Avropadan Azərbaycanın daxili işlərinə müdaxilə cəhdləri müşkülə çevrilir...
Avropa İttifaqının digər ölkələrə qarşı ikili standartlardan çıxış etməsi, bəzi hallarda onların daxili işlərinə qarışmaq cəhdləri heç kimə sirr deyil. Bu hal, xüsusən də Avropa Parlamentinin timsalında özünü qabarıq büruzə verib. Qurum Azərbaycana qarşı da qərəzli mövqe tutub. Avropa Parlamenti artıq öz anti-Azərbaycan xislətini bütün rəngarəngliyi ilə nümayiş etdirib.
Azərbaycana qarşı saxta məlumatlara əsaslanan faktlar, absurd iddialar, ittihamlar, təhdid və tələblər Avropa Parlamentinin iş üsulunda xüsusi yer alır. Bu gün Azərbaycanda məhkəməsi gedən, əlləri Azərbaycan xalqının qanına bulaşmış, sülh və insanlıq əleyhinə cinayətlər törətmiş şəxslərin hərbi əsir, “siyasi məhbus” kimi qələmə verilməsi cəhdləri edilir. Ölkəmizin qlobal və regional səviyyədə sülhün, sabitliyin və əməkdaşlığın təmin olunması naminə irəli sürdüyü təşəbbüslərə, göstərdiyi səylərə qərəzli münasibət də diqqətdən yayınmır. Təəssüf ki, avropalı parlamentarilər hətta iqlim dəyişmələri ilə bağlı mühüm bir məsələni siyasiləşdirərək, Azərbaycana qarşı ittiham aləti kimi istifadə etməkdən belə çəkinmədilər. Bütün bunlar Avropa Parlamentində dərin kök salmış korrupsiyanın və rüşvətxorluğun ağır fəsadları kimi də qiymətləndirilir. Fransanın, Ermənistanın və erməni lobbisinin yalan narrativləri üzərində qurulmuş yanaşmalr da bu mənada əldə olunmuş maddi mənfəətin qarşılığıdır. Amma Avropanın bu qərəzli yanaşmasının da sonu çatır. Çünki Avropa indi əsas problemini ABŞ-la yaşamağa başlayır. Bu fonda onun başqa ölkələrin daxili işlərinə müdaxiləsi heç də asan olamayacaq. Faktdır ki, indi transatlantik münasibətlərin yeni istiqamətdə irəliləməsi müşahidə olunur. Ekspertlər bunu DonaldTramp administrasiyasının daha güclü, tranzaksional, yəni münasibətlərin qarşılıqlı fayda və əməliyyatlara əsaslanması və merkantilist, yəni ixracatı təşviq edib idxalatı məhdudlaşdırma kimi xarici siyasət yürütməsi ilə əlaqələndirir. Bu siyasət ABŞ-ın iş yerlərini və sənayesini qorumağa və beynəlxalq ticarətin uzun müddət mövcud olan qaydalarını yenidən yazmağa yönəlib. Əvvəlki ABŞ administrasiyalarının siyasətlərini nəzərə aldıqda İran və Çin kimi rəqiblər üçün bu, böyük bir dəyişiklik deyil. Lakin Avropa İttifaqı kimi müttəfiqlər və tərəfdaşlar üçün bu, çox sarsıdıcı və narahatedicidir. London Kral Kollecində ABŞ və Avropa İttifaqının tənzimləyici siyasətini araşdıran dosent Çeyz Foster hesab edir ki, hazırkı ABŞ administrasiyasının nə edəcəyini əvvəlcədən proqnozlaşdırmaq çətindir: “Trampın əvvəlki prezidentlik müddətindən daha az proqnozlaşdırıla bilən və, əlbəttə ki, əksər digər administrasiyalardan daha qeyri-müəyyəndir”. Vaşinqtondakı Amerika Sahibkarlıq İnstitutunun tədqiqatçısı Dalibor Rohats isə a bildirib ki, Vaşinqton ilə Brüssel arasında sadəcə gərginlik olacağını demək məsələnin ciddiliyini azaltmaqdır: “ABŞ-dən gələn siqnallar ənənəvi Avropa liderlərini dərindən narahat edir. Şübhəsiz ki, siyasət əsasən tranzaksionaldır, amma Donald Trampın Amerikanın milli maraqlarını anlama tərzi çox dar və şəxsi xarakterlidir”. Londonda yerləşən Avropa İslahat Mərkəzinin direktor müavini Ayan Bond isə hesab edir ki, qarşıdakı bir neçə il Avropanın sabitliyi və təhlükəsizliyi üçün çox təhlükəli ola bilər və son 80 ildə həm ABŞ, həm də Avropa maraqlarına xidmət edən transatlantik əlaqələri böyük, bəlkə də, son dərəcə ağır bir gərginlik altına qoyacaq.
Tramp uzun müddətdir ki, ABŞ sənayesinin ucuz idxallar səbəbindən zəiflədiyi fikrini irəli sürür. Rüsumlar administrasiyanın Amerika işçiləri üçün daha yaxşı razılaşmalar əldə etmək, iş yerlərini qorumaq və vergi gəlirlərini artırmaq məqsədilə planlaşdırdığı əsas alətlərdən biridir. London Kral Kollecinin dosenti Çeyz Foster bildirib ki, o, bir növ ticarət müharibəsi gözləyir: “Hər şeyin tamamilə nəzarətdən çıxacağını demirəm, amma əgər Avropadan gələn mallara 10-20 faiz arasında rüsumlar tətbiq edilərsə, Aİ-nin qarşılıq verəcəyini gözləyirəm”. Avropa Komissiyasının sədri Ursula fon der Lyayen bəyan edib ki, Aİ Avropa mallarının ABŞ-a idxalına rüsumların mümkün tətbiqinə hazırlaşıb, praqmatik siyasət aparacaq və lazım gələrsə danışıqlar aparacaq. Tramp administrasiyasının Brüsseldən bir üstünlüyü var: Bu, Aİ-nin zəifləyən iqtisadiyyatı ilə müqayisədə ABŞ iqtisadiyyatının gücüdür. Ancaq o, ABŞ-nin ticarət siyasəti təzyiq kimi qəbul ediləcəyi halda, qarşı tərəfin cavab reaksiyası verəcəyini istisna etmir. Foster deyib ki, əgər bu baş verərsə, Avropa sənayesi və onun siyasi dəstəkçiləri Tramp siyasətinə qarşı çıxa bilər ki, bu da “iqtisadi patriotizm” və ya “bayraq ətrafında birləşmə” hissiyyatı yaranmasına səbəb ola bilər. Kanadanın Trampın tarif qərarına reaksiyasını xatırladan Foster qeyd edir: “Bu iqtisadi olaraq daha güclü bir ölkə tərəfindən hücuma məruz qalan bir ölkənin sərt mövqe tutmasıdır. İqtisadi patriotizm, tərəfdaşlıqdan asılı olmayan bir hissiyyatdır. Buna görə, Avropa əhalisinin bir çox fərqləri bir kənara qoyaraq, öz maraqlarını ABŞ-yə və ya onlara təzyiq edən başqa bir ölkəyə qarşı müdafiə etmək üçün ümumi bir siyasət uğrunda birləşməsi mümkündür”. Avropa İttifaqı “Google” və “Apple” kimi texnologiya şirkətlərini tənzimləməkdə daha sərt yanaşma sərgiləyir. Parisdə ABŞ və Avropa liderləri ilə yanaşı, texnologiya rəhbərlərinin iştirak etdiyi süni intellekt sammitində ABŞ-ın vitse-prezidenti Ceyms Devid Vens Aİ-nin texnologiya sektorunu tənzimləmək üçün atdığı addımları tənqid edib. Trampın mühafizəkar siyasətinin populist mesajlar ötürən və mühafizəkar kimi qəbul edilən Macarıstan baş naziri Viktor Orban və Slovakiyanın baş naziri Robert Fitsonun mövqeyini və nüfuzunu gücləndirməi də Avropanı narahat edir. Macarıstan baş naziri Orban Tramp və mühafizəkar fəallara olan rəğbətini gizlətmir. ABŞ-da seçki günü, Tramp Demokrat rəqibi Kamala Harrisi məğlub etdikdən sonra Macarıstan lideri “Facebook” səhifəsində qələbə xəbərini “Biz qazandıq!” mesajı ilə paylaşmışdı. ABŞ-ın Alman Marşall Fondunun Berlindəki proqram rəhbəri Süzanna Veq bildirib ki, Orban indi özünü haqlı hiss edir və Avropa İttifaqında əngəl yaradan davranışla özünün illiberal mövqeyini daha da möhkəmləndirir. Bratislavadan olan slovakiyalı siyasi analitik Qriqori Mesejnikov isə hesab edir ki, Fitso Orbandan fərqlidir. Analitikin fikrincə, Fitsonu asanlıqla sağçı siyasətçi kateqoriyasına salmaq çətindir: “Doğrudur, onun təqdim etdiyi ideyalar daha çox sağa yaxındır, amma o, tipik sağçı siyasətçi deyil. O, hələ də Rusiyayönlü xətti izləyir. O, Rusiyapərəstdir və həm də anti-Amerikadır, bu isə olduqca paradoksaldır”. Slovakiyalı ekspert deyib ki, baş nazir Fitso prezident Trampa müsbət yanaşır: “Düşünürəm ki, o, anti-Amerikanizm yanaşmasına baxmayaraq, Trampın prezident seçkilərindəki qələbəsini alqışlayıb”. Londonda yerləşən Avropa İslahat Mərkəzinin direktor müavini A.Bond isə bildirib ki, Tramp administrasiyasının Avropadakı sağçı populistlərə dəstək verəcəyini gözləyir: “Tramp dövründə Ağ Evin Avropadakı sağçı populistlərin mövqeyini gücləndirmək üçün əlindən gələni edəcəyini gözləyirəm və bu, yalnız artıq hakimiyyətdə olanlar, məsələn, Orban və Fitso üçün deyil, həm də hakimiyyətə gəlmək istəyənlər üçün olacaq”.
Tahir TAĞIYEV
