Son dövrlərdə Azərbaycan üzərindən Orta Asiyadan enerji resurslarının idxalı Avropa üçün xüsusi aktuallıq kəsb etməyə başlayıb. Belə görünür ki, Avropa Orta Asiyanın karbohidrogen ehtiyatlarını məhz Azərbaycan vasitəsilə öz enerji balansına daxil etməyi düşünür. Bu fonda artıq Macarıstan bəyan edib ki, Türkmənistandan təbii qaz tədarükündə maraqlıdır.
Macarıstanın xarici işlər və xarici iqtisadi əlaqələr naziri Peter Siyartonun sözlərinə görə bu, Ukrayna münaqişəsi və Rusiyaya qarşı sanksiyalar fonunda Avropada yaranmış enerji böhranından çıxmağa kömək edə bilər. Siyarto qeyd edib ki, Macarıstan türkmən qazını Avropada enerji böhranının mümkün həlli yollarından biri kimi hesab edir. Onun sözlərinə görə, Türkmənistan əhəmiyyətli təbii qaz ehtiyatlarına malikdir: “Türkmənistan qazını Avropaya çatdırmaq üçün hələlik heç bir yol yoxdur. “Mavi yanacağın” Macarıstanın enerji balansına daxil edilməsinə imkan verəcək infrastrukturun qurulmasında son dərəcə maraqlıyıq”. Amma burada qeyd edək ki, Türkmənistandan “Transanadolu qaz kəməri (TANAP) ilə Avropaya qaz nəqli məsələsi artıq bu ölkə tərəfindən Türkiyə və Azərbaycanla müzakirə olunub. Bu imkanın daha da öyrənilməsi üçün üçtərəfli memorandum imzalanıb. Elə Macarıstann da daxil olmaqla, Avropa Azərbaycan üzərindən türkmən qazını almaq istəyir. Prosesdə Türkmənistan da maraqlıdır. Bir müddət əvvəl “Türkmənqaz” Dövlət Konserninin rəhbəri Batır Amanov bəyan edib ki, Türkmənistan Avropaya qaz nəql etmək istəyir. Məlumat üçün qeyd edək ki, bütün Xəzəryanı ölkələr tərəfindən qəbul edilmiş Xəzərin statusu haqqında Konvensiyaya əsasən, sahilyanı ölkələr arasında boru kəmərinin çəkilişi onların özlərilə razılaşdırılır. Deməli, Türkmənistan və Azərbaycan arasında boru kəmərinin çəkilməsinə maneə yoxdur. Sadəcə, rəsmi Aşqabar bu xüsusda öz istəyini bəyan etməli və əməli addımlar atmalıdır. Azərbaycan bu xüsusda sözügedən ölkəyə bütün lazımı dəstəyi verməyə hazır olduğunu dəfələrlə bəyan edib. Söhbət burada “Transxəzər” qaz kəmərindən gedir. Cari ilin martında Almaniyanın aparıcı şirkətlərinin rəhbərləri ilə görüşü zamanı prezident İlham Əliyev bu xüsusda bildirib: “Bizim təşəbbüskarı olduğumuz bütün layihələr artıq ya tamamlanıb, ya da şübhəsiz uğurlu olacaqdır. “Transxəzər” bizim layihəmiz deyil. Transxəzər layihəsində biz tranzit ölkəsi hesab olunuruq və biz, o cümlədən mən, dəfələrlə açıq bəyan etmişik ki, biz Xəzərin o tayında dost və tərəfdaşlarımızın boru kəmərini inşa etməyi qərarlaşdırdığı təqdirdə onlar üçün zəruri tranziti təmin etməyə hazırıq”.
Onu da bildirək ki, Türkmənistanda təkcə kəşf edilmiş təbii qaz ehtiyatları 16 trilyon kubmetrdir. Bu da kifayət qədər böyük potensialdır. “Transxəzər” qaz kəməri layihəsi çərçivəsində təbii qazın Türkmənbaşı limanından Xəzər dənizinin dibi ilə çəkiləcək 300 kilometrlik boru xətti vasitəsilə Səngəçal terminalına çatdırılması və illik həcmin 32 milyard kubmetr olması planlaşdırılır. İlk dövrlərdə Türkmənistanın infrastruktur problemləri “Transxəzər” qaz kəmərinin reallaşmasına əngəl törətsə də, 2016-cı ildən etibarən Şərq-Qərb qaz kəmərinin fəaliyyətə keçməsi ilə bu maneə aradan qaldırılıb. Türkmənistanın şərqində yerləşən, ölkənin ən böyük qaz ehtiyatlarının gələcəkdə qərb bazarlarına çıxarılması baxımından Şərq-Qərb boru kəməri əhəmiyyətli rol oynamaqdadır. Qazaxıstan və Özbəkistanın da layihədə mümkün iştirakı ilə Mərkəzi Asiya ölkələrindən illik təxminən 50 milyard kubmetr təbii qazın Avropaya nəqli həyata keçirilə bilər. Onu da xatırladaq ki, Bakı Türkmənistanla mübahisəli neft-qaz yatağı olan “Dostluq” yatağının birgə işlənməsinə dair müqavilə imzalayıb. Müqaviləyə əsasən yataqdan hasil olunan neft və qaz Azərbaycanın üzərindən dünya bazarına çıxarılacaq. Bu baxımdan, ölkələr arasındakı bu razılaşmanın “Transxəzər” boru xəttinin təməlini qoyduğunu da söyləyəyənlər var. Kəmər çəkilməsə belə digər həll yolları ilə də türkmən qazı Azərbaycan vasitəsilə Avropaya çıxarıla bilər. “Trans Caspian Resources, Inc” Məsləhət Komitəsinin direktoru Natali Kostello bu xüsusda qeyd edir: “Mövcud dəniz platformalarından qazın nəqli üçün Türkmənistan və Azərbaycan arasında 78 kilometrlik “Transxəzər” birləşdirici qaz kəmərini inkişaf etdirməliyik”.O bildirib ki, ideya Türkmənistandakı mövcud dəniz hasilat müəssisələrindən təbii qazı Azərbaycandakı mövcud dəniz platformalarına göndərməkdir; 10-12 milyard kubmetr tutumlu bu qaz kəməri Türkmənistanda hasil edilən qazı “Cənub Qaz Dəhlizi” ilə birləşdirəcək. Qeyd edək ki, XXI əsrin layihəsi hesab edilən “Cənub Qaz Dəhlizi”nin istifadəyə verilməsi ölkəmizin enerji potensialının dünya bazarlarında reallaşdırılması baxımından növbəti mühüm hadisə hesab edilir. Bununla Azərbaycan həm də Avropanın enerji təhlükəsizliyinin təmin edilməsində daha mühüm rol oynamağa başlayıb. Xəzər dənizinin Azərbaycan sektorunda yerləşən “Şahdəniz” yatağının ehtiyatlarının işlənməsi və Azərbaycan qazının “Cənub Qaz Dəhlizi” vasitəsilə Avropaya çatdırılması ilə ölkəmizin “köhnə qitə”nin enerji təhlükəsizliyinin təmin olunmasında rolu daha da artıb. Bu fonda Türkmənistanla yeni müqavilələr imzalanacağı halda Azərbaycan Avropa bazarına daha böyük həcmdə təbii qaz göndərə bilər. Onu da bildirək ki, Rusiyanı çıxmaq şərtilə Türkmənistanın öz qazını Avropaya çatdırması üçün infrastrukturu yoxdur. Amma indi Azərbaycan türkmən tərəfi üçün belə şərait yaradır.
Ramil QULİYEV
