Quraqlıq təhdidi qlobal miqyasda böyüməyə başlayır...

Aparılan araşdırmalar göstərir ki, son 30 ildə quraqlıq təhlükəsi dünyanı getdikcə daha çox təhdid etməyə başlayıb. Qarşıdakı dövrdə də müsbət nəsə gözlənilmir. Proqnozlara görə, iqlim dəyişmələri nəticəsində quraqlıq daha geniş yayılacaq, ciddi və tez-tez təsadüf edilən hadisəyə çevriləcək.
Bundan başqa, quraqlığın ekoloji sistem üçün uzunmüddətli nəticələri torpaqların münbitsizləşməsinə və səhralaşmanın sürətlənməsinə gətirib çıxaracaq. Hətta bu fonda yoxsullaşma, su resursları və məhsuldar torpaqlar üzündən lokal münaqişələrin yaranması da istisna olunmur. O da sirr deyil ki, qlobal miqyasda yaranan problem ölkəmizdə də özünü hiss etdirir. Son illərdə iqlim dəyişmələri fonunda müşahidə edilən quraqlıq və bunun nəticəsində ölkənin əsas su mənbəyi sayılan Kür çayının səviyyəsinin kəskin azalması hazırda bir sıra regionlarda su çatışmazlığına səbəb olub. Araşdırmalrdan o da bəlli olur ki, transsərhəd çaylarından istifadə üzrə heç bir beynəlxalq konvensiyaya qoşulmayan və öhdəlik daşımayan qonşu Gürcüstan ərazisindən gələn Kür çayının suyu 25 faiz azalıb. Bundan əlavə, Azərbaycan ərazisində yağıntının və buzlaq sularının səviyyəsinin 2 dəfə aşağı düşməsi çayların suyunun azalmasına səbəb olub. Ekspertlər isə problemin davamını qaçılmaz sayır. Məsələn, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının (AMEA) Coğrafiya İnstitutunun direktor müavini, coğrafiya üzrə fəlsəfə doktoru Məhərrəm Həsənov qeyd edir ki, builki quraqlıq problemi Aran rayonlarında su ehtiyatının azalmasına, problemin bu bölgədə özünü daha çox büruzə verməsinə səbəb olacaq. Onun sözlərinə görə, havanın quraq keçməsi rütubətin və su ehtiyatlarının azalmasına gətirib çıxarır.
M.Həsənov qeyd edib ki, Azərbaycandakı çayların əksəriyyəti xarici ölkələrdə formalaşaraq ölkəmizin ərazisinə daxil olur. Azərbaycana daxil olana qədər bu çayların suyundan istifadə edilir və su azalır. Yay aylarında isə ölkəmizə gələn suyun miqdarı daha da azalır. Su ehtiyatının azalması suya ehtiyacın daha çox olduğu dövrdə təsərrüfata, məişətə öz mənfi təsirini göstərir:”Əkinçilik təsərrüfatları əsasən Aran rayonlarındadır. Suya tələbat da ən çox bu rayonlarda olur. Dağlıq rayonlarda yağış suyu təsərrüfatların suya olan ehtiyacını təmin edir. Ona görə də əsas məsələ Aran rayonlarının su ilə təminatının yaxşılaşdırılmasıdır”.
Qeyd edək ki, ölkə ərazisində avqustun 20-dək olan dövrdə quraqlıqların daha çox olacağı ehtimal edilir. Quraqlığın daha çox Aran bölgəsində müşahidə ediləcəyi gözlənir. Ümumilikdə götürdükdə isə, iqlim dəyişmələrinin təsiri nəticəsində Azərbaycanda su ehtiyatları son onilliklərdə 15 faiz azalıb. Beynəlxalq iqlim modelləri göstərir ki, 2050-ci ilədək su resurslarımız daha 15 faizə qədər azala bilər. Əvvəlki dövrlərdə quraqlıq müddəti 2-3 il davam edirdisə, son 8 ildə davamlı quraqlıqlar müşahidə olunur. İqlim dəyişmələri nəticəsində ölkəmizdə də havanın temperaturu yüksəlir, bunun nəticəsi olaraq ölkənin dağlıq ərazilərində şaxtalı və qarlı günlərin sayının azalması qeydə alınır. İqlimin istiləşməsi ölkənin dağ çaylarını qidalandıran qar ehtiyatının və buzlaqların azalmasına da səbəb olur. Yağıntıların azalması, Xəzərsahili rayonlar istisna olmaqla, ölkənin bütün regionlarını əhatə edir. Yuxarıda qeyd olunduğu kimi, quraqlıq və su çatışmazlığının təsir etdiyi ən böyük sahələrdən biri də kənd təsərrüfatıdır. Ölkə üzrə su istehlakının 80 faizə yaxını məhz kənd təsərrüfatının payına düşür. Bu ilin əvvəllərindən havaların quraq keçməsi, yağıntıların miqdarının azalması artıq aqrar sahədə bir çox bitkilərin becərilməsində problemlər yaradıb. Lakin bu hal təkcə Azərbaycana xas deyil. Dünya miqyasında müşahidə olunan quraqlıq qlobal iqtisadiyyata milyardlarla dollar zərər vurmaqdadır. Avropa İqlim Dəyişmələri Xidmətinin mütəxəssisləri, ilk növbədə kənd təsərrüfatı olmaqla, bir sıra sahələrdə milyardlarla avroluq zərər proqnozlaşdırırlar. Onların hesablamalarına görə, Mərkəzi və Qərbi Avropaya 3 illik aylıq ölçmələrin nəticəsi olaraq yağıntılar 40 faiz az düşür. Bu isə zərərçəkənlərin sayını və əhatə dairəsini, onlara veriləcək subsidiyaların həcmini artırır.
Quraqlıq yalnız Avropanı vurmayıb. Arqentina və Amerikaya da öz təsirini göstərib. Üstəlik, koronavirus pandemiyası da çətin durum yaradıb. O baxımdan ki, pandemiya dünya ərzaq bazarının tənzimlənməsini dağıdıb, indi anbarlarda və limanlarda sağlam işçi qüvvəsi çatışmır, yük maşınları sürücülərsiz dayanır, təyyarə, konteyner tapmaq mümkün deyil. Daşınmalar kəskin azalıb. Bu halda ölkələr müəyyən müddət üçün problemin öhdəsindən özbaşına gəlmək məcburiyyətindədir. Bu mənada ölkəmizdə su ehtiyatlarından səmərəli istifadənin təmin edilməsinə dair 2020–2022-ci illər üçün tədbirlər plananın hazırlanması olduqca vacib hal kimi qiymətləndirilir. Bu bütün su ehtiyatlarından səmərəli istifadəyə şərait yaradır. Hesab edilir ki, onun icrası məhdud su ehtiyatları şəraitində, yeni iqtisadi çağırışlar nəzərə alınmaqla, ölkənin su təchizatı sistemini yaxşılaşdıra bilər. Amma istənilən halda, ölkənin şirin su ehtiyatlarının azlığı, son illərdə müşahidə olunan qlobal iqlim dəyişikliyi və orta temperaturun yüksəlməsi, əsasən qonşu ölkələrdən daxil olan yerüstü su ehtiyatlarının, çaylarda sululuğun və yağıntıların xeyli azalması da daim öz təsirini göstərəcək.
Ramil QULİYEV