Arazın o tayı, bu tayı arasında yeni iqtisadi bağlar qurulur
Azərbaycan-İran münasibətləri çoxşaxəli olmaqla indi özünün yeni inkişaf mərhələsinə qədəm qoyur. Bu fonda xüsusi diqqət cəlb edən məqamlardan biri odur ki, ölkəmizin Cənubi Azərabaycanda yer alan vilayətlərlə iqtisadi əməkdaşlığı özünün daha dinamik mərhələsinə daxil olur.
İranın Şərqi Azərbaycan valisinin müavini Mortaza Məhəmmədzadə də qeyd edir ki, İranın şimal-qərb vilayətləri rəhbərlərinin prezident Məsud Pezeşkianın rəhbərlik etdiyi nümayəndə heyətinin tərkibində Azərbaycana səfər etmələri çox əhəmiyyətlidir. Bu vilayətlər əsasən Azərbaycan ilə sərhəddə yerləşir və ticarət əlaqələrinə malikdirlər.
O bildirib ki, ötən il İran ilə Azərbaycan arasında ticarət dövriyyəsinin həcmi 647 milyon dollar təşkil edib: “Əvvəlki illərlə müqayisədə artım müşahidə edilib. Lakin hər iki dövlətin iqtisadi potensialı dövriyyənin artmasına imkan verir. Vilayət rəhbərlərinin səfərdə iştirakı qarşılıqlı əlaqələrin bərpasına imkan verib. Səfərin uğurla başa çatması Şərqi Azərbaycan vilayəti üçün də əhəmiyyətlidir. Araz çayının hər iki sahilində investisiya platformalarının yaradılması tərəflərin iqtisadi inkişafını sürətləndirəcək və bu perspektivdə iş yerlərinin açılması, ticarətin çiçəklənməsi, iqtisadi imkanların artması mümkün olacaq”. Mortaza Məhəmmədzadə qeyd edib ki, Azərbaycan ilə idxal-ixrac əməliyyatlarının həyata keçirilməsində sərhədyanı vilayətlərin böyük rolu var: “Prezidentin rəhbərliyi ilə Azərbaycanda səfərdə olan nümayəndə heyətinin tərkibində vilayət rəhbərlərinin olması təkcə iqtisadi deyil, eyni zamanda, mədəni və siyasi əməkdaşlıq əlaqələrinin də inkişafına geniş imkanlar açacaq”. "Nasr news" nəşri bu fonda yazır ki, Azərbaycan-İran sərhədində Araz çayının sahilində yol salınır. Bildirilir ki, son iki ildə Zəngəzur avtomobil yolunun tikintisinin müzakirəsi ilə bağlı İran hökuməti, nəhayət, Azərbaycanla müqaviləyə əsasən, Bakı-Ağbənd-Kəlalə-Culfa avtomobil yolunun tezliklə tikilməsinə dair razılığa gəlib. Mənbə ekspertlərin müşahidələri və Azərbaycan mediasının açıqlamalarına istinadla bildirib ki, Azərbaycan xeyli maliyyə vəsaiti ayırmaqla öz ərazisində bu layihənin 60 faizdən çoxunu İranın Kəlalə keçidinə qədər tamamlayıb, hətta körpü və terminalın tikintisini də uğurla bitirib: "Sözügedən terminal İranın Kəlalə və Azərbaycanın Ağbənd qəsəbələri arasında 19 hektar ərazidə tikiləcək. Azərbaycan terminalın tikintisindən əlavə hətta bu mühüm yol tikintisi layihəsinin əhəmiyyətli hissəsinin asfaltlanmasına da başlayıb. Amma İranın Kəlalədən Naxçıvan sərhədinə qədərki hissəsi 107 kilometrə yaxındır. Tikilməkdə olan bu yolun iki ayrı zolaqda eni təxminən 14 metrdir. Yolun çəkilişini keçən ilin noyabr ayından etibarən "Xatəmül-Ənbiya" qərargahının "Aşura" şirkəti həyata keçirir. Dərc olunan sənədlərə əsasən, İran və Azərbaycan arasında bu bölgədə dəmir yolu xətti olmadığı üçün Şərqi Azərbaycan əyalətində Arazın cənub sahillərində 53 kilometrlik dəmir yolu xəttinin tikilməsi qərara alınıb". Yaxın Şərq siyasəti üzrə iranlı ekspert Məhəmməd Xətibi bildirir ki, bütün bunlar hər iki ölkə üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir: “Bu gün İran və Azərbaycan arasındakı iqtisadi münasibətlər kifayət qədər yüksək səviyyədədir və ardıcıl şəkildə inkişaf edir. Bunu həm qarşılıqlı ticarət dövriyyəsinin həcmi, həm də son zamanlar dövlət başçıları – Məsud Pezeşkian və İlham Əliyev arasında keçirilən yüksəksəviyyəli görüşlər təsdiqləyir. Tərəflər qarşılıqlı faydaya əsaslanan əməkdaşlığın dərinləşdirilməsinə sadiqlik nümayiş etdirirlər. Bu əməkdaşlığın əsas istiqamətləri enerji, nəqliyyat infrastrukturu və sərhəd ticarətidir. Birgə enerji layihələrinin reallaşdırılması, beynəlxalq nəqliyyat dəhlizlərinin inkişafı və sərhədyanı ərazilərdə ticarətin genişləndirilməsi təkcə ikitərəfli iqtisadi əlaqələri möhkəmləndirməyəcək, eyni zamanda regionun sabitliyinə və davamlı inkişafına da əhəmiyyətli töhfə verəcək”.
Ekspert qeyd edir ki, Araz dəhlizi layihəsi də yeni iqtisadi imkanlar açır: “Araz dəhlizi region ölkələrinin ərazi bütövlüyünü təmin etmək baxımından mühüm rol oynayır və bəzi digər təklif olunan tranzit marşrutlarından fərqli olaraq, geosiyasi mübahisələrdən kənardır. Dəhlizin İran ərazisindən keçməsi Azərbaycanın Tehranla davamlı diplomatik əlaqələr saxlamasına şərait yaradır, bu isə regional əməkdaşlığın möhkəmlənməsinə xidmət edir. Bu marşrut ticarət və yükdaşımaların xarici təzyiqlər və məcburi ərazi güzəştləri olmadan azad şəkildə həyata keçirilməsini təmin edir. Ümumilikdə, Araz dəhlizi iştirakçı ölkələr üçün iqtisadi inkişaf, siyasi sabitlik və ərazi bütövlüyünün qorunması baxımından ən real və münaqişədən uzaq tranzit marşrutu kimi çıxış edir”. Ekspert diqqəti həm də ona yönəldir ki, Şimal-Cənub dəhlizi İran, Azərbaycan və daha geniş Avrasiya regionu arasında ticarətin inkişafı və nəqliyyat əlaqələrinin yaxşılaşdırılması üçün əsas təşəbbüslərdən biridir: “Bu strateji marşrut Hind okeanı və Körfəzi Rusiya, Şimali Avropa ilə birləşdirən mühüm tranzit arteriyası kimi çıxış edir. Ənənəvi dəniz yolları ilə müqayisədə nəqliyyatın vaxtını və xərcini əhəmiyyətli dərəcədə azaldır. İran üçün bu dəhliz onun regional ticarət mərkəzi kimi mövqeyini gücləndirir və Avrasiya bazarları ilə daha sıx iqtisadi inteqrasiyanı təşviq edir. Azərbaycan isə Şimal–Cənub dəhlizində İranla Rusiya arasında yükdaşımaları təmin edən tranzit ölkə kimi həlledici rol oynayır. Bu dəhliz iştirakçı ölkələrə ticarət tərəfdaşlıqlarını şaxələndirməyə, ənənəvi marşrutlardan asılılığı azaltmağa və logistika effektivliyini artırmağa imkan verir. Dəhliz boyunca infrastrukturun – o cümlədən dəmir yollarının genişləndirilməsi, avtomobil yollarının müasirləşdirilməsi və liman obyektlərinin təkmilləşdirilməsi, inkişafı onun iqtisadi üstünlüklərini daha da artıracaq. İran və Azərbaycan Şimal–Cənub dəhlizinin əsas hissələrindən biri olan Astara yük terminalı layihəsini birgə reallaşdırırlar. Eyni zamanda, 2028-ci ilə qədər tamamlanması planlaşdırılan Rəşt–Astara dəmir yolunun tikintisi davam edir. Bu layihə regionda logistika və ticarət əməliyyatlarının səmərəliliyini əhəmiyyətli dərəcədə artıracaq. İran ilə Azərbaycan arasında nəqliyyat əlaqələrinin genişləndirilməsi həm iqtisadi, həm də strateji baxımdan mühüm rol oynayır. Bu, ticarət dövriyyəsinin artmasına, qarşılıqlı əlaqənin güclənməsinə, tranzit üçün tələb olunan vaxt və xərclərin azalmasına xidmət edir”.
Samirə SƏFƏROVA
