Necə yəni "Dədə Qorqud" oğuzların dastanı deyil? - Sak və kimmer hardan çıxdı?..
Ana abidəmiz olan “Kitabi-Dədə Qorqud”un oğuzların dastanı olduğunu bilirik. İndiyə qədər aparılan bütün tədqiqatlar, araşdırmalar onu göstərib ki, bu kitabənin qəhrəmanları oğuz türkləridir və orada bizim coğrafiya təsvir olunub. Son zamanlar bəzi hallarda “Kitabi-Dədə Qorqud”un qıpcaqca variantının olduğu barədə məlumatlara rast gəlirik.
Onun ortaq türk abidəsi olduğunu bildiyimiz halda müəyyən vaxtlarda eşidirik ki, o həm də Qafqaz xalqlarının ortaq abidəsidir. Hətta bu yaxınlarda haradansa oxuduq ki, demə Dədə Qorqudun adı “Qriqori” imiş həm də. Buna bənzər iddialar çoxdur. Əlində qolça qopuzu boy-boylayıb soy soylayan Dədəm Qorqudub başqa xalqlara da bağlamağın adını, mənasını bilmirik.
Bu günlərdə sosial şəbəkələrdə, daha doğrusu, Feysbukda “Xəzər Albaniyası” səhifəsində belə bir iddia ilə rastlaşdıq: “Dədə Qorqud dastanı tək Oğuzların deyil, həm də qıpçaklar olan albanlara, ərmənlər və gürcülərə də aid bir türk-sak- kimmer dastanıdır! Bu dastanın orijinal variantları mütləq bir şəkildə Vatikanın yeraltı dəftərxanalarından tapılıb çıxarılmalı və araşdırılmalıdır. Bizim bildiyimiz bu dastan oğuz türkcəsində gəlib çatıb bizlərə, lakin biz qıpçak variantlarını da tapmalıyıq ki, Dədə Qorquddakı hadisələri digər tərəfin gözüylə də öyrənək və bilək".
- “Mikoyan o vaxt gedib Stalinə deyib ki, “Dədə Qorqud” abidəsinin içində hər şey ermənilərin, gürcülərin əleyhinədir...”
Maraqlı iddia olduğundan, bunu araşdırmaq qərarına gəldik. Qorqud materialları ilə uzun illər işləyən və bu sahədə öz tədqiqatları olan Azərbaycan Aşıqlar Birliyinin sədri, Əməkdar Elm Xadimi, professor Məhərrəm Qasımlı ilə əlaqə saxladıq. M.Qasımlı “Bakı-Xəbər”ə şərhində bu iddianın tamamilə əsassız olduğunu və bunun dastandan xəbərsiz savadsız insanların uydurması olduğunu bildirdi. M.Qasımlı qeyd etdi ki, “Dədə Qorqud” dastanı oğuz türk eposudur və bunun qıpçaqlarla heç bir əlaqəsi yoxdur. “Bu dastanın adları çəkilən etnoslara da aid olması barədə iddialar cəfəngiyatdır, uydurmadır. Bu iddia ilə kim çıxış edirsə, səhv edir, o cəfəng düşüncə sahibidir. Deylir ki, Dədəm Qorqud gəldi bu oğuznaməni düzdü-qoşdu. Bununla da məsələ bitdi. Demir ki, qıpçaknaməni, albannaməni, bulqarnaməni düzdü-qoşdu, oğuznaməni düzdü-qoşdu deyir. “Dədə Qorqud” dastanının hər yerində oğuz vurğulanır. “Oğuzun ol kişi tamam bilicisi idi”, demir ki, “ol kişi qıpçağın tamam bilicisi idi”. Birmənalı şəkildə “Dədə Qorqud” dastanı oğuzlara bağlıdır, oğuz dastanıdır, orada başqa etnos, tayfa iştirak etmir”-deyə professor Qasımlı vurğuladı.
Dastanda Şöklü Məliyə, onların oğuz türklərinə düşmən münasibətinə gəlincə, M.Qasımlı bidlirdi ki, dastanda ozanın Şöklü Məliyə münasibəti yaxşı deyil. “Bu dastan erməninin, gürcünün olsaydı dastanda onlara da münasibət xoş olardı. Bu abidə onların olsaydı onlar abidənin izi ilə çoxdan gedərdilər. Bunun oğuzlardan başqa heç kəsə aidiyyəti yoxdur. Mikoyan o vaxt gedib Stalinə deyib ki, “Dədə Qorqud” abidəsinin içində hər şey ermənilərin, gürcülərin əleyhinədir, onlar bizim kilsələri uçurub yerinə məscid yapırlar və sair. Mikoyanın sözü ilə Stalin qəzəblənib Mir Cəfər Bağırova göstəriş verir ki, “Dədə Qorqud”u yasaq et, “problemi” aradan qaldır. Ondan sonra iclas başlayır, Məmməd Arifi, Səməd Vurğunu, Heydər Hüseynovu sorğu-suala çəkib hədələyib “türk cəsuslar”ı elan ediblər. Bu dastan qeyri-oğuz dastanı olsaydı ona Mikoyanın, başqasının münasibəti bu qədər sərt olmazdı. Bu iddianı irəli sürən kimdirsə, birbaşa savadsız adamlardır. Savadlı adam o düşüncənin sahibi ola bilməz”.
“Kitabi Dədə Qorqud” dastanının Azərbaycanda gün işığına çıxmasına gəlincə, M.Qasımlı qeyd etdi ki, bu dastanın üzə çıxmasının əsas səbəbkarı Əmin Abid olub: “Əmin Abiddən sonra səbəbkar Bəkir Çobanzadədir. Əmin Abid və Bəkir Çobanzadə 1938-ci güləllənəndən sonra 1939-cu ildə Dədə Qorqudun birinci nəşri Həmid Araslının adı ilə ortaya çıxır. Bakıdan sohbət gedir. Türkiyədə 1916-cı ildə çap olunub”-deyə professor Qasımlı vurğuladı.
Qeyd edək ki, "Kitabi-Dədə Qorqud" ilk dəfə 1916-cı ildə Türkiyədə türkiyəli tədqiqatçı Kilisli Rifat tərəfindən həmin dövrdə istifadə olunan ərəb əlifbası ilə nəşr olunub. 1938-ci ildə türkiyəli tədqiqatçı Orxan Şaiq Gökyay dastanı ikinci dəfə nəşr etdirib. Qeyd etmək lazımdır ki, hər iki kitabın nəşri dastanın orijinal əlyazma nüsxəsinə deyil, üzü köçürülmüş orijinal mətn nüsxəsinə əsaslanıb.
İradə SARIYEVA
P.S.Bu mövzu polemikaya açıqdır və bu istiqamətdə “Dədə Qorqud” dastanı ilə bağlı maraqlı fikirləri olanların da mövqeyini dərc edə bilərik.
