr buna etiraz edir. Elə bu səbəbdən hesab edilir ki, rgionda nəqliyyat dəhlizlərinin inşasında maraqlı olan Avropa İttifaqı artıq Ermənistana qarşı bu məsələdə sərt mövqedə olmalıdır. Elə ekspertlər də hesab edir ki, Ermənistanın xilası, əslində Azərbaycan və Türkiyə ilə əməkdaşlıqdan keçir. İndi Ermənistan hakimiyyəti Azərbaycan və Türkiyə ilə münaibətləri nə qədər tez normallaşdırsa, həm bunun faydasını görəcək, həm də ona qarşı müxalif olanları susdurmaq imkanı qazanacaq. Azərbaycan isə sözügedən dəhlizin inşasında olduqca maraqlıdır. Xüsusən də Ermənistan vasitəsilə Azərbaycan-Naxçıvan-Türkiyə dəhlizinin yaradılması olduqca önəmlidir. Bu, Azərbaycanın əsas hissəsi ilə birbaşa quru əlaqəsi olmayan Naxçıvan üçün böyük iqtisadi əhəmiyyət vəd edir. Məsələ burasındadır ki, bir ölkənin nəqliyyat və logistika sisteminin inkişafı, xarici və daxili daşınmalar üçün alternativlərin çox olması bu ölkənin iqtisadi inkişafında, idxal və ixrac əməliyyatlarının təhlükəsiz həyata keçirilməsində önəmlidir. Bu baxımdan ölkənin digər bölgələri ilə quru yolu mövcud olmayan Naxçıvanın ölkədaxili regionlarla iqtisadi əlaqələri əlavə vaxt və xərc yaradır. Amma yeni reallıqlar fonunda Naxçıvanla quru əlaqələrin bərpası ilk növbədə nəqliyyat sisteminin şaxələndirilməsi və mövcud kommunikasiya infrastrukturuna əhəmiyyətli alternativ təmin edir. Yeni nəqliyyat dəhlizinin açılması ilə bu bahalı nəqliyyat vasitəsinə daha ucuz və daha çox ixrac-idxal həcmi qazandıra biləcək alternativ avtomobil və dəmir yolu xətlərinin çəkilməsi üçün imkan yaranacaq. Bununla da Naxçıvan regional nəqliyyat sisteminin əsas mərkəzlərindən birinə çevriləcək. Quru əlaqələrin bərpası ilə beynəlxalq miqyasda Asiya və Avropa arasındakı çoxtərəfli iqtisadi əlaqələrin inkişafında mövcud daha bir problem öz həllini tapacaq. Belə ki, 10 noyabr sazişinə qədər Azərbaycanla quru yolları bağlı olan Naxçıvan əhəmiyyətli regional və beynəlxalq tranzit layihələrdən kənarda qalmışdı. Postblokada dövründə isə Naxçıvan bu tranzit xətləri öz üzərinə çəkməklə, Xəzər dənizi və Aralıq dənizi arasında körpü rolunu oynayacaq, “İpək yolu” üzərindəki ölkələr üçün təhlükəsiz, ucuz və sürətli daşınmanı təmin edəcək. Bundan başqa, Naxçıvan gələcəkdə “Şimal-Cənub” nəqliyyat dəhlizinə və layihəsi planlaşdırılan Qars-İğdır-Naxçıvan dəmiryol xətlərinə inteqrasiya vasitəsilə beynəlxalq yüklərin Avropaya daşınmasında açar mövqeyində olacaq. Naxçıvanla nəqliyyat kommunikasiya sisteminin qurulması, həmçinin, məsafə və yüklərin çatdırılma sürəti baxımından böyük əhəmiyyət daşıyır. Quru yolun bərpası ilə layihəsi planlaşdırılan Qars-İğdır-Naxçıvan dəmiryol xətlərinə qoşularaq beynəlxalq yüklərin Avropaya daşınmasında Azərbaycandan Türkiyəyə yükdaşımaları asanlaşacaq. Nəticədə Azərbaycandan ixrac edilən məhsulların nəqliyyat xərcləri azalacaq və Naxçıvanın beynəlxalq logistika qovşağı olaraq Ağrı, Ardahan, İğdır və Qars şəhərlərini əhatə edən Türkiyənin Şərqi Anadolu bölgəsi başda olmaqla, bütün Türkiyə ilə ticarət əlaqələri daha da genişlənəcək.
Tahir TAĞIYEV
