Molla rejimi İran bəluclarından nəyin qisasını alır...

Mollakratiya rejimi yalnız Azərbaycan türklərinə qarşı deyil, İran adlandırılan ölkənin ərazisində yaşayan bütün qeyri-fars xalqalara qarşı repressiya davranışları sərgiləyir. Öz milli haqları uğrunda mübarizəyə qoşulan etnik bəluclar fars-molla rejimindən hər cür zülm görürlər.  

Onu da vurğulayaq ki, bu ilin mart ayının əvvəllərindən başlayaraq bəluclar daha geniş şəkildə etiraz aksiyaları keçirirlər. Bu barədə danışmazdan əvvəl bir qədər bəlucların tarixinə, milli mənşəyinə diqqət yetirək.

Məlumatlara görə, bəluclar Pakistanda, İranda və Əfqanıstanda kompakt halda yaşayan xalqdır, dilləri Hind-Avropa dil ailəsinə daxildir. Bəluc dilinə ən yaxın dil kürd dilidir. İranda Sistan və Bəlucistan və Kirman vilayətlərində yaşayırlar, İran cəmiyyəti ilə az inteqrasiya olunublar. İranda yaşayan bəlucların böyük bir qismi köçəri həyat tərzi sürür. Bəluc dili  İran, Əfqanıstan, Pakistan və Türkmənistan ərazilərində yayılmış dildir. “Ethnologue” 1978–ci ildə gerçəkləşmiş IX nəşrində bəluc dilində danışanların ümumi sayını 2.753.850 nəfər təxmin edib. Hazırda bu dildə danışanların ümumi sayı 4,5 milyondan yuxarıdır. İki əsas dialektə bölünür: qərbi və şərqi. Pakistan və Əfqanıstandakı bəlucların yazısı ərəb qrafikası əsasında tərtib olunub.

İndi keçək bəluclara qarşı molla-fars rejiminin qaniçən əməllərinə.

Azad İran kanalının yaydığı məlumata görə, 2022-ci ildə İranda 628 etnik bəluç öldürülüb. Öldürülən etnik bəluçlardan 182 nəfər daha çox narkotik ittihamı ilə edam edilib.

2022-ci ildə İranda etirazların yatırılması zamanı da daxil olmaqla, İran təhlükəsizlik qüvvələri tərəfindən 167 nəfər güllələnib.

Sistan və Bəluçitan əyalətinin Zahedan şəhərində keçən il sentyabrın 30-da İran polisinin nümayişçilərə qarşı zorakılığı və bundan sonra hökumətin bu addımına qarşı xalq etirazları zamanı “Qanlı cümə” günündə 121 nəfər həlak olub.

2023-cü ilin bu günlərində də bəluclara qarşı rejim repressiv hərəkətlərini davam etdirir.

Molla rejimi bəluclardan nəyin qisasını alır?

• “İran hakimiyyəti bəlucların mərkəzdənqaçma hərəkatından ehtiyatlanır”

Orta Doğu Araşdırmalar Mərkəzinin rəhbəri, siyasi şərhçi Sədrəddin Soltan “Bakı-Xəbər”ə bildirdi ki, bəluclar da İrandakı başqa fars olmayan etnik qruplar kimi bölünmüş millətlərdən sayılırlar. “Bu etnik qrupun nümayəndələri Pakistanla, Əfqanıstanla həmsərhədd bölgələrdə, Birləşmiş Ərəb Əmirliklərində və sair yerlərdə yaşayırlar. Bəluclar köçəri tayfa olublar, sünni məhzəbinin Hənəfi təriqətinə aiddirlər. Fars dilli sayılsalar da, amma özlərinin farslardan fərqli etnik qrupa aid olduqlarını bildirirlər. Həm Əfqanıstanda, həm Pakistanda, həm İranda bəluclarda bütövləşmək, yaxud yaşadıqları bölgədə milli haqqlarının təmin olunması uğurunda  mübarizə aparırlar. İran ərazisindəki bəluclar uzun illərdir ki, hakimiyyətə qarşı silahlı mübarizə aparır. Onların yaşadıqları ərazi Bəlucustan bölgəsi sayılır, amma İran sonradan bu bölgəni Sistan-Bəlucustan adlandırmaqla buranl da bir az farslaşdırmaq istəyib. Mərkəz Zahidan şəhəridir. Zaman-zaman əyalətdə İran  hərbiçiləri ilə silahlı bəluclar arasında toqquşmalar baş verir. Hətta Əhmədnejat prezident olduğu dövrdə onun maşın karvanına hücum da təşkilolunmuşdu və sair. İranda şiə məhzəbinin cəfəri qoluna üstünlük verildiyindən bəluclar demək olar ki, hakimiyyətdə təmsil olunmurlar. Bəluclar dini məhzəbə və milli mənsubiyyətə görə İranda ayrı-seçkiliyə, disskriminasiyaya məruz qalırlar. Bu isə ölkədə vətəndaşların rahat yaşamasına mane olan amillərdəndir. Panfarsizm ideologiyası bəluclara qarşı qaim dışlanmaq, daim aşağılanmaq kimi siyasət aparır. Bəluclar İranın ən yoxsul icması sayılır. Bəluclara İran hakimiyyəti büdcədən çox az vəsait ayırır. Orada məktəblər azdır, savadsızlıq geniş yayılıb və sair”.

S.Soltan qeyd etdi ki,  disskriminasiyanın bütün növləri bəluclara tətbiq olunub. Onun sözlərinə görə, bu səbəbdən də bəluclar son illər keçirilən etiraz aksiyalarda daha fəal iştirak edirlər. “Zahidan məscidinin imam cüməsi açıq şəkildə hakimiyyəti disskrimansiya siyasəti yürütməkdə tənqid edib. Əvvəllər də bu istiqamətdə çıxışlar olub. Mənsub olduqları təriqətə görə İran hakimiyyəti Bəlucustana ögey münasibət bəsləyib. Son etiraz aksiyalarında isə bəluc liderləri konstitutsiyanın dəyişdirilməsi ilə bağlı referendum keçirilməsi təklifini irəli sürdülər. Onlar bildirir ki, ölkədə siyasi hakimiyyətin müəyyən edilməsi üçün referendumun keçirilməsi vacibdir. Bu baxımdan, dəfələrlə İranın ali rəhbəri Xamneinin nümayəndələri bəluc liderləri ilə görüşüblər. Son zamanlar isə liderlər onlarla görüşmək istəməyiblər. Bəlucustanda bir sıra tanınmış din  xadimi, ziyalılar həbs olunub. Hətta Əfqanıstandan “Zahedan Universiteti”nə oxumağa gələn tələbələrdən də tutulanlar da, sürgün edilənlər də var, bir çoxu haqda isə məlumat yoxdur.  Hətta bu universitetinin iki professoru hələ də həbsdədir. Yəni İran hakimiyyəti son aksiyalar zamanı ən çox Bəlucustanda qırğın törədib. Bölgənin əyalət başçısı dəyişdirilib, ora İnqilab Keşikçiləri qvardiyasının komandanlarından biri təyin olunub. Başqa sözlə, de-fakto Sistan-Bəlucustan əyalətində hərbi rejim yaradılıb. Buna baxmayaraq, hər cümə günü namazdan sonra etiraz aksiyaları keçirilir. İran hakimiyyəti bəlucların mərkəzdən qaçma hərəkatından ehtiyatlanır. Yəni ayrıla biləcəklərindən ehtiyat edir. Bütün gücü ilə bəlucların İrana tabe olmasına çalışır. Bəlucustan Əfqanıstandan gələn narkotrafikin üzərində yerləşir və İran hakimiyyətində bir sıra qüvvələrin bu məsələyə zaman-zaman nəzarət etdiklərinə dair xəbərlər yayılır. Narkotikdən gələn gəlir İran hakimiyyətinin iqtisadiyyatına və bir sıra qara işlərinə, pis işlərinə, terrorçu fəaliyyətinə xərclənən vəsait sayıldığından bu istiqamətə də nəzarəti ələ keçirir. Ona görə də İran hakimiyyəti bu narkotrafik dəhlizə nəzarəti əldə saxlamaq üçün daim Sistan-Bəlucustan bölgəsinə təsir edir. Yəni burada siyasi, milli-mədəni haqların təmini məsələsi ilə yanaşı, kriminal məsələ də  üstünlük təşkil edir. Ona görə də, Bəlucustan əyalətində daim İran hakimiyyətinin nəzarətini gücləndirməsi prosesi müşahidə olunur”-deyə S.Soltan vurğuladı.

Əli TURABOV