Bu il Avropada enerji böhranının gözlənildiyindən də kəskin olması proqnozlaşdırılır. Bunun səbəbi Rusiyadan Avropa istiqamətinə uzanan “Şimal axını-1” və “Şimal axını-2” qaz kəmərlərinin zədələnməsidir.
Qeyd edək ki, Rusiyanın Avropaya ixrac etdiyi iki qaz kəmərində eyni vaxtda qəzalar baş verib. Danimarka və İsveç səlahiyyətlilərinin məlumatına görə, Bornholm adasının yaxınlığında “Şimal axını-1”nda üç və “Şimal axını-2”də isə bir qaz sızması aşkar edilib. Almaniya, Danimarka və İsveç hadisənin təxribat olduğunu istisna etmir. Enerji üzrə ekspertlər qeyd edir ki, qəzaların nəticələrinin aradan qaldırılmasına bir ilə kimi vaxt sərf oluna bilər. Bu müddətdə Rusiyadan Avropaya qaz nəql edilməyəcək. Dəniz sularının kəmərlərə dolmasının qarşısı alınmasa, onlardan istifadı ümumiyyətlə, birdəfəlik dayana bilər. İndilikdə isə Danimarkada aparılan hesablamalara görə, “Şimal axını-1” və “Şimal axını-2” qaz kəmərlərinin zədələnməsi nəticəsində, boruda olan qazın yarısından çoxu atmosferə sızıb. Danimarka Enerji Agentliyinin direktoru Kristoffer Botzau mətbuat konfransında bu xüsusda qeyd edib: “Biz boruların bazar gününədək tam boşalmasını gözləyirik". Botzaunun sözlərinə görə, borulardan sızmaların səbəbi çox güman ki, təxribatdır: “Bu səbəbdən enerji hazırlığı səviyyəmizi narıncıya qaldırdıq. Bu, ikinci ən yüksək səviyyədir”. Eyni zamanda, Danimarka və Qrenlandiya Geoloji Xidmətinin idarəedici direktoru Flemminq Larsen hadisə yerində bir neçə partlayışın baş verdiyini elan edib.Qeyd edək ki, İsveçin “SEPO” təhlükəsizlik xidməti partlayışlar və daha sonra boru kəmərlərində qaz sızması ilə bağlı araşdırmalara başladığını elan edib. Rusiya Xarici İşlər Nazirliyi kəmərlərdə baş verən qəzaya görə ABŞ-ı ittiham edib. Qurumun sözçüsü Mariya Zaxarovanın sözlərinə görə, qəzalar ABŞ kəşfiyyat xidmətlərinin nəzarətində olan ölkələrin sularında baş verib. Bəzi Qərb ölkələri, məsələn, Polşa bildirir ki, əslində qəzanı Rusiya özü törədib ki, Avropaya qaz nəql etməyərək, onu daha böyük enerji problemlərinə düçar etsin. Belə bir vaxtda Rusiyadan Türkiyəyə, buradan da Avropaya qaz nəqli ilə bağlı da problemlər müşahidə edilir. Məsələ burasındadır ki, Avropa İttifaqı tərəfindən 18 sentyabr tarixində tətbiq edilən yeni sanksiyalar “Türk axını” operatorunun ixrac lisenziyasının vaxtından əvvəl geri çağırılmasına səbəb olub. Bu barədə boru kəmərinin operatoru “South Stream Transport B.V.” şirkətinin məlumatında bildirilir. Məlumatda daha sonra qeyd edilir: “2022-ci il sentyabrın 18-də yeni sanksiyaların tətbiqi nəticəsində Rusiya qazının Qara dəniz vasitəsilə Türkiyə və Avropadaki istehlakçılara nəql olunduğu “Türk axını” dəniz qaz kəmərinin operatoru “South Stream Transport B.V.”ın ixrac lisenziyası vaxtından əvvəl geri çağırılıb”. Eyni zamanda şirkət əlavə edib ki, artıq ixrac lisenziyasının yenilənməsi üçün ərizə verib və hazırda Niderland rəsmilərindən cavab gözləyir. Şirkət qeyd edir ki, “South Stream Transport B.V.”şn Avropa İttifaqının qüvvədə olan sanksiya tənzimləməsinə uyğun olaraq istisna almaq üçün bütün hüquqi əsaslara malikdir. Qaz kəmərinin operatoru bunu onunla izah edir ki, “Türk axını” ilə nəql olunan qaz daha sonra milli qaz ötürücü sistemlər vasitəsilə Avropa ölkələrinə çatdırılır və bununla da Avropanın enerji təhlükəsizliyinin təmin olunmasında iştirak edir. Xatırladaq ki, “Türk axını” kəməri Rusiyadan Türkiyə, Cənubi və Cənubi-Şərqi Avropaya qaz tədarükünü təmin etmək məqsədilə Qara dənizin dibi ilə çəkilib. Qaz kəmərinin illik ötürmə gücü 31,5 milyard kubmetr təşkil edir.
Beləliklə, Rusiyadan Avropaya qaz nəqli sıfırlanmağa başlayır və bu da Avropanı qış ərəfəsində daha çətin duruma salır. Almaniyanın maliyyə naziri Kristian Lindner qey dedir ki, ölkəsi, eləcə də bütün Avropa hazırda enerji müharibəsi vəziyyətindədir: “Biz buna dözə bilmərik və müqavimət göstərəcəyik. Bazarda qiymətləri aşağı salmaq üçün hazırda 90 % dolu olan qaz anbarlarının bir hissəsi yenidən boşaldılmalıdır”. Buna paralel olaraq Avropa Azərbaycan kimi mənbələrdən qaz alışını artırmağa indi daha çox diqqət edir. Bunu Türkiyənin xarici işlər naziri Mövlud Çavuşoğlu da təsdiq edir. O qey dedir ki, hər kəs Azərbaycan qazının dünya bazarına çıxarılması məsələsində Türkiyədən təşəbbüs gözləyir. Macarıstan isə Avropa İttifaqını Azərbaycan, Qafqaz və Mərkəzi Asiyada qaz infrastrukturunun qurulması üçün addımlar atmağa və bununla bağlı müvafiq sövdələşmələr üzrə danışıqlar aparmağa çağırıb. Bu ölkənin xarici işlər və ticarət naziri Peter Siyarto qeyd edib ki, TANAP və TAP boru kəmərləri təkmilləşdirilməli, “Cənub Qaz Dəhlizi” Qərbi Balkanlar vasitəsilə Mərkəzi Avropa ilə birləşdirilməlidir: “Hökumət, həmçinin külək stansiyaları tərəfindən istehsal olunan Azərbaycanın “yaşıl” enerjisinin su altından kabel vasitəsilə idxalı layihələrini də dəstəkləyir”. O, yeni mənbələrin tapılmasına ehtiyac olduğunu xəbərdar edib və dünya qaz ehtiyatlarının 10,5 %-ni təşkil edən Mərkəzi Asiya qazının Azərbaycan üzərindən Avropaya nəqlini vacib sayıb. Xatırladaq ki, Xəzər dənizinin Azərbaycan sektorundakı nəhəng “Şahdəniz” yatağından çıxarılan təbii qaz “Cənub Qaz Dəhlizi” vasitə ilə Avropaya nəql edilir. Kommersiya istismarına başlayandan bəri qaz kəməri artıq Avropaya 12 milyard kubmetrdən çox qaz nəql edib. Bunun 10 milyard kubmetrdən çoxu İtaliyaya, 2 milyard kubmetrdən çoxu isə Yunanıstan və Bolqarıstana nəlq edilib. TAP Cənub-Şərqi Avropa ölkələrinin qaz təchizatına böyük töhfə verir. Xüsusilə, Yunanıstan-Bolqarıstan İnterkonnektoru kommersiya fəaliyyətinə başladıqdan sonra Bolqarıstan ümumi qaz tələbatının əhəmiyyətli hissəsini TAP vasitəsilə ödəyə biləcək. Yunanıstan və Albaniya, eləcə də İtaliyadakı TAP çıxış məntəqələri Avropa bazarlarına Azərbaycandan əlavə qaz almaq üçün çoxsaylı imkanlar təklif edir. Peter Siyartonun açıqlamalarından bəlli olur ki, Cənub-Şərqi Avropa ilə yanaşı, Mərkəzi Avropa ölkələri də - Avstriya, Macarıstan, Almaniya, Polşa, Slovakiya, Sloveniya, Xorvatiya, Çexiya, İsveçrə, Serbiya Azərbaycan qazına böyük ümid bəsləyir. Qeyd edək ki, Serbiya Azərbaycandan qaz ala bilmək üçün son dövrlərdə aktiv fəaliyyətə keçib.
Ramil QULİYEV
