
Azərbaycan Ordusunun keçirdiyi “Qisas” əməliyyatı artıq nəticələrini verir. Ermənilər həm Laçın dəhlizinə alternativ yolun çəkilişini tezləşdirir, həm də bu rayon ərazisini tərk edirlər. Buna qədər rəsmi İrəvan 10 noyabr bəyanatını öz maraqları çərçivəsində şərh etməklə, dəhlizin köçürülməsini bundan sonra ən yaxşı halda bir il yarım uzatmaq niyyətində idi.
Verilən rəsmi açıqlamalar da bunu təsdiq edirdi. Lakin ordumuzun “Qisas” əməliyyatından sonra dəhlizin yeni marşruta köçürülməsinin sentyabr ayına qədər həyata keçirildiyinə dair razılaşmanın olduğu haqda məlumatlar var. Özü də bunu erməni mənbələri özləri təsdiq edir.
Erməni müxalif deputat Tiqran Abramyan bildirir ki, Azərbaycan Ermənistandan Xankəndiyə gələn Laçın dəhlizinin alternativ yola dəyişdirilməsi üçün İrəvana maksimum 1 sentyabra qədər vaxt verib. O, Ermənistan Xarici İşlər Nazirliyinin marşrut dəyişdiriləcəyi təqdirdə yolun rejiminin dəyişdirilməsi təhlükəsi ilə bağlı bəyanatını xatırladıb: “Bəs niyə Ermənistan yeni yolun inşası ilə bağlı məsələ qaldırmayıb? Hakimiyyət kulislərdə bu marşruta razılaşır, Laçın şəhəri, Sus və Zabux kəndlərini qaytarır, amma bundan irəli gələn addımları atmır. Yolun Ermənistandan keçən hissəsi çəkilmədiyi təqdirdə necə böyük problemlərin yaranacağını dərk etdikləri halda hakimiyyət bu yolu inşa etmədi”. “Hetq” qəzetinin baş redaktoru Edik Bağdasaryan da eyni mövqedən çıxış edir: “Müqavilə pozulmasa, ayın sonuna qədər Laçından yan keçən yolu çəkib Laçını təhvil verməliyik. Kornidzor yolu çəkilənə qədər köhnə xətlə Ermənistanla əlaqə olacaq”. Azərbaycanşünas kimi təqdim edilən erməni alim Anjela Əlibəyova isə məsələnin digər maraqlı tərəflərinə nəzər salır. Onun sözlərinə görə, Azərbaycan Laçın dəhlizini tələb edir: “Alternatov yolu onlar, demək olar ki, tamamlayıblar, ancaq Ermənistan tərəfi bizim hissədə hələ tikintiyə belə başlamayıb. Başqa sözlə desək, 2020-ci il 10 noyabr bəyanatında qeyd edilən alternativ yol texniki olaraq mövcud deyil, amma Azərbaycan hazırkı dəhlizi təhvil verməyi tələb edir. Normal adamda, təbii ki, məntiqi sual yaranır: niyə Ermənistan tərəfi bizim hissəni indiyə qədər tikməyib?”. O, Gorus-Qafan yolunu misal göstərib və bildirib ki, Ermənistan vaxtında yeni yol tikmədiyi üçün Azərbaycana düşən hissəni Azərbaycan tələb etdi. O zaman Ermənistanın “Tatev yolu” daş-kəsəkli yola döndü. Erməni ekspert ritorik sualla analoji vəziyyətin Laçın yolu ilə bağlı da olacağına işarə edib: Azərbaycan tərəfi yeni yolu çəkib və dəhlizi geri alacaq, Ermənistan tərəfdə isə yenə yolsuzluq başlayacaq. Məsələ ilə bağlı daha bir maraqlı məqam yeni yola nəzarətlə bağlıdır. Bu mənada ekspertlər “Qisas” əməliyyatının digər mühüm nəticələrinin olduğunu da bildirir. Xüsusən də Qırxqız və Sarıbaba yüksəkliklərinə nəzarətin ordumuzun əlinə keçməsi bu mənada çox mühümdür. Xüsusən də Sarıbaba yüksəkliyi olduqca mühüm hərbi-strateji əhəmiyyətə malikdir. Dəniz səviyyəsindən 2295 metr yüksəklikdə yerləşən bu zirvədən Laçın şəhəri, Turşsu qəsəbəsi, Böyük və Kiçik Qaladərəsi kəndləri, Laçın-Gorus, Laçın-Qubadlı yollarını nəzarət altında saxlamaq mümkündür. Laçın dəhlizinin alternativi olan yol məhz Sarıbaba yüksəkliyinin yaxınlığından keçir. Yəni bu zirvədə olan hərbi qüvvə həmin yola asanlıqla nəzarət edə biləcək. Laçın yolunun Azərbaycana təhvil verilməsi ilə Şuşa da erməni təxribatından əhəmiyyətli dərəcədə sığortalanmış olacaq.
Beləliklə, Azərbaycan ordusunun son əməliyyatı Laçın dəhlizinin alternativi olan yolun da nəzarət altında olması baxımından müstəsna əhəmiyyət kəsb edir. Eyni zamanda artıq separatçı-terrorçu dəstə susduruldu və təxribata imkan verilmədi, üstəlik, Sarıbaba və Qırxqız yüksəklikləri, eyni zamanda daha bir neçə adsız yüksəklik və ermənilərin qanunsuz olaraq yaratdıqları “mövqe-postlar” ordumuzun nəzarəti altına keçdi. Eyni zamanda bu əməliyyat üçtərəfli bəyanatların tam şəkildə icrasına da Ermənistanı vadar edəcək. Bunu Rusiya Siyasi Tədqiqatlar İnstitutunun direktoru, politoloq Sergey Markov da xüsusi olaraq vurğulayır: “Azərbaycanın Qarabağ zonasında gərginliyin ciddi artmasının əsas səbəbi Ermənistanın 10 noyabr 2020-ci il tarixli üçtərəfli bəyanatın şərtlərini yerinə yetirməməsidir”. Onun sözlərinə görə, avqustun 3-də baş verən insidentin ən başlıca səbəbi Qarabağın Rusiya sülhməramlılarının nəzarəti altında olan hissəsinin demilitarizasiyasının aparılmamasıdır: “Orada hələ də qanunsuz olaraq erməni silahlı birləşmələri qalır, hansı ki, hazırda onlar orada döyüşür. Bundan başqa, hələ də Azərbaycan-Ermənistan sərhədinin delimitasiya və demarkasiya olunmaması da regionda gərginlik yaradır. Digər mühüm məqam isə Zəngəzur dəhlizinin reallaşmamasıdır. Azərbaycan tərəfi bu dəhlizin öz ərazisindən keçən hissəsini reallaşdırır. Bu şərtlərdə potensial münaqişə üçün şərait yaranıb”. Rusiyalı siyasi ekspert rəsmi İrəvanın 10 noyabr bəyanatının şərtlərini yerinə yetirməməsinin hərbi münaqişənin daha da genişlənməsinə səbəb olacağını vurğulayıb: “Əgər Ermənistan üçtərəfli bəyanatın şərtlərini yerinə yetirməsə, hərbi münaqişə davam edəcək, hətta genişlənəcək. Bu şərtlərdə Azərbaycanın təkbaşına Qarabağı, eləcə də Laçın rayonunu hərbsizləşdirmə qərarı hər kəs tərəfindən, həm Azərbaycan əhalisi, həm də beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən anlayışla qarşılanır. Rusiya sülhməramlı qüvvələrinin güc yolu ilə hərbsizləşdirməni həyata keçirməsi üçün, təəssüf ki, tam mandatı yoxdur. Rusiya ancaq Ermənistanı üçtərəfli bəyanatın şərtlərini yerinə yetirməyə yola gətirə və çağıra bilər”. İndiki şəraitdə hesab edilir ki, Ermənistan meydanda tək qaldığından, üçtərəfli bəyanatların şərtlərini icra etməyə məcburdur. Ordumun son əməliyyatı da bu xüsusda İrəvana konkret mesaj oldu.
Nahid SALAYEV