Son illər cəmiyyətimizdə dini ibadətlərin Azərbaycan dilində aparılması məsələsi aktuallaşıb. Bir sıra insanlar deyir ki, yas mərasimdə bütün dualar, surələr, hətta Yasin surəsi belə ana dilimizdə oxunmalıdır. Yəni camaata duaların sözləri Azərbatcan dilində çatdırılsın. Namaz məsələsində də bu qənaətə gələnlər var ki, bu əsas ibadət ana dilimizdə olsun, bu arada namazın sözlərinin tərcüməsi də hazırlanıb yayılıb.
Bir qisim insanlar “namaz Azərbaycan dilində qılınsın”, digər qisim adamlar isə “hər millət duanı öz dilində etsə, namazı öz dilində qılsa hərc-mərclik, xaos yarana bilər” deyir.
Namazın Azərbaycan dilində qılınması nə dərəcədə mümkün ola bilər? Bu, islam dininin tələblərinə uygundurmu? Məgər kim istəsə öz dilində namaz qıla bilərmi? Namazın Azərbaycan dilində qılınması məsələsi niyə bu qədər aktuallaşdı, bu müzakirələr niyə açıldı?
- Azər Həsrət: “Bu mövzunun üzərinə gedilməlidir”
“Namaz Azərbaycan dilində qılınmalıdır” fikrində olanlardan biri olan siyasi şərhçi Azər Həsrət “Bakı-Xəbər”ə şərhində bildirdi ki, bu məsələyə toxunulması çox vacibdir: “Niyə məhz öz dilimizdə, yaxud ayrı-ayrı xalqların dilində bu vacibatların icra edilməsi gərəkdir? Bunun izahı çox sadədir. Quranın dili nazil oldunduğu dövrdən başlayaraq ərəbcədir. Ərəbcə də bir millətin dilidir. Təbii ki, Peyğəmbər də ərəb olduğu üçün onun kitabı da ərəbcə idi, öz xalıqına da, hətta deyərdim öz qövmünə ərəb dilində müraciət edirdi. Sözsüz ki, namazı da ərəbcə qılınırdı, ayinlər də ərəbcə icra olunurdu. Çünki ərəb tayfalarına ərəbcədə müraciət edilməli idi. Amma sonradan islam dini bəzən zorla, bəzən xoşla yayıldı və dünya dinlərindən birinə çevirildi və hazırda 2 milyarddan artıq insan bu dinin ardıcılıdır. Belə olan şəraitdə hər bir xalqın, hər bir millətin dini icraatı öz dilində həyata keçirməsi daha məqsədəuyğundur. Niyə? Ona görə ki, lap Azərbaycandan danışırıqsa, Azərbaycan xalqı, Azərbaycan müsəlmanlarının böyük əksəriyyəti ərəb dilini bilmir. Hətta mollalar ərəb dilini bilmədən Quran oxuyurlar. Amma bilmədikləri dildə nələrisə əzbərləyib təkrarlamaq nə verir? Yaxud niyə insanlar bilmədikləri dildə hansısa dualar etməlidirlər? Üstəlik də, bilmədikləri dildə dualar edərkən, namaz qılarkən, Quran oxuyarkən də həmin dili təhrif edirlər. Ərəb dili ilə tanış olmayan adamlar mətnləri hardansa əzbərləyirlər və onu ərəb dilində ifadə etməyə çalışırlar, bu alınmır. Niyə alınmır? Çünki dili bilmirlər. Mən özüm 1 il ərəb dili kursuna getmişəm, ərəb dili ilə az-çox tanışlığı olan birisiyən. Tutaq ki, Qurandan hanısa ayəni oxusam təhrif etmirəm. Amma əksəriyyət onu bilmir axı. İbadət edənlərin çoxu ərəb dilini bilmədiyi üçün məntiqli olardı ki, insanlar öz dilimizdə namaz qılsınlar, dua etsinlər, Quran oxusunlar. Əlbəttə, mən Quranın ərəb dilindəki orjinalını kənara qoymağı təklif etmirəm, o da yerində qalsın. Eyni zamanda məscidlərdə Qurandan nəsə oxuyanda xütbələr ərəb dilində olsun. Amma Allahla danışarkən niyə bütün millətlər ərəb dilində danışmalıdır ki? Məgər Allah Azərbaycan dilini anlamır. Məntiqlə Allah hər şeyi biləndir, hər şeyi görəndir, hamımızdan çox hər şeyi anlayandır”
A.Həsrətin fikrincə, ona görə də hər bir millət Allaha öz ana dilində müraciət edə bilər, burada heç bir problem yoxdur. A.Həsrətin sözlərinə görə, bəzi insanlar deyirlər ki, xaricdə müxtəlif xalqların nümayəndələri bir yerdə namaz qılırlarsa, onların hər biri də öz dillərində namaz qılıb, dua etsələr xaos olar. A.Həsrətin bildirdiyinə görə, belə məqam yaranarsa, onda ortaq dil kimi ərəb dilinə üstünlük verilməlidir: “Amma bizdə, tutaq ki, məscidə 200 nəfər müsəlman yığışıb və hamısı da azərbaycanlıdırsa, onların hamısı da Azərbaycan dilində namaz qılarsa burada hansı qarşıqlıqdan söhbət gedə bilər? Ona görə də düşünürəm ki, bu mövzunun üzərinə gedilməlidir. Bilirsiz, bu nəyə görə lazımdır? Bu insanlarımızın dini savadlılığını artırmaq üçün vacibdir. Namaz qılanların əksəriyyətinin bəzən dindən belə xəbəri olmur. Ərəb dilində onlara kimlərsə nəyisə əzbərlədirlər, adamlar da onları təkrarlayır, amma nə dediklərini özləri başa düşmürlər. Bəzən cəmiyyətdə belə bir fikir də var ki, birisi gəlib ərəb dilində söyüş söysə bizim insanımız “Allahu Əkbər”, yaxud “inişallah”, “maşallah” deyəcək. Ona görə ki, ərəb dilini bilmirlər. Elə biləcəklər ki, kimsə Quranla, dinlə bağlı yaxşı söz deyir. Cəhalətdən qurulmaq üçün belə bir təklifin üzərində dayanıram”.
- İsmayıl Əhməd: “Namaz ilahi hökmdür, o qaydasında qılınmalıdır”
Tanınmış ilahiyyatçı İsmayıl Əhməd isə sualımıza belə cavab verib: “Dualar ana dilində edilə bilər. Bunun qaydası, vaxtı yoxdur. Amma namaz ilahi hökmdür, o qaydasında qılınmalıdır və bu qaydalara vaxtı və forması daxildir. Allahın istəyi də kəlmə-kəlmə sözlərin mənasını başa düşmək deyil. Ümumi məzmun başa düşülsə kifayətdir. Xaosa gəldikdə, bu camaat namazında, xüsusən Həcc ziyarətində müşahidə oluna bilər. Amma məsələ tam başqadır. Siz o sözlərin qarşılıqlı mənasını heç bir dildə eynisi ilə tapa bilməzsiniz. Həm də söhbət tək bir sözdən yox, onlarla sözdən gedir. Bir adam gəlib istifadə etdiyi dildə mənə Allah sözünün qarşılığını desin, görüm o hansı sözdür. Məsələn siz, bildiyiniz dillərdə Allah sözünü hansı sözlə əvəz edə bilərsiz ki, o eyni mənanı versin? Oxşarını yox, eynisini. Eynisi də budur :”Pərəstişə layiq olan, bütün sifətləri ilə mütləq varlıq olan”. İndi bir kəlmə ilə mənə bu mənanı çatdırın. Amma ərəb dilində mən bunu tək Allah sözü ilə çatdıra bilirəm. Çünki ifadə etdiyi məna budur”.
İradə SARIYEVA
