Dünyada dollardan imtina edən ölkələrin regional ittifaqları yaranmaq üzrədir
Dünya ticarətində əsas valyuta sayılan dollardan imtina etmək istəyən ölkələrin sayı artır. Buna əsas səbəb dolların dəyişkən kursu, ABŞ-da Federal Ehtiyatlar Sisteminin dolların uçot dərəcəsi ətrafında qeyri-müəyyən siyasətidir.
Elə bu səbəbdən dolların kursunun dəyişməsindən zərər görən ölkələr bu prosesin xarici ticarətlərinə mənfi təsirlərinin önlənməsi üçün alternativ valyutadan istifadəyə daha çox meyllənir. Artıq Fars körfəzi ölkələri bu istiqamətdə əvvəlki təşəbbüslərini yenidən həyata qaytarır. Omanın Mərkəzi Bankının icraçı direktoru Hamud Sanqur əl-Zacali bildirib ki, Fars körfəzi ölkələrinin vahid valyuta yaratması qaçılmazdır və sadəcə zaman məsələsidir. Qeyd edək ki, hələ 2007-ci ildə Fars Körfəzi ölkələri Əməkdaşlıq Şurasına daxil olan ölkələr 2010-cu ildə vahid valyutanı tədavülə buraxmağı planlaşdırıb. Amma 2010-cu ildə Fars Körfəzi ölkələri Əməkdaşlıq Şurası vahid valyutanın tədavülə buraxılması prosesini o zaman avro pul vahidində yaranan problemlər səbəbilə təxirə salıb. Amma dolların yaratdığı problemlər səbəbindən məsələ yenidən aktuallaşıb. Düzdür, regionun bir çox bankiri vahid valyutanın cari iqtisadi şəraitdə yaradılmasının çətin olacağını düşünür. Onların fikrincə, buna əngəl kimi neftin qiymətinin düşməsi və texniki çətinliklər göstərilir. Lakin bu istiqamətdə müvafiq addımlar atılsa, dollardan asılılıq zəifləyəcək və ona tələbat da azalacaq. Elə bu addımın özü də neftin qiymətini əhəmiyyətli dərəcədə yüksəldə bilər.
Fars Körfəzi ölkələri Əməkdaşlıq Şurasının üzvü olan Səudiyyə Ərəbistanı, Küveyt, Bəhreyn, Qətər, Oman və Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri (BƏƏ) bu ölkələrin vahid valyutasının yaradılması məsələsində indi daha israrlı görünür. Onlar artıq monetar ittifaqın yaradıldığını bəyan ediblər. Bu təşkilatın əsas məqsədi yaxın gələcəkdə vahid valyutanı yaratmaqdan ibarətdir. Yeri gəlmişkən xatırladaq ki, Latın Amerikası ölkələri - Venesuela, Boliviya, Nikaraqua, Honduras, Dominikan və Ekvador da uzun müddətdir ki, vahid valyutanın yaradılması üçün iş aparır. Qonşu Rusiya da Gömrük İttifaqı və vahid iqtisadi məkan çərçivəsində vahid valyutaya keçilməsini zəruri sayır. Rusiya Mərkəzi Bankı dolların və avronun dünya iqtisadiyyatına və valyuta sisteminə hökmranlığını azaltmaq üçün Asiya və MDB ölkələrinin vahid valyutasının tədavülünə başlamaq təklifilə bir neçə dəfə çıxış edib. Burada hesab olunur ki, Asiya ölkələrinin inkişaf etmiş iqtisadiyyatı çox güclüdür və bu regionun maliyyə-valyuta sistemi digər qitələrlə rəqabətdə üstünlüyünü təmin edir.
Rusiya və Şanxay iqtisadi zonasına daxil olan ölkələrin vahid pul alətinin tədavülünün real olması üçün Kreml artıq konkret addımların atılmasını da istəyir. Hesab olunur ki, bu iqtisadi birlik dolların beynəlxalq tədavül aləti kimi gücünü azalda bilər. Asiya və Avrasiya İttifaqında prioritet kimi nəzərdə tutulan vahid iqtisadi zona, gömrük və maliyyə bazarları kimi vahid valyuta bazarının təsis olunması, ekspertlərə görə, zaman məsələsidir.
Onu da xatırladaq ki, indi bir sıra ölkələr ticarətdə dollardan istifadəyə son qoyulmasına da xüsusi diqqət ayırır. Məsələn, İran və Çin dollardan imtina edib. Belə ki, İslam ölkəsi Çinə satdığı neftin əvəzində yuan alır. Çindən əvvəl isə İran neftinə görə milli valyuta ilə ödənişləri Hindistan etmişdi. Hazırkı şəraitdə dolların qeyri-sabit kursu da Çin və digər dünya dövlətlərində ona alternativ axtarışını şərtləndirir. Xatırladaq ki, uzun müddət istənilən iqtisadi çətinliklər zamanı bütün dünyanın sərmayəçiləri dolları ən etibarlı yatırım vasitəsi sayırdı və inanırdılar ki, ABŞ həmişə öz borclarını ödəmək imkanındadır. Amma son dövrlərdə ABŞ-ın borclarının 20 trilyon dolları keçməsi fərqli vəziyyət yaradır. Onu da xatırladaq ki, qlobal maliyyə böhranı başladıqdan sonra bu problemin əsas səbəblərindən danışarkən tez-tez gündəmə gətirilən məqamlardan biri də ABŞ valyutası ilə bağlıdır. İndi belə fikirlər səslənir ki, dolların hökmran mövqeyinə son qoyulmasa, böhran yenidən dünyanı çalxalayacaq. Hazırda mövcud vəziyyətin təhlili göstərir ki, bu gün banklarda bir neçə min dollar məbləğində əmanət yerləşdirən sıravi vətəndaşdan tutmuş, milyardlarla valyuta ehtiyatı olan dövlətlərədək hamını dolların gələcək taleyi düşündürür. Çünki hazırda mövqeləri güclənən dolların qəfildən yenidən ucuzlaşması qətiyyən istisnalıq təşkil etmir. Bu isə dollar üzündən böyük zərərlərin yaranması deməkdir.
Nahid SALAYEV
