Faiq İsmayılov:"Prezidentin imzaladığı bu sənəd olduqca böyük əhəmiyyət kəsb edir və Naxçıvan abidələrinin beynəlxalq aləmdə təbliğinə çox geniş imkanlar açacaq"
Naxçıvan dünyanın ən qədim insan yaşayış məskənlərindən biridir ki, burada bəşər əhəmiyyətli təbiət, arxeoloji və tarix-memarlıq abidələri çoxdur.
Çox zəngin diyar olan Naxçıvanda ( Naxçıvan Muxtar Respublikasında) 1162 tarixi-mədəniyyət abidəsi mövcuddur. Bu abidələrin 58-i dünya, 455-i ölkə, 649-u isə yerli əhəmiyyətlidir. Bunlardan 663-ü arxeoloji abidələr, 285-i memarlıq abidələri, 31-i monumental sənət abidələri, 36-sı tarixi abidələr, 140-ı ziyarətgahlar, 7-si təbiət abidələridir.
Naxçıvanda yaşı çox qədim olan, eləcə də orta əsrlərdən yadigar qalan abidələr var. Çox təəssüf ki, o abidələrin bəzilərinin - Qarabağlar türbəsinin, Gülüstan türbəsinin, Xan sarayı və digər abidələrin restavrasiya zamanı "müasirləşdirildiyi" deyilir. Məlumatlara görə, Vasif Talıbovun Naxçıvan Ali Məclisinə rəhbərlik etdiyi dönəmdə bu abidələr müasir tikinti materialları ilə bərpa edilib. Demək olar ki, abidələrin görkəmi dəyişdirilib. Bu da o abidələrin qədimliyini, orta əsrlər dövrünə aidliyini bir qədər kölgə altına salır.
Bu gün Naxçıvan abidələrinin UNESCO-nun müvafiq siyahılarına salınması aktuallaşıb. Bu məsələ hədəf kimi ciddi şəkildə qarşıya qoyulub. Uzun illər "blokada"da olan və artıq xilas olan Naxçıvan abidələri artıq yeni yanaşma tələb edir.
Naxçıvan Muxtar Respublikasının bəzi tarixi memarlıq abidələrinin UNESCO-nun maddi mədəni irs nümunələri üzrə əsas siyahısına salınması üçün iş aparılacaq.
Bu, Prezident İlham Əliyevin təsdiqlədiyi “Naxçıvan Muxtar Respublikasının sosial-iqtisadi inkişafına dair 2023–2027-ci illər üçün Dövlət Proqramı”nda yer alıb.
Bununla bağlı icraçı qurum kimi Mədəniyyət Nazirliyi və Naxçıvan Nazirlər Kabineti müəyyənləşib.
Həmçinin, müvafiq siyahıya salınacaq tarixi memarlıq abidələrinin müəyyənləşdirilməsi, tarixi memarlıq abidələrinin UNESCO-nun maddi mədəni irs nümunələri üzrə əsas siyahısına salınması və Naxçıvan Muxtar Respublikasının turizm cəlbediciliyinin artması və tarixi memarlıq abidələrinin beynəlxalq səviyyədə qorunması ilə bağlı da işlər aparılacaq.
Qeyd edilən işlər 2023–2027-ci illəri əhatə edəcək.
- "Vaxtilə Naxçıvanda qüsurlu bərpa edilən abidələrin mütəxəssislər tərəfindən tədqiqi, monitorinqi aparılmalıdır"
AMEA-nın A.Bakıxanov adına Tarix İnstitutunun əməkdaşı Faiq İsmayılov "Bakı-Xəbər"ə şərhində bildirdi ki, Naxçıvan abidələrinin UNESCO-ya daxil edilməsi prosesinə Mədəniyyət Nazirliyi çoxdan başlamalı idi, lakin hələ bu barədə iş görülməyib. Prezidentin təsdiqlədiyi Dövlət Proqramının əhəmiyyətini vurğulan F.İsmayılov "Abidərin UNESCO-nun müvafiq siyahılara salınması işləri Azərbaycan Mədəniyyət Nazirliyinin bir nömrəli vəzifəsi olmalıdır. Naxçıvan da daxil olmaqla Azərbaycanın hər yerində olan tarix mədəniyyət abidələrinin üzərində bu istiqamətində iş aparılmalı idi. İş görmək lazım idi və gözləmək lazım deyildi ki, cənab Prezident bu barədə tapşırıq, qərar versin. Bu gün Naxçıvan abidələrinin UNESCO-ya salınması üçün cənab Prezidentin təsdiqlədiyi Dövlət Proqramında xüsusi maddə var və bu yöndə hazırlıq prosesi gedəcək. Halbuki, Mədəniyyət Nazirliyi və yerli qurumlar bunu əvvəl də edə bilərdilər. Amma Naxçıvan abidələrinin UNESCO-ya daxil edilməsi ilə bağlı prosesi Prezident başlatdı. Bu, çox vacibdir və bu abidələr dünyada öz yerini tutmalıdır.
O ki qaldı Naxçıvan abidələrinin restavrasiyası zamanı yol verilən nöqsanlara, bu, əsasən Mədəniyyət Nazirliyi üçün bir qüsurdur. Bu nöqsanın aradan qaldırılması olduqca çətin məsələdir. Çünki bizdə bərpa məsələsi çox çətindir. Bilirsiz ki, Azərbaycan ali məktəblərində bərpaçılar hazırlanmır. Abidərin bərpasını sırf bərpaçılar həyata keçirmir. Bu iş Memarlıq və İnşaat Universitetini bitirən iş icraçıları tərəfindən aparılır. Bu zaman da tarix mədəniyyət abidələrinin bərpasında qüsurlara yol verilir.
Nəinki Naxçıvanda, hətta Qarabağdakı abidələrin bərpasında da bu problemlər var. Ümumilikdə götürdükdə, vaxtilə Naxçıvanda qüsurlu bərpa edilən abidələrin mütəxəssislər tərəfindən tədqiqi, monitorinqi aparılmalıdır. Həmin tədqiqatlar nəticəsində abidələrə edilən əlavələr, bərpa zamanı yol verilən nöqsanlar aşkarlanması və o abidələr yenidən bərpa olunmalı, əvvəlki görkəminə qaytarılmalıdır. Yəni bu abidələr öz orjinal görkəmini almalıdır. Abidələrin bərpası zamanı orada tərkibi yoxlanılmamış materiallardan istifadə olunmamalıdır. Hansı abidənin inşaasında hansı materialdan istifadə edildiyini müəyyən etmək üçün o materialların qalıqları laboratoriyadan keçirilməlidir. Bərpa zamanı o materialdan istifadə edilməlidir. Abidələrin bərpa zamanı sement və digər müasir bərkidicilərdən istifadə edilməsi yolverilməzdir. Ermənilər işğal dövründə bizim abidələr üzərində "bərpa" nı bu materiallardan istifadə edərək həyata keçirib. Onlar abidələri betonlayıblar, xarici formasını dəyişiblər. Biz bunu görmüşük.
Yenə də deyirəm, Prezidentin imzaladığı bu sənəd olduqca böyük əhəmiyyət kəsb edir və Naxçıvan abidələrinin beynəlxalq aləmdə təbliğinə çox geniş imkanlar açacaq".
F. İsmayılov qeyd etdi ki, Mədəniyyət Nazirliyi də indən sonra bərpaçıların yetişdirilməsi üçün fəaliyyətə keçməlidir. O bildirdi ki, hansısa formada dəyişikliyə məruz qalan abidələrin bərpası ilə peşəkarlar məşğul olmalıdır.
İradə SARIYEVA
.jpg)