Azərbaycanda bankların böyük əksəriyyəti ya kreditləşməni tamamilə dayandırıb, ya da ciddi şəkildə məhdudlaşdırıb.
Bayram ərəfəsində bir neçə banka kredit üçün müraciət edən vətəndaşların redaksiyamıza verdikləri məlumata görə, bankların bir qismi müraciəti rədd edib, kreditləşməni dayandırdıqlarını bildirib. Digər banklar isə kredit verilməsi üçün daşınmaz əmlak və ya qızıl girovu qoyulmasını tələb ediblər. Qeyd edək ki, girov tələbi bütün banklar tərəfindən sərtləşdirilib: istər istehlak kreditləri, istərsə də biznes kreditləri üzrə.
- Natiq Cəfərli: “Kreditləşmənin dayanması, faktiki olaraq, bütün iqtisadiyyatın dayanması deməkdir”
Məsələ ilə bağlı fikir bildirən iqtisadçı-ekspert Natiq Cəfərli qeyd etdi ki, Azərbaycanda bankların böyük əksəriyyəti ya kreditləşməni tamamilə dayandırıb, ya da ciddi şəkildə məhdudlaşdırıb. Bir çox bankr isə faizləri qaldırıb: “Faizlərin artırılması, daha sərt kreditləşmə siyasətini həyata keçirməkdənsə, Mərkəzi Bank, özəl banklar və hökumətin birgə ortaq komissiyası qurulmalıdır. Birgə komissiya qurmaqla həm iqtisadiyyatda zəifləmənin qarşısını almaq, həm də kreditlərin təhlükəsizliyini təmin etmək üçün konsepsiya hazırlanmalıdır. Çox təəssüf ki, bununla bağlı heç bir addım atılmayib. Kreditin faizini qaldırmaqla, ya da kredit verməyi dayandırmaqla bank sektorundakı böhranı önləmək mümkün deyil və əksinə, bu addımlar böhranı daha da dərinləşdirə bilər. Çünki məhdudiyyət addımları ilə bank sektorunda olan problemlərin həll edilməsi mümkünsüzdür. Faizləri ona görə qaldırdılar ki, depozit faizləri artdı. Yəni sığortalanan depozit faizləri 10 faizdən 12 faizə qaldırıldı. Banklar da bundan istifadə edərək kredit faizlərini qaldırmaq yolunu tutdular.
Banklar kreditləri ona görə azaldırlar ki, risqləri dəyərləndirirlər. Ölkədə iqtisadi aktivliyin çox aşağı olduğu bir şəraitdə banklar risq edib kreditləşməyə getmək istəmirlər. Məlumdur ki, həm istehlak, həm də biznes kreditlərinin geri qaytarılması problemləri artacaq. Biz öncədən xəbərdarlıq etmişdik. İndiki şəraitdə, təqribən sentyabr, oktyabr aylarında problemli kreditlərin həcmində kəskin artım müşahidə olunacağı gözlənir. Bu risqləri nəzərə alaraq, bank sektoru çalışır ki, kreditləri daha güvənilən xətlərlə ayırsın. Yəni geri dönməsinə 100 faiz əmin olduqları xətlərə kredit verməyə çalışırlar. Bu da ümumi iqtisadi vəziyyətə, əksinə, mənfi təsir göstərən amildir”.
İqtisadçının sözlərinə görə, bütün dünya pandemiyadan sonra, yaxud da pandemiya dövründə, əksinə, daha ucuz kredit verməklə, daha bol kreditlərə çıxış imkanları yaratmaqla kiçik və orta sahibkarlığı həm ayaqda tutmağa, həm iş yerlərinin bağlanmasının qarşısını almağa çalışır, həm də istehlak kreditləri vasitəsilə ticarəti canlı tutmaqla iqtisadiyyatın yenidən dirçəlməsini təmin etməklə məşğuldur. Ancaq bizdə vəziyyət fərqlidir: “Nəzərə almaq lazımdır ki, iqtisadiyyatın kreditləşməsinin azalması, nəticə etibarilə, ümumi iqtisadi vəziyyətə mənfi təsir göstərir. İqtisadi aktivliyin azalması sonunda bankların özünə ziyandır. Ona görə də belə primitiv qaydalar qəbul etməkdənsə, yəni faizlərin artırılmasını, daha sərt kreditləşmə siyasətini həyata keçirməkdənsə, Mərkəzi Bank, özəl banklar və hökumət birgə ortaq komissiya qurmalı idilər. Necə ki, bunu bir çox Avropa ölkəsi, hətta Rusiyada etdilər. Belə birgə komissiya qurmaqla həm iqtisadiyyatda zəifləmənin qarşısını almaq, həm də kreditlərin təhlükəsizliyini təmin etmək üçün konsepsiya hazırlamalıdırlar. Çox təəssüf ki, bununla bağlı heç bir addım atılmayıb”.
- Əkrəm Həsənov: “Bankların kreditləşməni məhdudlaşdırmasının əsas səbəbi manatın məzənnəsi ilə bağlıdır”
Bank sahəsi üzrə ekspert, hüquqşünas Əkrəm Həsənovun sözlərinə görə, bankların kreditləşməni məhdudlaşdırmasının əsas səbəbi manatın məzənnəsi ilə bağlıdır: “Banklar ehtiyat edirlər ki, yenidən devalvasiya baş verəcək. Heç bir bank bu prosesdən uduzmaq istəmir. Çünki bir çox şəxs məhz devalvasiya ehtimalını nəzərə alaraq manatla kredit götürüb dollara çevirir. Banklar da bunun qarşısını almaq üçün kreditləşməni ya dayandırır, ya da məhdudlaşdırırlar. Digər bir səbəb budur ki, rəsmi açıqlamalara rəğmən, bankların sərbəst vəsaitləri məhduddur. Mərkəzi Bank onlara kredit vermir, milli valyutaya təzyiqlərin artmasından ehtiyatlanır. Hesab edir ki, banklar verilən vəsaitləri ya kredit kimi paylayacaqlar, ya da dollar alışına buraxacaqlar. Hər iki halda manat üzərində təzyiqlər artacaq. Bu acı təcrübə 2014-2015-ci illərdə artıq yaşanıb. Bütün bunların nəticəsində hamı gözləmə mövqeyinə keçib. Kreditlər ya verilmir, ya da çox yüksək faizlə verilir. Bu gün nəinki milli valyutada istehlak kreditlərini, heç biznes kreditlərini də 20 faizdən aşağı tapmaq mümkün deyil. Eyni zamanda, banklar məcburən girov tələbini sərtləşdirirlər ki, kredit götürənlər qaytarmasalar, borcu geri almaq imkanı olsun. Dövlətin devalvasiya nəticəsində itkiləri kompensasiya etməsi, bir sıra problemli kreditlərin restrukturizasiyasını dəstəkləməsi insanlarda məsuliyyət hissini bir qədər də azaldıb. Əksər insan elə hesab edir ki, 10 min kredit götürüm, imkan olar verərəm, imkan olmaz, əvvəl-axır, dövlət kömək edəcək”.
Həmsöhbətimiz onu da əlavə etdi ki, kreditləşmənin dayanması, faktiki olaraq, bütün iqtisadiyyatın dayanması deməkdir: "İqtisadiyyatın inkişafı dayanmış vəziyyətdədir. Bu, bütün dünyada yaranan problemdir. Əksər ölkədə dövlətlər banklara ucuz kredit xətti açırlar, ayrı-ayrı kredit növlərinə dövlət zəmanəti tətbiq edirlər ki, iqtisadiyyatda canlanma bərpa olunsun. Bizdə isə, əksinə, Mərkəzi Bank uçot dərəcəsini dəyişməyib, banklara kredit vermir”.
Günel CƏLİLOVA
