Moskvada Azərbaycan prezidenti İlham Əliyevin Rusiya dövlət başçısı Vladimir Putin və Ermənistan baş naziri Nikol Paşinyanla üçtərəfli zirvə görüşündə müzakirə edilən əsas məsələlərdən biri regionda kommunikasiyaların bərpası, o cümlədən Zəngəzur dəhlzinin açılması ilə bağlı olub.
Bu xüsusda danışarkən Putin qeyd edib: “2020-ci ilin payızında təkcə hərbi əməliyyatlar dayanmayıb, sonra iqtisadi və nəqliyyat kommunikasiyalarının blokadasının aradan qaldırılması, sərhədlərin delimitasiyası üzrə işlərə başlanılıb. Bu vaxt ərzində bir çox hadisələr baş verib, mən onların hər biri üzərində dayanmayacağam, detallara varmayacağam. Zənnimcə, hələ də ümumilikdə kifayət qədər çətinliklərin və problemlərin olmasına baxmayaraq, hər halda vəziyyət nizamlanma istiqamətində inkişaf edir. Bu istiqamətlərdən biri nəqliyyat kommunikasiyaları ilə bağlı aparılan işdir. Bax, indi biz üzbəüz üçlükdə kifayət qədər ətraflı şəkildə bu barədə danışdıq və hələ də tənzimlənməmiş məsələlər qalır. Lakin zənnimcə, biz bu barədə həm Azərbaycan tərəfdən, həm də Ermənistan tərəfdən olan həmkarlarla danışdıq. Bu məsələlər sırf texniki xarakter daşıyır.
Biz bu mövzunu ətraflı müzakirə etdik. Məsələ terminologiyadadır. Əlbəttə, bu terminlərin arxasında reallıqların və hadisələrin dəqiq qavranılması dayanır. Onlar müvafiq sənədlərin imzalanmasından sonra gəlir. Lakin fikrimcə, bizim hər üçümüzün nöqteyi-nəzərindən, - mən özümü, Ermənistanın baş nazirini və Azərbaycanın Prezidentini nəzərdə tuturam, - bunlar aradan qaldırılması mümkün olan maneələrdir. Əslində, bunlar sırf texniki məsələlərdir. Ona görə də biz qərara aldıq ki, yaxın vaxtlarda, bir həftədən sonra Rusiya, Azərbaycan və Ermənistan Baş nazirlərinin müavinləri görüşsünlər. Onlar, belə demək mümkünsə, hələ tənzimlənməmiş məsələləri həll edəcəklər. Mənə elə gəlir ki, bu yaxşı razılaşmadır və indiyədək həll olunmamış məsələlərin çözülməsinə ümid yaradır”. Rusiya baş nazirinin müavini Aleksey Overçuk qeyd edir ki, əslində, bir həftə ərzində Ermənistan və Azərbaycanın baş nazir müavinləri ilə texniki detallar müzakirə ediləcək, lakin bunlar çox vacib detallardır. Onun sözlərinə görə, söhbət Azərbaycanla Ermənistan arasında sərhədi keçmə prosedurundan gedir: “Sərhəd nəzarəti və sərhəddə gömrük nəzarəti necə aparılacaq, müəyyənləşdirəcəyik”. Beləliklə bəlli olur ki, liderlərin Moskva görüşündə sülh sazişi ilə bağlı hansısa sənədlərin imzalanacağı gözlənilsə də, əsas gündəm regionda kommunikasiyanın açılması üzərində qurulub. Bununla da cəmi 20 dəqiqə çəkən üçtərəfli görüşün yekun razılaşması “kommunikasiyanın açılması üzrə üçtərəfli işçi qrup”un gələn həftə görüşməsi oldu. Tərəflərin görüşü ilə eyni gündə Rusiya xarici işlər nazirinin müavini Mixail Qaluzinin Türkiyənin Moskvadakı səfiri Mehmet Samsarla üçtərəfli razılaşmaları müzakirə etməsi də diqqət çəkir: bu, Moskvanın Ankaranı danışıqlarla bağlı məlumatlandırması, həm də Zəngəzur dəhlizinin açılmasında Türkiyənin də istəyinin nəzərə alındığı, Naxçıvana “maneəsiz keçid”in yaradılmasında Bakı və Ankaranın maraqlarının ön planda olduğu deməkdir. Rusiya xarici işlər naziri Sergey Lavrov bildirdi ki, delimitasiya məsələləri həll edilmədən, nəqliyyat və kommunikasiya əlaqələri açılmadan sülh müqaviləsinin konkret aspektləri üzrə irəliləmək çətindir. Nəqliyyat və kommunikasiya əlaqələri dedikdə Zəngəzur dəhlizi və Laçın yolu nəzərdə tutulur.
Amma dəhlzlə Rusiya ilə yanaşı Qərb də maraqlanır. Belə ki, İsveçrə-Böyük Britaniya birgə şirkətlərindən birinin əməkdaşları Zəngəzurda olublar. Ermənistanın “Past” qəzeti yazır ki, şirkət əməkdaşları təxminən 10 gün əvvəl əraziyə səfər ediblər. Onların infrastruktur və logistika sahəsində araşdırma apardıqları bildirilib. Nəşrin yazdığına görə, bu proses Zəngəzur dəhlizi ilə bağlıdır: “Hərçənd, indiki mərhələdə hakimiyyət belə bir dəhlizin yaradılmasına razılıq verməyib. Amma beynəlxalq aləmdə onun açılacağına əminlik var”. Ermənistanın “Qraparak” nəşri də yazır ki, Zəngəzur vilayəti Qərbin diqqət mərkəzində qalmaqda davam edir. Nəşr qeyd edib ki, bu günlərdə Avropa İttifaqının nümayəndə heyətinin rəhbəri Andrea Viktorinin başçılığı ilə 15 Avropa ölkəsinin səfirləri vilayətə səfər edib: “Onlar Avropa Gününə həsr olunmuş tədbirləri Zəngəzurda keçirmək qərarına gəliblər. Onlar Qafanda olublar, bu gün Gorusa səfər nəzərdə tutulub. Vilayət rəhbəri ilə görüşüblər, sərgidə, konsert tədbirində iştirak ediblər. İlin əvvəlində Zəngəzurda vilayət sakinlərinin sosial-iqtisadi vəziyyətinin yaxşılaşdırılmasına yönəlmiş “Davamlı Zəngəzur Avropa Komandası” təşəbbüsü irəli sürülüb. Vilayətə 5 il müddətinə 51 milyon avro veriləcəyi deyilirdisə, artıq bu rəqəmin 116 milyona yaxın olacağı bildirilib. Lakin məqsəd Zəngəzurun inkişafına töhfə vermək deyil, onun geosiyasi mövqeyidir”.
Samirə SƏFƏROVA
