Dollara qarşı yeni dünya valyutası...

Dünya ticarətində dolların hegemonluğuna son qoyulması indi bir çox ölkələrin xüsusi maraq dairəsindədir. Lakin bu vaxta qədər atılan addımlar, hələ ki, istənilən nəticəni verməyib. Rusiya ilə Qərb, xüsusən də ABŞ arasında münasibətlərin kəskinləşməsi, şimal qonşumuza tətbiq edilən sanksiyalardan sonra dolların alternativinin tapılması Moskva üçün xüsusi əhəmiyyət kəsb etməyə başlayıb.
Bu məsələdə Rusiya ilə sıx iqtisadi əlaqələrə malik dövlətlər də dolları əvəzləyəcək pulun tapılmasına getdikcə daha çox maraq göstərir.
Qeyd olunanlar fonunda Qazaxıstan prezidenti Nursultan Nazarbayevin Birləşmiş Millətlər Təşkilatının 70-ci Baş Məclisindəki çıxışında səsləndirdyi fikirlər hələ də geniş müzakirə predmeti olaraq qalır. Nazarbayev bəyan edib ki, BMT üzvü olan dövlətlər yeni fövqəlmilli valyuta yaratmaq üçün öz səylərini birləşdirməlidir. Onun sözlərinə görə, bu addım qlobal, davamlı inkişaf və tərəqqinin məqsəd və vəzifələri ilə əlaqələndirilməlidir. Qazaxıstan dövlətinin başçısı BMT-nin İqtisadi və Sosial Şurasını İnkişaf üzrə Qlobal Şuraya çevirməyi təklif edib. Onun sözlərinə görə, Qlobal Şuranın işində BMT üzvü olan dövlətlər, BMT-nin bütün ixtisaslaşdırılmış agentliklərinin və Beynəlxalq Valyuta Fondunun rəhbərləri iştirak edə bilərdi. Onun sözlərinə görə, həmin Şuraya qlobal iqtisadi tənzimləyici funksiyalar həvalə edilməlidir: "Şura tərəfindən reallaşdırılan dünya miqyaslı layihələr qlobal iqtisadi artım nöqtələri ola bilərdi. Bu, qlobal böhranlar risqini əhəmiyyətli dərəcədə azaltmağa kömək etməklə bərabər, milli iqtisadi və sosial siyasət məsələlərində dövlətlərin məsuliyyətli davranışını təmin edər". Bütün bunlar fonunda yeni fövqəlmilli valyuta yaratmaq məsələsi də ön planda yer alır. Xatırladaq ki, belə valyuta yaradılması daha əvvəl də gündəmə gəlib. Məsələn, Çin yeni dünya valyutası buraxmaq üçün müstəqil beynəlxalq fond yaradılmasını təklif edib.
Pekin dünya iqtisadiyyatını ABŞ dollarının hökmranlığından xilas etmək üçün yeni beynəlxalq valyutanın dövriyyəyə buraxılmasını vacib sayır. Amma indiki şəraitdə belə pulun yaradılması heç də asan görünmür. İqtisadçı-ekspert Nicat Hacızadə bildirir ki, bunun reallaşması məsələsi çox qəlizdir":Səbəb ondan ibarətdir ki, ABŞ dolları dünya bazarının 62%-ni təşkil edir və olduqca güclüdür. İlk növbədə Amerika həm siyasi, həm iqtisadi cəhətdən buna imkan verməz. Bu gün Amerika ilə bərabər 20-yə yaxın dövlətin milli pul vahidi ABŞ dollarıdır. ABŞ dollarının birinci tədavüldən yığışdırılması ən azı 5 il çəkəcək. Bu müddətdə yeni dünya valyutasının plana düşməsi dünya iqtisadiyyatına böyük ziyan vuracaq. ABŞ dollarından əlavə Avropa İttifaqı ölkələri də bu çağırışı qəbul etməyəcək. Bir sözlə, həm siyasi, həm iqtisadi cəhətdən bu çətin məsələdir, özü də bir sıra ölkələrdə qlobal böhranın təsirlərinin olduğu indiki dövrdə". Lakin Moskva və tərəfdarları dolların başqa pulla əvəzlənməsində olduqca maraqlıdır. Bir müddət əvvəl Rusiya baş nazirinin müavini Arkadi Dvorkoviç bununla bağlı bildirib ki, Moskva çoxvalyutalı dünyanın yaranacağına ümid edir. Onun sözlərinə görə, bu məsələdə Beynəlxalq Valyuta Fondunda islahatlara maneə yaradan yeganə şey ABŞ-ın mövqeyidir":Biz əsas liderlərin real güclərinin dəyişdiyi qəribə dünyada yaşayırıq. 50 il bundan öncə bir ölkənin rəqabətliliyini müdafiə etmək üçün yaradılmış institutlar dünya iqtisadiyyatına ağır zərbə vurur. Amerika qanunları Avropa və Asiyanın bankları üçün ziyanlıdır".
Hazırda Rusiya, Çin, İran, Braziliya Avropa və ABŞ valyutalarının dünya bazarında dominantlığını qoruyub saxlamasına qarşıdır. Onlar çalışır ki, dolların və avronun dönərliliyini mümkün qədər məhdudlaşdırsınlar. Xarici ticarətlərini digər valyutaların iştirakı ilə həyata keçirirlər. Lakin o da faktdır ki, çoxvalyutalı sistemə keçid mürəkkəb prosesdir. Burada mərkəzi bankların rolu, xarici ticarət əlaqələri, ölkələrarası münasibətlər kimi nüanslar var. Amma dolların hökmranlığına son qoymaq üçün, Rusiya başda olmaqla, bir sıra ölkələr risqə getməyə hazır olduqlarını da gizlətmir.
Tahir TAĞIYEV