Ermənistanın müharibə cinayətləri dünya boyu uğurla ifşa edilir...
Müharibənin dəhşətləri və törətdiyi dağıntılar bəzən silahlı münaqişə zamanı qanunların tətbiq olunmadığına dair inamın yaranmasına səbəb ola bilir. Lakin hüquq tətbiq olunduğu halda tamam fərqli mənzərə üzə çıxır. Müasir müharibə qanunları 19-cu əsrə, döyüşlərdə mülki əhalinin, xəstələrin və yaralıların müdafiəsi üçün ilk beynəlxalq konvensiyaların imzalandığı vaxta təsadüf edir.
Sonradan çoxsaylı beynəlxalq müqavilələr, xüsusən də müharibə qanunlarının mənbəyi kimi ən geniş şəkildə qəbul edilən 1949-cu il dörd Cenevrə Konvensiyası imzalandı. Bu dörd sənəd İkinci Dünya Müharibəsindən dərhal sonra yaradılıb ki, bu da dövlətlərə müharibənin ümumi qəbul edilmiş qaydalarını yazılı şəkildə müəyyən etmək, onlara riayət etmək öhdəliyi götürmək üçün güclü stimul verdi.
Dünyada analoqu olmayan amansız müharibə cinayətləri
"Müharibə cinayəti" anlayışı bu müqavilələrlə savaş qanunlarının ən ciddi pozuntularını təsvir edən bir termin olaraq ortaya çıxıb. Bu cür hərbi cinayətlərin beynəlxalq təqibi İkinci Dünya müharibəsindən sonra Nürnberq və Tokio tribunallarında başlamış və 1990-cı illərdə keçmiş Yuqoslaviya və Ruanda üzrə Birləşmiş Millətlər Təşkilatı tərəfindən yaradılmış beynəlxalq tribunallarda davam etmişdi.
Bununla belə, müharibə qanunlarının məhkəmədən kənarda da mühüm təsiri ola bilər. Xüsusilə, məhkəməyə müraciət edə bilməsələr belə, ədalətsizliyin qurbanı kimi tanınmaq istəyən zorakılıq qurbanları üçün bu hal keçərlidir. Bu qanunlar həm də silahlı münaqişələrdə iştirak edən və ədalətli üsullardan istifadə edərək həqiqi bir iş uğrunda mübarizə apardıqlarını bilmək istəyən əsgərlər üçün mühüm ola bilər. Müasir beynəlxalq hüquqa əsasən, "müharibə cinayəti" termini fərdi cinayət məsuliyyətinə səbəb olan beynəlxalq humanitar hüququn konkret ciddi pozuntularına aiddir. Bundan əlavə, tətbiq olunan müharibə qanunları və mövcud icra mexanizmləri konkret dövlət tərəfindən hansı müqavilələrin imzalanmasından asılıdır. Bəzi müharibə aktları, xüsusən də mülki şəxslərin ölümü və yaralanması müharibə cinayətləri olmasa da, ciddi nəticələrə malikdir. Bu cür müharibə aktlarının heç bir qanun pozuntusunun baş vermədiyi anlayışı ilə ört-basdır edilməsi silahlı münaqişə zamanı mülki şəxslərə dəyən zərərin azaldılması üçün dövlətlərin siyasi məsuliyyətə cəlb edilməsində mühüm əhəmiyyət kəsb edə bilər. Ümumiyyətlə, silahlı münaqişə zamanı aşağıdakı qanunlar tətbiq edilir: Münaqişə tərəfləri olan dövlətlərin və qeyri-dövlət silahlı qruplarının hərəkətlərini tənzimləyən beynəlxalq humanitar hüquq . Bu hüquq fərdi məsuliyyətdən çox, ilk növbədə dövlətin məsuliyyətinə aiddir. Beynəlxalq cinayət hüququ həm silahlı münaqişələr zamanı, həm də ondan kənarda cinayətlər törətmiş şəxslərin məsuliyyətini tənzimləyir. Beynəlxalq cinayət hüququ ilə beynəlxalq humanitar hüquq arasında qarşılıqlı əlaqəyə baxmayaraq, onlar beynəlxalq hüququn ayrı-ayrı hissələrini təşkil edir. Beynəlxalq insan hüquqları dövlətlərin ərazilərində və ya yurisdiksiyasında olan şəxslər qarşısında öhdəliklərini tənzimləyir. Dövlətlərin daxili qanunvericiliyindən də burada istifadə olunur. Digər beynəlxalq qanunlar və dövlət tərəfindən imzalanmış müqavilələrə də burada xüsusi diqqət olunur. Bütün bunlar Azərbaycan tərəfindən Ermənistanın müharibə cinayətlərinin ifşasında hüquqi əsas rolunu oynayır. Ermənistanın işğal dönəmində həyata keçirdiyi cinayətlər saysızdır və zamanla onların qanlı təzahürləri meydana çıxır. Qarabağda və Şərqi Zəngəzurda bu illər ərzində xalqımıza məxsus tarixin silinməsi üçün Ermənistan dünyada analoqu olmayan amansız müharibə və insanlıq əleyhinə cinayətlər törədib. İşğal dövründə təbiətimizə, milli-mənəvi dəyərlərimizə qəsd olunub, Azərbaycanın yeraltı və yerüstü sərvətləri talanıb, bu əməllərdə xarici şirkətlərin də iştirakı faktlarla sübuta yetirilib. Azad olunmuş şəhər və kəndlərimizin hər qarışı özündə erməni vandallığını və vəhşiliyini əks etdirir. Təbii ki, bu cinayətlərin kulminasiya nöqtəsi ermənilər tərəfindən törədilən soyqırımları və digər cinayətlərdir.
Ermənistan beynəlxalq humanitar hüququn bütün tələblərini pozub
Azərbaycan ermənilərin müharibə cinayətlərinin ifşası istiqamətində müvafiq addımlar atır. Müharibə ilə bağlı ən uyğun hüquq norması beynəlxalq humanitar hüquqdur ki, yalnız silahlı münaqişələr zamanı istifadə olunur. O, kimin hədəfə alına bilməyəcəyini müəyyənləşdirir, davranış qaydalarını tənzimləyir.
Beynəlxalq humanitar hüquq yalnız xüsusi hüquqi meyarlara əsaslanan silahlı münaqişələr kimi müəyyən edilən hallarda tətbiq edilir. Azərbaycan da ermənilərin müharibə cinayətlərinin ifşasında beynəlxalq humanitar hüquqdan geniş istifadə edir. Beynəlxalq humanitar hüquqda müfəssəl müharibə qaydaları və döyüş əməliyyatlarında iştirak etməyən və ya artıq iştirak etməyən şəxslərin müdafiəsi qaydaları mövcuddur. Beynəlxalq humanitar hüquq ilk növbədə münaqişə tərəflərinin, yəni dövlətlərin və qeyri-dövlət silahlı qruplarının məsuliyyətinə aiddir. Soyqırım və insanlığa qarşı cinayətlər beynəlxalq cinayətlərin növləridir. Bu anlayışlar İkinci Dünya müharibəsindən sonra əvvəlki illərdə törədilmiş beynəlxalq cinayətləri mühakimə etmək üçün ortaya çıxıb. Hazırda hər iki cinayət növü Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin Roma Statutunda kodlaşdırılıb. 1948-ci il Soyqırımı Konvensiyası da bütün dövlətlər üçün məcburi olan adi beynəlxalq hüquq sayılır. Ermənistan bütün bu tələbləri pozub. Xatırladaq ki, Birinci Qarabağ müharibəsində Xocalıda, Qaradağlıda, Başlıbeldə və digər yaşayış məntəqələrimizdə insanlıq əleyhinə cinayətlərə rəvac verən Ermənistan İkinci Qarabağ müharibəsində də terrorçu xislətinə sadiq qalaraq Azərbaycanın şəhər və kəndlərini, dinc mülki əhalini raket və artilleriya atəşinə tutmuşdu. Ordumuzun həyata keçirdiyi uğurlu hərbi əməliyyatlar nəticəsində darmadağın edilən Ermənistan silahlı qüvvələri döyüş meydanındakı acınacaqlı məğlubiyyətlərinin əvəzini çıxmaq üçün Azərbaycanın münaqişə zonasından və cəbhə xəttindən uzaqda yerləşən mülki infrastruktur obyektlərini hədəf seçmişdi. Düşmən müxtəlif növ silahlarla, o cümlədən artilleriya və ballistik raketlərlə yaşayış məntəqələrini atəşə tutaraq, mülki şəxsləri vəhşicəsinə qətlə yetirmiş, əhaliyə, dövlət əmlakına, o cümlədən infrastruktur obyektlərinə irimiqyaslı zərər vurmaqla sülh və insanlıq əleyhinə cinayətlər törətmişdi. İndi Azərbaycan bütün bunlara görə Ermənistanın beynəlxalq hüquq əsasında cavab verməsi üçün müvafiq fəaliyyət həyata keçirir.
Samirə SƏFƏROVA
Yazı Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyilə çap olunur.
