Makron 8 Avropa dövlətinin lideri ola bilmədi - Trampın "acığına görüş" iflas etdi...
ABŞ olmadan Avropanın xarici siyasi, hərbi fəaliyyətinin az qala mümkünsüz olduğu Parisdə tələm-tələsək təşkil olunan fövqəladə sammit fonunda bir daha öz təsdiqini tapdı. Eyni zamanda bu tədbir Fransa prezidenti Emmanuel Makronun Avropa lideri olmaq arzusunun gözündə qalması ilə, əslində, buna qabiliyyətinin çatmadığını da təsdiqlədi.
Qeyd edək ki, Emmanuel Makron Almaniya, İtaliya, Polşa, İspaniya, Niderland və Danimarka, həmçinin Böyük Britaniya liderlərini Parisdə qeyri-rəsmi görüşə dəvət edib. Görüşdə Ukraynaya verilə biləcək təhlükəsizlik zəmanətləri müzakirə olunmalı və qərar qəbul edilməli idi.
Avropa liderlərinin vahid cəbhədən çıxış edəcəyi, Ukraynanı dəstəkləmək, Avropanın təhlükəsizliyini gücləndirmək üçün yeni təklifləri müzakirə edəcəyi gözlənirdi. Amma bu baş vermədi. Səkkiz Avropa ölkəsinin liderləri, həmçinin Avropa İttifaqı və NATO təsisatlarının nümayəndələrinin Parisdə təşkil edilmiş danışıqları birgə bəyanat olmadan başa çatıb. Təxminən üç saat davam edən danışıqların yekununda heç bir ümumi kommünike imzalanmayıb. Polşanın Baş naziri Donald Tusk bildirib: “Belə görüşlər qərarlarla başa çatmır, çünki bu hər hansı məcburi və yekun qərarlar qəbul edə bilən orqan deyil”. Almaniya kansleri Olaf Şolts jurnalistlərlə söhbətində etiraf edib ki, Aİ ölkələrinin öz sənaye və sosial sahələrinə zərər vermədən Kiyevə daha çox dəstək verməsi yalnız ayrıca maliyyələşdirmənin təşkili ilə mümkündür. Berlində yerləşən Avropa Xarici Əlaqələr Şurasının siyasi məsələlər üzrə aparıcı əməkdaşı Mayda Ruc qeyd edir: “Bir qrup Aİ ölkəsi aydın şəkildə bildirməli idi ki, pis və tələsik hazırlanmış Tramp sövdələşməsinin tərkib hissəsi deyillər, Ukraynaya dəstəyi davam etdirəcəklər. Amma bu baş vermədi”. Trampın Ukrayna və Rusiya üzrə elçisi Kit Kelloq deyib ki, Avropa sülh danışıqlarına birbaşa qatılmayacaq. Bundan sonra Avropanın narahatlığı daha da güclənib. Bir neçə gün öncə ABŞ müdafiə naziri Pit Heqset deyib ki, Vaşinqton daha əsas diqqəti Avropanın təhlükəsizliyinə yönəltmir. Bu isə qitənin təhlükəsizliyinə daha bir zərbə sayılır.
Vaşinqtonun hərəkətləri həyəcan yaradıb. Qitədəki Avropa liderləri Vaşinqtonun Ukrayna müharibəsinin başa çatdırılmasına birtərəfli saydıqları yanaşmasına necə cavab verməyi götür-qoy edirlər. Qitənin dərin ziddiyyətləri üstələyə biləcəyi, Ukrayna müharibəsini bitirmək, Rusiyanın öhdəsindən gəlmək üçün ortaya konkret strategiya qoyub-qoymayacağı aydın deyil. Varşavada yerləşən Piletski İnstitutunda Rusiya üzrə ekspert Yen Qarner qeyd edir: “Avropanın vaxtı daha çox müzakirəyə, bəyanatlar verməyə, çağırışlar etməyə gedib, nəinki sözlərini əməli ilə təsdiqləməyə, Ukraynaya konkret dəstək verməyə, yaxud özünün seçdiyi hər hansı siyasəti yürütməyə”. Avropa rəsmiləri xəbərdarlıq edirlər ki, tələsik razılaşdırılmış sülh, yaxud atəşkəs Ukraynaya və Avropanın daha geniş təhlükəsizliyinə zərbə vuracaq. Avropa Ukraynanın ən böyük maliyyə dəstəkçisidir, hətta Birləşmiş Ştatları belə üstələyir. Ancaq hərbi dəstəkdə geri qalır. Macarıstan və Slovakiyanı çıxmaqla, Avropada Ukraynaya dəstək böyükdür. Amma fikir ayrılığı da var. Yen Qarner qeyd edir: “Texniki baxımdan hamı yekdil fikirdədir. Problem ondadır ki, planlara daha detallı baxanda heç kəs razı deyil”. Avropanın ordusunun yaradılması buna ən yaxşı misaldır. Avropa liderlərinin bəziləri deyirlər ki, sülh sazişi razılaşdırılarsa, təhlükəsizliyin təminatı üçün Ukraynaya Avropanın hərbi qüvvələri yerləşdirilsin. Amma digər rəsmiləri, o cümlədən Aİ-nin xarici siyasət rəhbəri Kaya Kallas bu ideyanı rədd edir. Qarner deyir: “Avropanın bütün bu liderləri hələ də potensial ehtimalların içində çabalayırlar. Heç kim yekdil, hərtərəfli, işlək bir plan ortaya qoymayıb ki, konkret bunu etmək istəyirik. Və əlbəttə ki, Tramp, Putin, hətta Zelenskinin özü Avropanı ciddiyə almır”. Məsələ ilə bağlı iqtisadçı ekspert Natiq Cəfərli də maraqlı nüanslara diqqət edir. O xatırladır ki. 1945-1991-ci illər arasında ABŞ Qərbi Avropanın təhlükəsizliyinin təminatı üçün təqribən 50 trilyon dollar xərcləyib: “Təbii ki, bu xərclər SSRİ kimi bədheybətin və Moskvanın nəzarətində olan Varşava Müqaviləsi Təşkilatının qarşısını kəsmək üçün - ABŞ-SSRİ qarşıdurmasının nəticəsi idi. Amma məsələ odur ki, ABŞ Avropanın təhlükəsizliyinə trilyonlarla dollar xərclədiyi zaman Qərbi Avropa ölkələri hərbi xərclərini azaldıb, sosial-iqtisadi problemlərin həllinə pul xərcləməyə başladılar. 1970-ci ildə məlum oldu ki, məsələn, orta statistik belçikalı orta statistik amerikalıdan 2 dəfə yaxşı yaşayır – çünki Belçikanın təhlükəsizliyini ABŞ öz pulu hesabına təmin edir, həmin ölkənin hökumətləri isə müdafiə xərclərinə qənaət edib, rifah halı yüksək cəmiyyət qurur. 1980-ci ildə artıq Qərbi Avropanın istənilən ölkəsinin orta statistik vətəndaşı ABŞ-ın orta statistik sakinindən daha yaxşı yaşamağa, keyfiyyətli pulsuz təhsil, səhiyyə xidməti və sair almağa başladı. SSRİ dağılandan sonra ABŞ-ın “transatlantik-qlobalist” elitası bu yardımın əvəzinə Avropada öz siyasi tərəfdaşlarını, “psevdo-liberal klanları” hakimiyyətə gətirdi. Yəni SSRİ dağılandan, Rusiya zəifləyəndən sonra bütün diqqəti rəsmi Moskvanı “qucaqlayıb boğmağa” yönəltməkdənsə, öz ideologiyasını Avropada hakimi-mütləq qılmağa çalışdı. Bu ideologiya isə insanlığın təməl prinsiplərinə zidd idi – iqtisadiyyatda da “aşırı tənzimləmə” metodları ilə əsl liberal bazarı, rəqabəti, demokratiyanı, fikir azadlığını boğmağa başladılar. Tramp və komandasını “pulgir” kimi təqdim edən həmin “ideloji xətt” anlamır ki, 80 il Avropanın təhlükəsizliyinə trilyonlarla dollar xərcləmiş ABŞ indi onlara “pulsuz çətir” olmaq istəmir. Trampın “ÜDM-lərinizin 4-5%-ni hərbi xərclərə yönəldin” tələbi “pulgirlik” məsələsi deyil, adi, soyuqqanlı hesab-kitabdır. Əslində, Tramp və komandasının Avropada özlərinə ideoloji yaxın siyasi partiyaları dəstəkləməsinin əsl səbəbi də budur - obrazlı desək, “Obama-Bayden elitasını” öz elitası ilə əvəzləmək cəhdidir və bu artıq qlobal ideoloji qarşıdurmadır. Tramp və komadasının “sağ-sağlam” konservatizmi əsas ideoloji xətt elan etməsi Rusiyanın “dünya konservatorlarının mərkəzi” olmaq, qlobal layihəyə çevrilmək cəhdlərini də darmadağın edir ki, bu çox yaxşıdır”.
Tahir TAĞIYEV
