Fikrət Yusifov: “Ortada bu boyda böyük fərqin olması əsla normal olan hal deyil”
“Banklar belə kredit siyasətinə son qoymalıdır”
Neçə illərdir Azərbaycanda banklar yüksək faizlə kredit təklif edir. Bunun bir sıra problemlər yaratmasına baxmayaraq, banklar kredit faizlərini aşağı salmır. Məsələ ondadır ki, bizdə depozitlərlə kreditlər arasında çox böyük - 20 faizədək anormal fərq var. Nəinki inkişaf etmiş, heç inkişaf etməkdə olan ölkədə belə bir göstərici yoxdur. Banklar bu şəraitdə yüksək mənfəət götürməməlidir. Bu, faktiki olaraq soyğunçuluqdur. Problem ondadır ki, praktiki olaraq faiz dərəcələrinin yüksək olması bankların təklif etdiyi kreditlərə əlçatanlığı xeyli azaldır. Eyni zamanda, kreditlər verildikdən sonra onun geri qaytarılması ilə bağlı çətinliklər yaranır. Bu kontekstdən, Azərbaycanda bankların faiz dərəcələri ilə onların təklif etdiyi kredit faizləri arasındakı fərq, təəssüf ki, yüksək olaraq qalır. Bəzi banklarda dollarla olan depozitlərə təklif olunan dividend hətta 1 faiz ətrafındadır. Dividendlər üzrə aşağı faizlərin təklif olunmasına baxmayaraq, məhz həmin bankların kredit faizləri yüksək olaraq qalmaqdadır. Nəticədə həmin banklar kifayət qədər yüksək faiz ilə kreditlər təklif edirlər. Orta hesabla 2 faizlə dollarla olan depozitləri cəlb edən banklar həmin vəsaiti təxminən 8-10 dəfə yüksək faizlə vətəndaşlara kredit formasında təklif edirlər. Nəticədə bu da depozit faizləri ilə kredit faizləri arasında kəskin fərqin yaranmasına gətirib çıxarır. Ona görə də bu gün depozit faizləri ilə kredit faizləri arasındakı fərq kifayət qədər böyükdür. Bu fərqin böyük olması nəticə etibarı ilə həmin kreditlərdən həm vətəndaşın, həm də biznesin daha faydalı istifadə etməsinə imkan yaratmır. Beynəlxalq təcrübədə depozit faizləri ilə kredit faizləri arasında belə böyük fərq yoxdur. İnkişaf etmiş ölkələrdə kredit faizləri aşağıdır və bu 3-5 faiz intervalında dəyişir. Depozitlər üzrə faizlər də aşağıdır və bu, 1-2 faiz intervalında dəyişir. Buna rəğmən, kredit ilə depozit faizləri arasında fərq böyük deyil. Bütün bunlar Azərbaycanda bankların, necə deyərlər, soyğunçu kredit siyasəti yeritdiyini göstərir. O baxımdan bankların bu siyasətini ekspertlər necə şərh edir?
Sözügedən məsələni “Bakı-Xəbər”ə şərh edən iqtisad elmləri doktoru Fikrət Yusifovun sözlərinə görə, ortada bu boyda böyük fərqin olması əsla normal hal deyil: “Bank sərbəst vəsaitləri cəlb edib ehtiyacı olanlara kredit verən bir qurumdur. Düzdür, bankın bundan müəyyən qazançı olmalıdır. Ancaq bunun da müəyyən bir həddi olmalıdır. Kreditlərin yüksək faizlə verilməsi müəyyən risqlər yaradır. Ola bilməz ki, 7-8 faizlə əmanət cəlb edilsin, amma 20-25 faizlə kredit verilsin. Təəssüflər olsun ki, bu bizdə belədir. Depozit faizləri aşağı, kredit faizləri isə yüksəkdir. Ortada 3-5 faiz fərq olsa, bunu normal hesab etmək olar. Yəni bankın bu qədər qazancı olmalıdır. Ancaq bu qədər böyük fərqin olması ədalətli deyil. Kreditlər yüksəkdirsə, o zaman depozit faizləri niyə aşağıdır? Bu həm də kreditlərin verilməsində mürəkkəblik yaradır. Çünki kredit alan tərəf bunu hansısa bir məqsəd üçün istifadə etməyi nəzərdə tutur. Faiz yüksək olanda, o zaman bu kredit götürmək sərfəli olmur. Çünki iqtisadi fəaliyyətlə məşğul olan sahələrdə ümumi rentabellik 12-15 faizi keçmir. Belə olan halda bankdan götürülən kreditin 20-25 faiz olması iqtisadi baxımdan problemlər yaradır. Bu baxımdan da müəssisələr bank krediti götürmək imkanından yararlana bilmirlər. Bu da bütövlükdə bank sistemi üçün bir neqativ haldır. Ona görə də bunun aradan qaldırılması vacibdir. Banklar belə kredit siyasətinə son qoymalıdır”.
Vidadi ORDAHALLI
