Bu gün Azərbaycanın dünya birliyinə inteqrasiyası fonunda ən çox diqqət çəkən hadisələrdən biri də ölkəmizlə Mərkəzi Asiya dövlətləri arasında dünamik inkişaf edən münasibətlərdir.
Hazırda qarşılıqlı əməkdaşlığın dərinləşdirilməsi, inteqrasiya prosesi hər iki tərəf üçün xüsusi diqqət mərkəzində yer alır. Azərbaycan prezidenti İlham Əliyevin Mərkəzi Asiya Dövlət Başçılarının 5-ci Məşvərət görüşünə fəxri qonaq qismində dəvət olunması və iştirak etməsi də qeyd edilənlərin təzahürüdür.
- Azərbaycan Mərkəzi Asiya üçün əlverişli tranzit imkanlar vəd edir
Qeyd edək ki, Mərkəzi Asiya Sovet İttifaqının dağılmasından dərhal sonra beynəlxalq səhnəyə yeni ölkələrin: Qırğızıstan, Qazaxıstan, Tacikistan, Türkmənistan və Özbəkistanın çıxması ilə dünya miqyasında xüsusi diqqət çəkən regiona çevrilib. Bu fonda Azərbaycan üçün Mərkəzi Asiya tarixən qarşılıqlı maraqlar zonası, hərbi-siyasi, ticarət-iqtisadi, mədəni-humanitar sahələrdə imtiyazlı əməkdaşlıq üçün mühüm tərəfdaşdır.
Azərbaycan artıq bütün Mərkəzi Asiya dövlətləri ilə strateji tərəfdaşlıq əlaqələri qurub. Ən yüksək səviyyədə müntəzəm konstruktiv siyasi dialoq da qeyd edilənlərin göstəricisdir. Yuxarıda qeyd olunduğu kimi Mərkəzi Asiya iqtisadi miqyası, inkişaf səviyyəsi, demoqrafik potensialı, dünya ticarət və inteqrasiya birliklərinə daxil olması, investisiya mühiti və tənzimləmə praktikası ilə fərqlənən beş ölkəni birləşdirir. Son illər daxili siyasi proseslərin və xarici amillərin təsiri altında region dəyişir. Tacikistan istisna olmaqla, bütün ölkələrdə posrsovet dönəmində hakimiyyət dəyişikliyi baş verib ki, bu da dövlətlərin iqtisadi strategiyalarının dəyişməsi ilə müşayiət olunub. Bir vaxtlar əlverişsiz investisiya mühitinə malik qapalı iqtisadiyyat olan Özbəkistan 2016-cı ildə siyasi rəhbərliyin dəyişməsindən sonra biznes mühitinin yaxşılaşdırılmasına və ölkəni investisiyaların açılmasına diqqət yetirməklə böyük bazar islahatına başlayıb. Hətta təcrid kursu ilə regionun ən qapalı iqtisadiyyatı olan Türkmənistan da regiondakı qonşuları ilə əməkdaşlığı inkişaf etdirməyə, iri beynəlxalq və regional layihələrdə iştirak etməyə hazır olduğunu nümayiş etdirməyə başlayıb. Bu və ya digər dərəcədə regionun bütün ölkələri cəlbedici investisiya mühitinin yaradılması, iqtisadiyyatlarının modernləşdirilməsi, onların rəqəmsallaşması ilə qlobal tendensiyalara uyğunlaşdırılması və qlobal nəqliyyat dəhlizlərinə inteqrasiyası istiqamətində kurs müəyyən edib. Halbuki, yaxın vaxtlara qədər bölgə ciddi şəkildə bölünmüşdü. Ölkələr arasında münasibətlərdə gərginlik, inamsızlıq, rəqabət var idi. Regiondaxili ticarət-iqtisadi qarşılıqlı fəaliyyətin əhatə dairəsi məhdud idi. Bölgənin birləşməsi tendensiyası yalnız 2018-ci ildə inkişaf etməyə başladı. Qonşularının iştirakı olmadan milli inkişaf problemlərini həll etməyə üstünlük verən Mərkəzi Asiya dövlətləri bunun çətin olduğunu gördü. Elə bundan irəli gələrək, ölkələr dövlətlərarası ziddiyyətləri aradan qaldırmaq üçün səylər göstərməyə başladılar. Nəqliyyat və logistika qarşılıqlı əlaqəsini gücləndirməyə və beştərəfli qarşılıqlı fəaliyyət formalarını inkişaf etdirməyə cəhdlər edildi. ərkəzi Asiya Dövlət Başçılarının Məşvərət görüşləri də bundan xəbər verir. Amma indi Mərkəzi Asiyanın dünya bazarlarına inteqrasiyası da ön plana çıxır və bu fonda diqqət də Azərbaycan üzərində fokuslanır. İlk növbədə o baxımdan ki, Azərbaycan Mərkəzi Asiya üçün əlverişli tranzit imkanlar vəd edir.
- Ölkələrimiz əməkdaşlığın yeni formatını yaradırlar
Mərkəzi Asiya Dövlət Başçılarının 5-ci Məşvərət görüşünə Azərbaycan prezidentinin dəvət edilməsi müstəsna önəm kəsb edir. Bu, əməkdaşlığın, inteqrasiyanın yeni formatının yaranması deməkdir. Həmin tədbirdə çıxışı zamanı prezident İlham Əliyev qeyd edib: “Azərbaycanı və Mərkəzi Asiya ölkələrini xalqlarımızın çoxəsrlik qardaşlıq münasibətləri bağlayır. Ortaq mədəni köklər dövlətlərarası əlaqələrin möhkəm bünövrəsini təşkil edir.
Otuz ildən artıqdır ki, biz müstəqil dövlətlər kimi həm ikitərəfli, həm çoxtərəfli formatda fəal şəkildə qarşılıqlı fəaliyyət aparırıq, bir-birimizin müstəqilliyini, suverenliyini və ərazi bütövlüyünü dəstəkləyirik, iqtisadi əlaqələri fəal şəkildə inkişaf etdiririk. Mərkəzi Asiya və Azərbaycan artan iqtisadiyyatı, demoqrafiyası və geosiyasi potensialı ilə dünya siyasətində strateji əhəmiyyətə malik olan vahid tarixi-mədəni coğrafi regiondur. Mən Məşvərət Şurasının işində ilk dəfədir iştirak edirəm və əminliyimi bildirirəm ki, regional əməkdaşlığın bu formatı ölkələrimizin və xalqlarımızın daha da yaxınlaşmasına zəmin yaradacaq”. Nəzərə alınmalıdır ki, ölkələrimizi çox şeylər birləşdirir: coğrafi yaxınlıq, tarixi, dinuini, mədəni və şəxsiyyətlərarası əlaqələr, eyni öklər və sair. Dövlətlərin müstəqillik illərində iqtisadi münasibətlərin tənzimlənməsi və regionlararası əməkdaşlıq təcrübəsi sahəsində geniş qanunvericilik bazası hazırlanıb. Nəqliyyat infrastrukturunun qarşılıqlı əlaqəsi və Mərkəzi Asiya karbohidrogenlərinin xarici bazarlara tranzitinin təmin edilməsində Azərbaycanın xüsusi rolu artır. Ölkəmiz Mərkəzi Asiyanın mühüm ticarət tərəfdaşı kimi çıxış edir. Elə ikitərəfli əməkdaşlığın mühüm meyarlarından biri qarşılıqlı ticarətin və sərmayələrin artımıdır. Sevindirici haldır ki, həmin iki istiqamət üzrə göstəricilər davamlı artıma malikdir. Keçən il Azərbaycanın Mərkəzi Asiya ölkələri ilə ticarət dövriyyəsi 3 dəfədən çox, bu ilin 7 ayı ərzində isə daha 50 faiz artıb. Mərkəzi Asiyanın xarici aktorlar üçün cəlbediciliyi regionun zəngin təbii ehtiyatları və əhəmiyyətli kənd təsərrüfatı və istehsal potensialı ilə bağlıdır. Böyük karbohidrogen (Türkmənistan, Qazaxıstan, Özbəkistan), mis (Qazaxıstan, Özbəkistan), uran (Qazaxıstan, Özbəkistan, Tacikistan, Qırğızıstan), nadir torpaq və qiymətli metallar (Tacikistan, Özbəkistan və Qırğızıstanda qızıl və gümüş) yataqları var. Bu təbii sərvətlərin dünya bazarlarına çıxarılmasında Azərbaycan Mərkəzi Asiya üçün müstəsna önəm kəsb edir. O da qeyd edilməlidir ki, son zamanlar dünyanın güc mərkəzlərindən regiona maraq nəzərəçarpacaq dərəcədə artıb. Ekspertlər Mərkəzi Asiyada aparıcı dövlətlərin “böyük oyunu”nun yeni raundundan danışırlar. Bu maraq çox vaxt geosiyasi xarakter daşıyır. Amma Mərkəzi Asiya ölkələrinin Azərbaycanın da təmsil olunduğu Türk Dövlətləri Təşkilatında bir araya gəlməsi onlara kənar təsirlərin qarşısının alınmasında mühüm rol oynayır.
Tahir TAĞIYEV
Yazı Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyilə çap olunur.
