Ermənilərin Azərbaycan cəmiyyətinə inteqrasiyasının "Xorvat modeli" - ilginc elementlər...

Son günlər Qarabağda yaşayan ermənilərin Azərbaycan cəmiyyətinə hansı formada reinteqrasiya olunacağı ilə bağlı mövzu aktiv müzakirə olunur. Hətta bu xüsusda Xorvat modelinin də adı çəkilir. Bir neçə gündür ki, Rusiya mediası da bu mövzunu aktiv müzakirə edir. Xorvat modeli nədir və bunun reinteqrasiya prosesinə nə kimi təsiri ola bilər?
Politoloq Yeganə Hacıyeva “Bakı-Xəbər”ə açıqlamasında bildirdi ki, Xorvat reinteqrasiya modeli Avropada uğurlu bir nümunə olaraq qəbul edilir: “ Ayrı-ayrı bölgələrin münaqişədən sonra yenidən ölkəyə inteqrasiyası ilə əlaqəli problemlərin həlli üçün təklif olunur. 1990-cı illərdəki Xorvatiya İstiqlal müharibəsi kontekstində Zaqreb Hökuməti Xorvatiyanın serblərin nəzarətində olan bölgələri - Serb Krayna Respublikası üzərində nəzarəti hərtərəfli bir yanaşma ilə bərpa etməyə çalışdı. Bu model siyasi, hüquqi və təhlükəsizlik tədbirləri, həmçinin infrastrukturun bərpası və zərər çəkmiş ərazilərdə iqtisadi inkişafın təşviqi səyləri daxil olmaqla bir neçə əsas komponentin birləşməsindən ibarətdir. Xorvatiya hökuməti zərərçəkmiş ərazilərdə mərkəzi hökumətin nəzarəti altında bir idarəetmə sistemi yaratmağı hədəfləyib. Bu model barışığı təşviq, köçkünlərin geri qaytarılmasını təmin etmək və mərkəzi hökumətin nəzarəti altında işləyən bir idarəetmə sistemi yaratmaq məqsədi daşıyırdı. Bu baxımdan Xorvat reinteqrasiya modeli infrastrukturun bərpasının, iqtisadi inkişafın təşviqinin və zərər çəkmiş ərazilərdə sosial-iqtisadi disbalansın aradan qaldırılmasının vacibliyini vurğulayır. Bura nəqliyyat şəbəkələrinə, kommunal xidmətlərə, səhiyyəyə, təhsilə və iş təşəbbüslərinə investisiyalar daxildir. Məqsəd yaşayış şəraitini yaxşılaşdırmaq və geri dönən əhaliyə imkanlar yaratmaqla müxtəlif icmalar arasında iqtisadi inteqrasiyanı və əməkdaşlığı təşviq etməkdir.
Erməni sakinlərin inteqrasiyası asan proses deyil və separatizmin kökü qazıldıqdan dərhal sonra onlarla birbaşa təmaslar çətin alınır. Amma mərhələli şəkildə kontraktlar olacaq. Hələ ki, bu dialoqun Yevlaxdakı və Xocalıdakı görüşlə təməli qoyulub və davamı gələcək.
Bundan başqa, Qarabağda yaşayacaq erməni əhalisinin zamanla gözü Azərbaycan bayrağını görməyə, hər yerdə "Stepanakert" yox, Xankəndi, "İvanyan" deyil, Xocalı yazılan lövhələrlə qarşılaşmağa hazır olmalıdır. Onlar üçün dövlət sosial-iqtisadi paket də elan edəcək. Həmçinin, təhsil, dil, din, bələdiyyə hüquqları verilir. Məktəblərdə erməni dilində dərs keçiləcək, öz dini rituallarını, bayramlarını kilsələrdə sərbəst şəkildə keçirəcəklər. Amma heç bir küçədə, heç bir məntəqədə "artsax" lövhəsi olmayacaq.
Həmçinin, separatçı qurumlar özünü buraxacaq, marionet rejimin qalıqları ləğv ediləcək, atributlar söküləcək, "artsax" yazılan sözlər yığışdırılacaq. Təbii ki, uzun və mürəkkəb prosesdir. Amma mümkündür.
Qeyd edək ki, bu, üzərində işlənilən modellərdən biri ola bilər. Çünki integrasiyanın daha uğurlu modelinin tapılması üçün mövcud uğurlu modellərin strukturu götürülməklə regional və mental xsysiyyətlər əlavə edilməli, xüsusilə tarixi dərslərdən nəticə çıxarmaqla davam həyata keçməlidir”.
Məhəmmədəli QƏRİBLİ