Dilçi alim Şahlar Göytürkün “arvad” sözünə izahı mübahisə doğurdu
“Mən də bu sözün "həyat yoldaşı" mənasında işlənməsinin əleyhinəyəm. Bu söz ərəb mənşəli “aurat” sözündən götürülüb. Cahiliyyət dövründə ərəblər qadına həyat yoldaşı kimi yox, özlərinin bioloji həzzi kimi baxırdılar. Bu söz daha çox “örtülmüş yer”, “ayıbın örtülən yeri” mənasında işlədilir.
Bu söz bizim dilimizdə “övrat” kimi sabitləşib. Düzdür, həmin məna unudulub, “kişinin arvadı”, “qadını” mənasında işlədilir, amma “aurat” sözü gələnə qədər də dilimizdə “xanım” sözü işlənib. Hazırda bizdə “arvad” sözünün qarşılığı olaraq “həyat yoldaşı” kimi çox gözəl bir ifadə var”. Bunu mətbuata Dövlət Dil Komissiyası yanında Monitorinq Mərkəzinin şöbə müdiri, dilçi alim Şahlar Göytürk bildirib.
O vurğulayıb ki, “arvad” sözünün hüquqi termin kimi işlədilməsindən narazılığını ifadə edib: “Hüquqda həyat yoldaşı anlamında “ər-arvad” sözü qalır. Düşünürəm ki, arvad sözünü “həyat yoldaşı” ifadəsi ilə əvəz etmək daha doğru olar. Amma qalan hallarda, yəni məişətdə bu söz mənfi çalarını saxlamaqdadır. “Arvad” sözü həm dilimizdə qazandığı semantikasına - yəni mənfi mənasına görə (məsələn, arvad kimi danışmaq, arvadağız), həm də ərəb dilindən gələn mənasına görə uğurlu söz deyil.
Kobud mənası olduğuna görə hesab edirəm ki, bu söz “həyat yoldaşı” ilə əvəz edilməlidir”.
Ş.Göytürk “arvad” sözünün nə üçün Azərbaycan dilinin orfoqrafiya lüğətindən çıxarılmaması məsələsinə də münasibət bildirib: “Biz lüğətdən söz çıxarmağı təklif edə bilmərik. Ona görə ki, bu söz əgər işlənirsə, lüğətdən çıxarılmır. Sadəcə olaraq burada terminin əvəz olunmasından söhbət gedə bilər. Hesab edirəm ki, biz “arvad”ı “həyat yoldaşı” ilə əvəz etsək, o söz tədricən dildən çıxacaq.
Dilimizdə orfoqrafiya lüğətinə söz birləşmələri yox, sözlər daxil edilir. Ona görə də, “həyat yoldaşı”nı lüğətdə verə bilmirik. Amma bu gün çoxluq bu sözü “həyat yoldaşı” şəklində işlədir. Dediyim kimi, burada əsas problem “arvad” sözünün hüquq termini kimi konstitusiyada öz əksini tapmasıdır. Düşünürəm ki, gələcəkdə bu sözü “həyat yoldaşı” ilə əvəz etsələr, daha doğru olar”.
Ş.Göytürk Azərbaycan dilinin orfoqrafiya lüğətində “eş” sözünün də verildiyini xatırladaraq söyləyib ki, “arvad” sözü yerinə bu sözdən də istifadə etmək olar.
Ş.Göytürkün irəli sürdüyü fikirlər ictimaiyyət tərəfindən narazılıqla qarşılanıb.
Son zamanlar bəzi alimlər çıxıb dillə bağlı əllaməçilik edirlər, hansısa sözlərin dilimizə yad olduğunu iddia edirlər. Dilimzdə əsrlər boyu formalaşan, özünə yaşamaq haqq qazanan sözlər var ki, onlara toxunmaq olmaz. Ərəb dilində “arvad” sözünün hansı anlam daşıdığını deyə bilmərik, amma bu söz dilimizdə əsrlərdir ki, vətəndaşlıq statusu qazanılıb və hörmətli bir müraciət kimi işlənilir. Bəzi alimlər Ərəb dilində " onlara toxunmaq olmaz. yaşamaq haqq qazanan ad olduğunu iddia edirlər. hesab edirlər ki, dildə süni şəkildə “islahatlar” aparmaq olmaz. Dilə qarşı əlamməçilik edənlərin heç də məqsədinin dilə xidmət etmədiyinin olduğunu deyən ekspertlərin fikrincə, bəziləri dildə “yenilik” etmək iddiasına düşüblər. Folklordan, bədii ədəbiyyatdan tutmuş məişətimizə qədər “arvad” sözünə rast gəlinir, bu baxımdan “həyat yoldaşı” sözü “arvad” sözündən cavandır.
- “Öz sözümüzü dilimizdən çıxarıb hansısa sözləri basmaqəlib edib istifadə edə bilmərik”
Görkəmli dilçi alim, filologiya elmləri doktoru, professor Fəxrəddin Veysəlli “Bakı-Xəbər”ə şərhində bildirdi ki, dilə və dildə vətəndaşlıq statusu qazanan, əsrlərdir insanların həyatında, məişətində, dil mədəniyyətində yer tutan, kütləvi olaraq işlədilən sözlərə toxunmaq olmaz. “Arvad” sözünün əsrlərdir ki, dilimizdə oturuşduğunu deyən professor Veysəllinin sözlərinə görə, dil hadisəsi həssaslıq tələb edən məsələdir, ona görə də hər kəs buna həssaslıqla yanaşmalıdır. F.Veysəlli hesab edir ki, son zaman dilə süni şəkildə müdaxilə edənlər peşəkar dilçilər deyil, dil hər kəsin baş vuracağı, müdaxilə edəcəyi bir sahə deyil. Dilə bu cür yanaşmaların mənasız olduğunu deyən Fəxrəddin Veysəlli bildirdi ki, dildə bir söz əsrlərdir yaşayırsa ona toxunmaq olmaz. “Bəzi aşıqların sözü qurtaranda ancaq saz çalır və “yarım-yarım” deyir. Məndə dilimizə müdaxilə edə, hansısa sözlərin çıxarılmalı olduğunu iddia edənləri sözü qurtaran aşıqlara bənzədirəm. Dlimizdə əsrlərdir ki, oturuşmuş sözlər var və onlar bizim dilimizin qanuni sözləridir. Yəni necə “arvad” sözünü dilimizdən çıxarmaq lazımdır. Elə bilir ki, dil riyaziyyatdır, fizikadır, nə isə kəşf edir. Heç vaxt elə şey ola bilməz. Əgər xalq bu sözü işlədirsə demək xalq bunun mənasını, statusunu başa düşür və normal da işlədir”.
Bəzilərinin dilimizə qarşı bu cür amansız davranmasına, sözlərə düşmən münasibət göstərməsinə gəlincə, F.Veysəlli bildirdi ki, bu yolu tutanların bəziləri dilçi deyil və onlar populyar olmaq, gündəmdə qalmaq üçün bu cür açılamalar verir: “Belə adamların danışmağa sözü olmur və dilimizdəki sözlərə əl atmağa başlayır. Dil əsrlərdən bəri cilalanıb gəlmiş bir məfhumdur. O sözün mənasını xalq bilməsə işlətməz. Anlaya bilmirəm ki, “arvad” sözü dilmizdən niyə çıxarılmalıdır? Bu söz dilimizdə qalmalıdır. “Eş” sözü bu sözü əvəz edə bilməz. Bizim öz dilimiz, mentalitetimiz, keçmişimiz, mədəniyyətimiz var. Biz axı öz sözümüzü dilimizdən çıxarıb hansısa sözləri basmaqəlib edib istifadə edə bilmərik. Bizim əsrlərdən bəri işlənən və vətəndaşlıq hüququ qazanan sözlərimizə bu cür yanaşmaq olmaz. İlk növbədə xalqa müraciət edilməlidir ki, xalq bu sözü necə işlədir, başa düşürmü, bunun mənasını dərk edirmi? Yoxsa filankəs belə deyir, biz də belə deyək. Belə olmaz. Bu kimi məsələləri gündəmə gətirənlərə vaxtında yaxşı cavab vermək lazımdır ki, bir də bu cür danışmasınlar. Xalq arasında “həyat yoldaşı” sözü nadir işlənir, “arvad” sözü isə mütamadi olaraq işlənir. Xalqın gözü ən yaxşı sərrafdır. Xalq bu sözü işlədir. Xalqın işlətdiyi sözə bu cür yanaşmaq düzgün deyil”- deyə F.Veysəlli bildirdi.
İradə SARIYEVA
