"Elmlər doktoru" adı ləğv olunur - ciddi arqumentlər var...

Azərbaycanda elmin çox zəngin tarixi və ənənələri var. Əsrlər boyu Azərbaycan alimləri elmi təfəkkürün müxtəlif sahələrində meydana gətirdikləri kəşflərlə bəşəriyyətin elmi xəzinəsinə böyük töhfələr veriblər. Elmlə məşğul olanlar müxtəlif titullara, adlara malikdir. Ancaq bu adların, dərəcələrin ,xüsysilə elmlər doktiru adının ləğv olunması uzun müddətdir ki, müzakirə olunur.
Rəsmi şəxslər, nazirlik rəsmiləri və ekspertlər bu elmi dərəcənin ləğv olunmasının tərəfdarı olduğunu deyir. Onların fikrincə, bu mərhələ Sovet elmindən bizə qalmış yadigardır: “Sovet elmi də bunu daha çox alman təhsil sistemindən götürüb. 1819-cu ildən sonra Rusiyanın bir neçə universitetində elmlər doktoru pilləsi təsdiq edilib və istifadə olunmağa başlayıb”.
İlham Əhmədov: “Alimin öz alimliyini sübut etməsi üçün onun 2-ci dəfə doktorluq dissertasiyası müdafiə etməsinə ehtiyac yoxdur”
Fəlsəfə Doktoru, dosent, təhsil eksperti İlham Əhmədov “Bakı-Xəbər”ə açıqlamasında bildirdi ki, “Ali təhsil haqqında” qanunda bu məsələ öz əksini tapıb: “Hesab edirəm ki, elmi ictimaiyyət bu məsələyə dair müzakirələr aparmalıdır. Alimin öz alimliyini sübut etməsi üçün onun 2-ci dəfə doktorluq dissertasiyası müdafiə etməsinə ehtiyac yoxdur. O artıq ya alimdir, ya da yox. Fəlsəfə doktorluğu müdafiə edib, amma hələ alim ola bilməyənlər, 2-ci, 3-cü v.s. dəfə də dissertasiya müdafiə etsələr də, alim ola bilməyəcəklər, uzaq başı professor ola bilərlər. Yox, əgər fəlsəfə doktoru olaraq, özünü elmdə təsdiq edə bilibsə, onun da 2-ci, 3-cü v.s. dəfə də dissertasiya müdafiə etməsinə ehtiyac yoxdur, artıq hamı onu alim kimi qəbul edir. Alimin ölkə daxilində və xaricində elmi ictimaiyyət tərəindən tanınması və qəbul edilməsi üçün bəzən onun bir məruzəsi, bir ideyası, bir məqaləsi, bir kitabı da bəs edir. Necə deyərlər, el gözü tərəzidir, həmkarları, elmi cəmiyyət kimin kim olduğunu yaxşı bilir. Doktorluq müdafiəsi alimdən xeyli əlavə vaxt, enerji və digər resurslar tələb edir, xüsusən də bizdə. Amma bunun müəllifdən başqa heç kimə və heç nəyə, heç elmin inkişafına da faydası olmur. Türkiyədə, Avropada, Yaponiyada, Çində, İsraildə, ABŞ-da v.s. ölkələrdə elmlər doktoru dərəcəsi yoxdur, amma onlarda elm, alim, kəşflər, innovasiyalar, yeni texnologiyalar və nəhayət inkişaf, biliklər cəmiyyəti və bilik iqtisadiyyatı var. Bizdə fəlsəfə doktoru, elmlər doktoru, akademiklər çoxdur (10 min nəfər), amma elm, kəşf, innovasiya və yeni texnologiyalar demək olar ki, yoxdur. Elmimizin durumunu iqtisadiyyatımıza, büdcəmizə, onun strukturuna, gəlirləri və xərclərinə baxanda da görmək olar. Elmə və alimə dəyər verilməyən ölkənin iqtisadiyyatı xammal əsaslı olar, xammal tükənəndə və ya qiymətləri düşəndə büdcə boş qalar, analoqsuz tənəzzül olar. Elm tarixində kəşf müəlliflərinin 99 % elmlər doktoru olmayıblar, son 25 ilin mühüm kəşflərindən biri olan, 100 il heç kimin isbat edə bilmədiyi “Puankare hipotezasını” isbat edən Qriqiriy Perelman kimi (yeri gəlmişkən, Q.Perelman RF EA-nın və bir sıra xarici akademiyaların üzvlüyü təklifindən, həmçinin öz kəşfinə görə 1 milyon dollar mükafatdan da imtina edib).
Elmi kəşflər edənlərin arasında heç fəlsəfə doktoru olmayanlar da az deyil. Bu durum göstərir ki, hər hansı ölkədə elmin real inkişafı üçün elmlər doktoru dərəcəsi və bu adın daşıyıcılarının sayı əhəmiyyətli deyil. Əsas məsələ ölkədə elmi mühit, elmə iqtisadiyyatın tələbi, elmi tədqiqatlara sifarişlərin olması, elmin normal maliyyələşməsi, elmi qrantların olması, alimə dəyər verilməsidir. Bizdə bunların heç biri 35 ildir ki, yoxdur. Kimsə 2-3 elm sahəsi üzrə elmlər doktorluğu dissertasiyası müdafiə etsin, ya heç müdafiə etməsin, bundan da heç nə dəyişmir.
Millət vəkillərinin mandat alandan sonra, məmurların yüksək vəzifə tutmasından sonra az bir zamanda elmlər doktoru olmalarının da elmə aiddiyyatı yoxdur, amma bu ölkədə elmin hansı meyarlarla qiymətləndirilməsi və real durumunu əyani göstərir.
Biz bu fikirləri özümüz elmlər doktorluğu müdafiə etmədiyimizə görə yazmırıq. Məhz burda yazdığımız səbəblərdən vaxtı ilə doktorluq dissertasiyası yazmadıq və müdafiə etmədik, hərçənd dostlar və həmkarlar buna təkid edirdilər. İmtinaya səbəb həm də yersiz büroktratik əngəllər, süni maneələr v.s. kmmi qeyri elmi tələblər idi. Hərçənd hər mənada imkanımız olub buna. Namizədlik dissertasiyası müdafisindən sonra keçən 40 il ərzində bəlkə də 20 dəfə doktorluq dissertasiyası yaza bilərdik. Əgər ölkədə heç bir elmi mühit, elmə və alimə dəyər yoxdursa, doktorluq dissertasiyasının nə əhəmiyyəti var? Quru ada görə? Bundansa, nəzəri, praktik, tətbiqi əhəmiyyətli məqalələr yazmaqla, konkret bir sahənin problemlərini araşdırmaq, təhlil etmək, təkliflər vermək, bu sahənin inkişafına təkan vermək, müxtəlif layihələrdə iştirak etmək, beynəlxalq konfranslarda sistematik olaraq iştirak və məruzələr etmək daha yaxşıdır, əgər bu yazılanları və təklifləri oxuyub, anlayıb əməl edənlər olsa.
Cəmiyyətin elm mövzusunda müzakirələr aparması yaxşıdır. Amma bundan elmin inkişafına fayda az olacaq. Daha yaxşı olar ki, niyə ETN elmi tədqiqatlara qrantlar ayırmır, təhsil tədqiqatlarını sifariş etmir, bunu maliyyələşdirmir, "Elmin İnkişaf Fondu", "Təhsilin İnkişaf Fondu" nə ilə məşğuldur, onlardan elmin və təhsilin inkişasfına xeyir varmı, onların fəaliyyətinin səmərəsini necə artırmaq olar v.s. kimi məsələləri müzakirə edək. Bu işdə dönüş yarada bilsək, elm və təhsil cüzi də olsa inkişaf edə bilər”.
Nadir İsrafilov: “Elmi dərəcələrin nüfuzuna kölgə salmaq yox, əksinə, onları bir az da rəğbətləndirmək lazımdır”
Təhsil eksperti Nadir İsrafilov “Bakı-Xəbər”ə şərhində qeyd etdi ki, təhsildə yenilik etmək, köhnəni dağıtmaq demək deyil, mövcud olanı daha da təkmiləşdirmək, yeniləmək və müasir dövrün tələblərinə uyğunlaşdırmaqdır: “Bu mənim subyektiv fikrim deyil, Təhsil sahəsində İslahat Proqramının “təhsil sahəsidə uzun illərdən bəri toplanmış potensialı saxlamaq və inkişaf etdirmək yolu ilə təhsildə məzmun və forma dəyişiklikləri aparılması” barədə tələbidir. Azərbaycanda “elmlər doktoru mərhələsinin ləğv edilməsi”, bu mərhələnin “Sovet elmindən bizə qalmış yadigar” kimi əlaqələndirilməsi heç bir halda uzun illərdən bəri ziyalılıq etalonu hesab etdiyimiz, hörmət və ehtiram göstərdiyimiz elmi dərəcənin ləğv edilməsi üçün əsas ola bilməz. Belə bir addımın atılması heç “uzun illərdən bəri toplanmış potensialı saxlamaq və inkişaf etdirmək” barədə “İslahat Proqramı”nın tələbləri ilə də uzlaşmır. Digər tərəfdən, “Sovet elmindən bizə qalmış yadigara” qarşı belə hörmətsizlik milli mentalitetimizə də baş ucalığı gətirməz axı... Onu da unutmayaq ki, “sovet elmi” başqa şeydir, “sovet sistemi” tamam başqa şey. Biz nə vaxta qədər “təhsil sistemi” ilə “siyasi sistemi” qarışıq salmaqda davam edəcəyik? Hesab edirəm ki təhsil salnaməmizi tarixi dövrlərə görə səciyyələndirmək, bununla bağlı paralellər aparmaq yanlış yanaşmadır. Istəsək də, istəməsək də razılaşmalıyıq ki, istər Cümhuriyyət dövrü olsun, istərsə də sovet dönəmi, bunlar bizim çoxəsrlik tariximizin, keçdiyimiz uzun, şərəfli və keşməkeşli yolun yaddaşlarımızda iz buraxan salnaməsidir. İqtisadiyyatımızda, elm və təhsilimizdə, mədəniyyət və incəsənətimizdə dərin savada, yüksək ixtisasa malik nə qədər insanlar yetişib, ölkəmizin daha da inkişaf etməsi və tərəqqisinə öz layiqli töhfələrini verib. Ümumilli liderimiz Heydər Əliyev deyirdi: “Əgər bunlar olmasaydı, Azərbaycanın iqtisadiyyatı belə güclü inkişaf edə bilməzdi. Bunlar olmasaydı, Azərbaycan elmi inkişaf edə bilməzdi. Bunlar olmasaydı, biz indi Azərbaycanı müstəqil dövlət kimi idarə edə bilməzdik. Onları qiymətləndirmək lazımdır və on illərlə əldə etdiyimiz nailiyyəti heç vaxt unutmamalıyıq”. O ki, qaldı “dünyanın heç bir yerində - normal ölkələrdə ümumiyyətlə elmlər doktoru yoxdur, bizdə var” İddiasına, bizdə də elə şeylər var ki, dünyanın heç bir normal ölkələrdə yoxdur. Bu o deməkdirmi ki, harda nə varsa bizdə də olmalıdır, yaxud bizdə olan da digərlərihdə olmalıdır? Bu sistem digər ölkələrdə də var, sadəcə olaraq, fərqli adlarla və fərqli formalarda. İkincisi, onu da nəzərə alaq ki, “Elm haqqında” Qanunda “yüksəkixtisaslı elmi kadr - fəlsəfə doktoru və ya elmlər doktoru elmi dərəcəsinə malik olan şəxs” kimi təsbit olunub, yəni elmi ixtisaslaşmanın və yüksək səviyyəli akademik fəaliyyətin rəmzidir. Sadəcə olaraq mövcud prosedur bir qədər sadələşdirilməli, xaricdə olduğu kimi elmi adları universitetlər verməlidir. Nə qədər ki, elmlər doktoru elmi dərəcəsini Ali Attestasiya Komissiyası verir, bu məsələyə bir daha həmin komissiya ləğv olunduqdan sonra qayıtmaq olar. Bu müddətdə isə, elmi dərəcələrin nüfuzuna kölgə salmaq yox, əksinə, onları bir az da rəğbətləndirmək lazımdır. Heç olmasa ona görə ki, bəlkə əlavə stimullaşdırma elm adamlarımızı hərəkətə gətirsin, elmimizi yerindən tərpətsin. Əks təqdirdə, sabah və ya o birisi gün “Əməkdar müəllim”, “Əməkdar elm xadimi” kimi fəxri adların da ləğv edilməsi barədə məsələ qaldırıla bilər...”.
Günel CƏLİLOVA